«Το να σκοτώνεις έναν άνθρωπο

αλλά ο φόνος ενός ανθρώπου».

1. Η διεθνοποίηση του εγκλήματος, λόγω της παγκοσμιοποίησης και των σύγχρονων τεχνολογιών, σχετίζεται ευθέως και με τη μετανάστευση και την περιθωριοποίηση μεγάλων τμημάτων του λαού. Αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες έχουν μπει μέσα στο φαύλο κύκλο του trafficking, των ναρκωτικών, των όπλων κλπ.

Το έγκλημα έχει γίνει μέρος της διακυβέρνησης της παγκοσμιοποίησης¹ (ακόμα και ο βιασμός χρησιμοποιείται ως όπλο στις εμφύλιες ιδίως συρράξεις). Ο βαμπιρικός καπιταλισμός², όπου οι άξονες του Κακού συμπεριλαμβάνουν και τους ηττημένους του κοινωνικού παιχνιδιού³, συνεχίζει να «τρώει ό,τι και όποιον περισσεύει/περιττεύει».

Οι σχέσεις ανεργίας, εγκληματικότητας και νεοφασιστικών κομμάτων ή «τρομοκρατικών μορφωμάτων»⁴ είναι στενές αλλά η άμεση αιτιώδης συσχέτιση της κοινής εγκληματικότητας με την εξουσία ή τον καπιταλισμό ή τη παγκοσμιοποίηση, αν δεν συνιστά αφελή προσέγγιση, σίγουρα συνιστά αναποτελεσματικό ιδεολόγημα που (θέλει να) αγνοεί βασικά ερευνητικά/επιστημονικά αλλά και εμπειρικοκοινωνικά δεδομένα.

Η μαρξιστική εγκληματολογική «θεολογία»⁵ υποχωρεί καθώς ήταν και αυτή ταυτόχρονα θετικιστική και ντετερμιστική και αφήνει τη θέση της σε μια πολυ- παραγοντική πραγματιστική προσέγγιση.

2. Προφανώς και έχουμε ποιοτικές αλλαγές. Από το έγκλημα ως ενδοοικογενειακή δυσλειτουργία⁶ και από τα ερωτικά εγκληματικά ζευγάρια⁷ σήμερα μας απασχολούν μαζικοί (άχρηστοι) φόνοι⁹, τελετουργικά ακατανόμαστα εγκλήματα, κρυφά μυστήρια, άγνωστοι δράστες, αναίτια βία.

Υπάρχουν φαινόμενα από τα παραπάνω που μπορούν να εξηγηθούν από την παγκοσμιοποίηση του εγκλήματος και την ελεύθερη διακίνηση των εγκληματιών στην Ευρώπη χωρίς σύνορα. Ορισμένα εξηγούνται από τους κοινωνικούς αποκλεισμούς που συνεπάγεται το νέο διεθνές οικονομικό σύστημα. Άλλα οφείλονται σε σύγκρουση πολιτισμών, χαρακτηριστικό των πολυπολιτισμικών κοινωνιών και τα περισσότερα χρεώνονται στη μαύρη αγορά που έχει αναπτυχθεί σε πολλές χώρες. Το παλιό κοινό έγκλημα δίνει σιγά – σιγά τη θέση του σε «ειδικές πράξεις βίας».

1. Η πόλη και η αστική κοινότητα, οι ομόκεντροι κύκλοι¹⁰ μας επιτρέπουν να αποκωδικοποιήσουμε τόσο τις κοινωνικές αποστάσεις όσο και τις εγκληματικές συμπεριφορές.¹¹ 

Οι «ιστοί της ζωής» φαίνεται να μην αντέχουν για πολύ την πολιτισμική ετερογένεια και την κοινωνική διαφοροποίηση¹² χωρίς να εμφανίζονται ρωγμές κοινωνικής αποδιοργάνωσης.¹³ Η κοινωνική οικολογία δεν ερμηνεύει μόνο την αλληλεγγύη και την κοινωνική συνοχή. Στοιχειοθετεί ταυτόχρονα και τις παρεκκλίνουσες συμπεριφορές.  Ο αδρανοποιημένος ή ανίσχυρος κοινωνικός έλεγχος (αυτο)ρύθμισης της πόλης¹⁴ και η ανάπτυξη περιοχών με διαφορετικούς ηθικούς κώδικες,¹⁵ φέρνει «νέες εικόνες» εγκλήματος.

