Ο εθισμός και η εξάρτηση από το διαδίκτυο (internet addiction disorder: IAD) αποτελεί, σύμφωνα με ορισμένους στοχαστές (Κώστας Γεωργουσόπουλος, " Τα Νέα" της 7-8.2.2209, σελ. 52) τη "νέα αρρώστια του αιώνα". Πρόκειται βέβαια για παθολογική κατάσταση η οποία, μολονότι δεν έχει χαρακτηρισθεί ακόμη επισήμως ως νόσος ψυχικής – διανοητικής διαταραχής από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία (πρβλ. για τη συζήτηση στο θέμα αυτό http://priory.com/psychiatry/Internet_Addiction.htm), παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με παρεμφερείς μορφές εξαρτήσεων, όπως η εξάρτηση από τις ουσίες, το οινόπνευμα και τα τυχερά παιχνίδια.

 

Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της κατάστασης είναι ακριβώς το ότι γίνεται υπερβολική χρήση του διαδικτύου σε βαθμό ώστε να παραμελούνται από τον χρήστη βασικές βιολογικές και κοινωνικές του ανάγκες, όπως ο ύπνος, το φαγητό, οι σχέσεις με το περιβάλλον, οι επαγγελματικές κ.λπ. υποχρεώσεις, η σωματική υγιεινή και η εξωτερική εμφάνιση. Ασχολείται έτσι ο χρήστης ώρες ατέλειωτες μπροστά σε μιαν οθόνη υπολογιστή: Παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια μέσα από την υιοθέτηση ρόλων και χαρακτήρων (role – playing games) ή και άλλα παιχνίδια με έντονο το στοιχείο της τύχης (π.χ. ηλεκτρονικά καζίνο), επικοινωνεί με σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, fora, chat rooms (δωμάτια ηλεκτρονικής συζήτησης), blogs (ιστολόγια) και ηλεκτρονική αλληλογραφία (e-mail), ή κάνει περιήγηση σε θέματα γενικής πληροφόρησης, μουσικής, ταινιών,οπτικοακουστικών αρχείων (youtube) αλλά και πορνογραφίας. Στο περιθώριο αυτών των δραστηριοτήτων ενδέχεται ακόμη να συμμετέχει σε αγοραπωλησίες, πλειστηριασμούς και ηλεκτρονικό εμπόριο, να μαθαίνει μια ξένη γλώσσα ή να διαβάζει ένα βιβλίο ακούγοντας ραδιόφωνο. Bεβαίως είναι προφανές ότι δεν μπορεί το διαδίκτυο να «ενοχοποιηθεί» για όλες αυτές τις παρεκκλίσεις από έναν εντός φυσιολογικών ορίων τρόπο χρήσης του, διότι το πρόβλημα με κάποιον που αρέσκεται π.χ. να παίζει επί ώρες και σε σημείο «πώρωσης» τυχερά παιχνίδια αφορά την εξάρτησή του από τα τυχερά αυτά παιχνίδια και όχι την τυχόν εξάρτησή του από το διαδίκτυο, το οποίο εν προκειμένω λειτουργεί απλώς ως όχημα και μέσον αυτής της εξάρτησης. Όμως, είναι εξίσου προφανές ότι, στο μέτρο κατά το οποίο το διαδίκτυο παρέχει άμεση πρόσβαση σε πλήθος «αγαπημένων» για τον χρήστη δράσεων, όπως αυτές που αναφέρθηκαν αμέσως πριν (fora, blogs, games κ.λπ.), ο χρήστης που κάνει χρήση του διαδικτύου καθ’ υπερβολή και που βρίσκεται καθηλωμένος σε μία οθόνη επί 15 ώρες την ημέρα, μεταπηδώντας συνεχώς και –συνήθως- άσκοπα από τη μία δράση στην άλλη, μετατρέπει τελικά το διαδίκτυο από μέσο σε αυτοσκοπό, με την έννοια ότι δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτό και ότι άρα εξαρτάται άμεσα αυτό.