Εικόνες ζοφερού μέλλοντος «προβάλλονται» π. χ. στο κέντρο της Αθήνας (Robocop, εγκληματίας με μάτια που πυροβολούν με την οργή τους πιο γρήγορα από το καλάσνικωφ που κρατούν, αδιάφοροι πολίτες να περνάνε λες και πρόκειται για γυρίσματα ταινίας, άνθρωποι… σκοτώνονται επειδή έτυχε να βρεθούν σε λάθος μέρος τη λάθος στιγμή, φοβισμένοι κάτοικοι ν’ αλλάζουν σπίτι για να μείνουν μακριά από τον πόλεμο συμμοριών στη γειτονιά τους κ.ο.κ).

«Η γλώσσα της βίας κυριαρχεί και η ανεξέλεγκτη παρανοϊκή βία χορεύει τανγκό στους δρόμους της Αθήνας.¹⁶ 

Ο τρόμος πάνω από την πόλη, οι περιφραγμένες – λόγω φόβου – κοινότητες (κλειστές περιοχές), οι νεόπτωχοι που υφίστανται την ενοχοποίηση τους από τους πλαϊνούς και την γκετοποίηση τους από το Κράτος¹⁷ αλλάζουν την κουλτούρα του φόβου (και της βίας).

Όλα και όλοι γύρω από το φόβο. Ο φόβος θυματοποίησης, ο φόβος μήπως γίνεις – γονιδιακά; - σαν τον πατέρα σου φονιάς, ο φόβος του δράστη που δεν μπορεί να αντέξει τους εφιάλτες των τύψεων. Ο φόβος του θανάτου, ο δαίμονας φόβος, η ιερά αγωνία, ο φόβος της καχυποψίας για τα «εγκληματικά» κίνητρα των άλλων. Ο συνδυασμός φόβων και φοβιών¹⁸ σε μια κοινωνία της διακινδύνευσης, της βίας, του θεάματος, αλλά και του θεάματος της βίας, καταλήγει σε μια κοινωνία συνενοχής και ανελευθερίας.¹⁹ 

Έμφοβοι πολίτες σε έμφοβη σχέση με την Πολιτεία: Από την πολιτική του φόβου στον πολιτισμό του φόβου (μίσος και φόβος ταυτόχρονα),²⁰ από τη σαγήνη του φόβου στην αίσθηση αβοηθησίας.²¹ 

Η ψυχοπαθολογία του φόβου από το έγκλημα και τα ξενοφοβικά μας σύνδρομα καθιστούν τον πολίτη όμηρο άλλοτε ακραίας κρατικής καταστολής κι άλλοτε ακραίων πολιτικών σχηματισμών.

Μπορεί η Δημοκρατία του φόβου να χρησιμοποιεί την πολιτική του φόβου αλλά σιγά – σιγά ο φόβος διαβρώνει την ίδια τη Δημοκρατία.

1. Οι μύθοι (εξηγήσεις; δικαιολογήσεις;) της βίας διατρέχουν όλη την ελληνική κοινωνία. Βία της κοινωνικής αντίστασης, της προσωπικής οργής, της καλής «τυραννοκτόνου» πρόθεσης.²² 

Όλες αυτές (και άλλες πολλές) έχουν βρει μια άκρη αυτονομιμοποίησης και ένα άκρο απονομιμοποίησης της παραβατικότητας²³ ή και δοξολόγησης του εγκλήματος.²⁴

Αυτός ο κύκλος της (νόμιμης;!) βίας του καθενός και πάντων εναντίον όλων²⁵, αυτή η καρικατούρα της Άγριας Δύσης²⁶ δεν οδηγούν – όπως νομίζουν μερικοί – σε νεοφιλελεύθερες λύσεις²⁷ αλλά σε ακραίες – ένθεν/ κακείθεν – τυφλές εκ-ρήξεις χωρίς αρχή, αρχές και τέλος.

2. Ο κλοιός της κοινωνικής οργής αλλά και της προσωπικής ανασφάλειας, η αίσθηση ότι το αίμα επιταχύνει πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα έχει μολύνει την κουλτούρα μας.

Η πίεση του όχλου (μετά από πίεση ποίων;) να μη διώκονται οι σύγχρονοι βάρβαροι μετατρέπει την κοινωνία της βίας σε πεδίο βολής του υποκόσμου και των κάθε μορφής «τρομοκρατών». Ημέρες άσκοπης βίας και νύχτες διάσπαρτων μολότοφ. Το αναβλύζον μίσος των αδικημένων (ή αυτών που έτσι αισθάνονται) στρέφεται κατά παντός υπευθύνου (συχνά και ανεύθυνου),  τον οποίο έχει στοχοποιήσει (ή άλλοι του τον προσφέρουν ως εξιλαστήριο θύμα). Το μίσος των διαφορών και των διαφορετικοτήτων, η βία της καθημερινότητας και η άρνηση του οίκτου για τον πλαϊνό οδηγεί σε μια προκρούστεια κοινωνία που δεν αντέχει και δεν ανέχεται τον άλλον.

Η συμψηφιστική βία (μεταξύ αστυνομικών/ένοπλων ομάδων, ρατσιστών/αντιρατσιστών, δεξιών/αριστερών κουκουλοφόρων) καταλήγει στην κατάργηση του κοινωνικού συμβολαίου και στο μόνιμο κίνδυνο διάβρωσης της δημοκρατικής νομιμότητας/νομιμοποίησης.

1. Η εγκληματικότητα του δρόμου²⁸ από τις διάφορες φυλές ληστών,²⁹ από τραμπούκους, εξουσιαστές και αντιεξουσιαστές,³⁰ χαρακτηρίζει ένα νέο είδος εγκλήματος ταυτόχρονα αυτονόητου και ακατανόητου (δύο διαστάσεων³¹). Ο φόνος ως το πρώτο αμάρτημα άρνησης του άλλου (μη ταύτισης με τον άλλο) θεωρείται αποδεκτός από διάφορες «μειοψηφίες». Η βία για λόγους υπέρβασης της ανίας, ο ριψοκίνδυνος τρόπος ζωής δίνουν νόημα και ταυτότητα σε πολλούς.

Η Νέα Τάξη θεωρεί ως εσωτερικό εχθρό τους χαμένους (περιθωριακοί, αλήτες, μικρο-διάβολοι παραβάτες), δεν περιλαμβάνει στη λίστα τους εγκληματίες αυτούς που κάποτε ήσαν ή έγιναν ή θα γίνουν «σεβάσμιοι και χρήσιμοι» στο σύστημα, αλλά πιστεύει ότι οι φτωχοί είναι πάντοτε έτοιμοι να τελέσουν εγκλήματα «κατά της ποιότητας ζωής»³² των πλουσίων (!) 

Παρά ταύτα το σύστημα φοβάται «την οργή των αμνών»³³ καθώς τα εγκλήματα επιβίωσης (περιστασιακές κλοπές ανάγκης), σε συνέργεια με τον «ποινικό λαϊκισμό» δίνουν στο φόβο επικίνδυνες διαστάσεις. Επειδή η ψυχολογία του φόβου και του θάρρους³⁴ δεν εξαρτάται μόνο από την κτήση/χρήση όπλου³⁵ για πολλούς η κοινωνική/προσωπική αποτυχία είναι αυτή που κυρίως οδηγεί στο έγκλημα ή είναι η ίδια ένα «έγκλημα»³⁶. Για άλλους η «χειραφέτηση των εκτός» περνάει (και) μέσα από το έγκλημα³⁷. 

Παντού φόβος. Ένας φόβος που συνήθως εκφράζει την ανασφάλειά μας μπροστά στα μελλούμενα, αλλά πολλές φορές υποκρύπτει και τις χτεσινές ενοχές και τύψεις μας. Σήμερα ο φοβισμένος φοβάται τον εαυτό του και για τον εαυτό του. Δεν γνωρίζει ποια είναι η ηθική του αντοχή (αφού την αυτο-γνωσία έχει υποκαταστήσει η κατ-αν-άλωση) και ποιοι είναι οι κανόνες της επιβίωσης (ότι δηλαδή εξαρτάται πρωτίστως από την επιβίωση και των συν-ανθρώπων του καθώς η ατομική επιβίωση δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ).