 

Μια νεαρή κοπέλα, η Μαρία Ηλία (24 ετών), που εγκλωβίσθηκε για κάποιο διάστημα σε αυτή την ψηφιακή ραστώνη, διηγήθηκε αργότερα την εμπειρία της όταν, λόγω ενός μολυσμένου από ιό αρχείου, έμεινε ξαφνικά χωρίς ηλεκτρονικό υπολογιστή για δύο εβδομάδες: Αρχικά πανικοβλήθηκε, αλλά στη συνέχεια είδε τα πράγματα διαφορετικά: Χωρίς να αρνείται τις "μικρές χαρές" του διαδικτύου, δηλ. να επικοινωνεί με μακρινούς φίλους  και να «κατεβάζει» (downloading) τραγούδια και ταινίες, προτιμά πλέον μιαν ουσιαστικότερη επαφή με τη ζωή, όπως το να πηγαίνει στα μαγαζιά με τις φίλες της για ψώνια, να επικοινωνεί μαζί τους πίνοντας έναν καφέ και να διαβάζει ένα αληθινό βιβλίο -όχι ένα e-book! (βλ. εφημ. "Το Βήμα" της 4.4.2010, σελ. Α40).

 

Ωστόσο στις περισσότερες των περιπτώσεων ενός πραγματικού εθισμού από το διαδίκτυο, οι συνέπειες είναι πολύ πιο οδυνηρές και πολύ πιο δύσκολο να ξεπεραστούν: Όπως και ο εξαρτημένος από ουσίες, έτσι και ο "διαδικτυομανής" (ο όρος προτάθηκε από τον Σπ. Μανουσέλη στην "Ελευθεροτυπία" της 27.3.2010, σελ. 21), ωθείται στη χρήση του διαδικτύου κατά τρόπο ψυχαναγκαστικό, θεωρεί, δηλ., ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτε χωρίς το διαδίκτυο και βιώνει ολοένα και περισσότερο την επιθυμία και ανάγκη να καθηλώνεται μπροστά στην οθόνη, με αποτέλεσμα να αισθάνεται ιδιαίτερη ευφορία μπροστά στον υπολογιστή του, αλλά και άγχος, εκνευρισμό, θυμό και κατάθλιψη όταν απομακρύνεται από αυτόν (σύνδρομο στέρησης). Ακόμη, δυσκολεύεται ιδιαίτερα να απομακρυνθεί από τον Η/Υ, αδιαφορεί για τον οικογενειακό και κοινωνικό του περίγυρο, προσπαθώντας ταυτόχρονα να συγκαλύψει από όλους το πρόβλημά του, παραμελεί άλλες σημαντικές δραστηριότητες (π.χ. εργασία, έξοδοι, σχολείο, αθλητισμός) και εμφανίζει από άποψη σωματικής υγείας, ημικρανίες, διαταραχές στον ύπνο, στρες, διατροφικές διαταραχές, παχυσαρκία, μυοσκελετικά προβλήματα, καθώς και πόνους στη μέση, στον καρπό και στα μάτια. Σ΄ ένα γενικότερο επίπεδο, ο εθισμός με το διαδίκτυο συνεπάγεται κρίση στις οικογενειακές σχέσεις, αποβολές για τον μαθητή από το σχολείο, κατεστραμμένους γάμους, απολύσεις από την εργασία, σώρευση χρεών (λόγω της ενασχόλησης με τυχερά παιχνίδια), σεξουαλικές παρενοχλήσεις (ιδίως εις βάρος ανηλίκων) και άλλες παρεμφερείς προβληματικές καταστάσεις (βλ. www.ukessays.com/essays/information-technology/internet-addiction.php, σελ. 3).