Μη την έννοια αυτή ο φόβος θέτει και τα όριά του (δυτικού) πολιτισμού μας.

2. Μπορεί για μερικούς το έγκλημα να κινείται μέσα στη λογική της ζωής, γι’ αυτό και συχνά μοιάζει «φυσιολογικό», όμως το Κακό δεν έχει να κάνει σήμερα με λυρισμό και μελοδραματισμό. Μπορεί ο εγκληματίας να αντιμετωπίζεται με βάση το δίπολο: ηρωοποίηση – δαιμονοποίηση αλλά έχουμε πλέον περάσει από τον εγκληματία – καλλιτέχνη στον τερατώδη άγγελο – θάνατο. Η βολική δαιμονοποίησή του αλλά και η τρομολαγνική θέαση της ζωής ως θρίλερ οδηγούν αμετάκλητα σε κινήσεις ηθικού πανικού αλλά και ιδεοληπτικής παράκρουσης.

Ακόμα κι όταν ο εγκληματίας έχει συνείδηση της έκνομης (και ανήθικης) πράξης του, γι’ αυτό και συχνά αυτοκαταγγέλεται, έρχεται ο «ιδεολόγος» - υπερασπιστής, ο οποίος καταγγέλλει το σύστημα και απαλλάσσει τον δράστη από την ευθύνη του.

3. Ο αγώνας για Δίκαιο και Δικαιοσύνη είναι καθήκον για τον καθένα και για το σύνολο. Η επιβίωση μέσω ενστίκτων ή ιδεολογημάτων, και όχι δια των κανόνων, δεν θα ωφελήσει στο τέλος κανένα. Τα δικαιώματα προκύπτουν από το Σύνταγμα και το νόμο και όχι από την ισορροπία τρόμου ανάμεσα σε αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα, ομάδες, φράξιες. 

Η σχετικοποίηση νόμιμου/άνομου μόνο σε περισσότερη καταστολή μπορεί να καταλήξει. Με την κάννη στον κρόταφο δεν λειτουργεί ούτε η κοινωνία ούτε η Δημοκρατία³⁸.

Από τα παραπάνω γίνεται – κατά τη γνώμη μου – φανερό ότι η δράση της ελληνικής Πολιτείας και των θεσμών της πρέπει να είναι πολυεπίπεδη, εξειδικευμένη, συγχρονισμένη και ισόρροπη. Τούτο σημαίνει ότι πρέπει για κάθε καταγεγραμμένη (ποιοτικά και ποσοτικά) μορφή σύγχρονης σοβαρής εγκληματικότητας να λαμβάνονται ταυτόχρονα:

- μέτρα πρόληψης

- μέτρα κοινωνικής πολιτικής

- μέτρα αστυνομικής προστασίας

- μέτρα νομοθετικής/δικαστικής/σωφρονιστικής διαχείρισης

- μέτρα επανένταξης

Όλα δε αυτά τα μέτρα – εξειδικευμένα, αποκεντρωμένα και μη αλληλοσυγκρουόμενα – θα σχεδιάζονται από ένα νέο οργανισμό (Ινστιτούτο Αντεγκληματικής Πολιτικής) αλλά θα εκτελούνται/εφαρμόζονται από πολλούς θεσμικούς/κοινωνικούς/επιστημονικούς φορείς.

Μολονότι μοιάζει να μη σχετίζονται ευθέως η εγκληματικότητα π. χ. του λευκού κολάρου με την ενδοοικογενειακή βία, η άποψή μου είναι ότι το έγκλημα λειτουργεί όπως τα συγκοινωνούντα δοχεία και συνεπώς ή χτυπάμε όλα τα συστήματα μαζί ή το ένα που «ηττάται» θα τροφοδοτεί το πλαϊνό του και ο φαύλος κύκλος θ’ αρχίζει πάλι από την αρχή.

Τέλος πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι όσο δεν αποδεχόμαστε τη Δημοκρατία των ορίων και δεν απεμπλέκουμε την ευθύνη των μεν από την αυθαιρεσία των δε (συμψηφίζοντας τα πάντα), η μαύρη τρύπα «Ανομία – Παρανομία – Διαφθορά – Ανασφάλεια» θα μας ρουφήξει όλους.

Β. Βασιλικός, Τα ποιήματα