 

Συνήθως ο εθισμός στο διαδίκτυο πλήττει περισσότερο άτομα εσωστρεφή και μοναχικά, που νιώθουν -μέσω του διαδικτύου- να ξεφεύγουν από τη μίζερη καθημερινότητά τους, να αποκτούν δύναμη για να πραγματώνουν τα "θέλω" τους, και να ζουν, όπως εύστοχα ειπώθηκε από την Κατερίνα Μάτσα (στην "Καθημερινή της 22.11.2009, σελ. 31), «μια ψηφιακή "δεύτερη ζωή" (second life), γεμάτη με εκπληκτικές εμπειρίες, ευκαιρίες και σχέσεις που [οι χρήστες] δεν μπορούν να πραγματώσουν στη ζωή τους». Σε κάθε περίπτωση, οι γονείς και οι διδάσκοντες μπορούν να έχουν υπόψη τους ορισμένες εξωτερικές ενδείξεις, που εμφανίζονται εντονότερα σε ανήλικους με προβλήματα διαδικτυακού εθισμού (βλ. www.ukessays.com/essays/information-technology/internet-addiction.php, σελ. 3):
• Υπερβολική κόπωση: Tο παιδί έχει μεγάλη δυσκολία να ξυπνήσει το πρωί και στη συνέχεια δείχνει ξενυχτισμένο και νυσταλέο
• Προβλήματα στο σχολείο: Mειώνεται συνεχώς η επίδοση του παιδιού στο σχολείο
• Αποστασιοποίηση από φίλους και οικογένεια: Tο παιδί δεν επικοινωνεί με τον περίγυρό του
• Μειωμένο ενδιαφέρον για αγαπημένες συνήθειες (χόμπυς): Πέραν του διαδικτύου, όλες οι άλλες δραστηριότητες γίνονται για το παιδί χωρίς ουσιαστική σημασία και αξία
• Απειθαρχία: Το παιδί «δεν ακούει λόγια» στη σχέση του με τους γονείς του και αντιδρά με θυμό στις όποιες υποδείξεις τους, ενώ από την άλλη πλευρά τους λέει ψέματα ότι δεν ασχολείται με το διαδίκτυο.

 

 

Βέβαια, σε αντίθεση προς άλλες χώρες με καταπιεστικούς όρους ζωής, όπου το διαδίκτυο λειτούργησε ως "πλατφόρμα ελεύθερης έκφρασης" (έτσι για την περίπτωση της Κίνας η Ειρήνη Ανδριοπούλου σε εμπεριστατωμένη μελέτη της που δημοσιεύτηκε στο  περ. "Συχνότητες", έκδ. ΙΟΜ, τχ. 5, Ιαν. – Μάρτιος 2009, σελ. 46), στην ελαφρώς ανέμελη Ελλάδα με τον καθαρό ουρανό και με την πανταχόθεν έλλειψη καταπίεσης (υψηλά επίπεδα ανοχής ακόμη και στις παρανομίες ή ανομίες των άλλων), η ενασχόληση με το διαδίκτυο και ο εθισμός σε αυτό δεν φαίνονται εκ πρώτης όψεως να έχουν προσλάβει ιδιαίτερα μεγάλη έκταση (είμαστε πάντως η 3η χώρα πανευρωπαϊκά στην κοινωνική δικτύωση/ social networking, με ποσοστό 63% -βλ. εφημ. City Press της 10.11.2009, σελ. 3), αν και η τάση είναι σαφώς αυξητική, τουλάχιστον εάν κρίνει κανείς από τη συνεχή αύξηση των χρηστών διαδικτύου και στην Ελλάδα από έτος σε έτος και συγκεκριμένα από 3% το 1999, σε 38% το 2006 (βλ. εφημ. "Καθημερινή" της 21.10.2009).

 

Ειδικότερα, μεγάλη έξαρση παρουσιάζει ο διαδικτυακός εθισμός σε χώρες όπως η Κίνα, όπου το ποσοστό νέων ηλικίας 13 – 30 ετών με εθισμό στο διαδίκτυο είναι περί το 12% - 13%, και η Ν. Κορέα, όπου καταγράφεται ένα ποσοστό περίπου 30% νεαρών κάτω των 18 ετών με σοβαρό κίνδυνο να παρουσιάσουν εθιστική συμπεριφορά στο διαδίκτυο (λήμμα: internet addiction disorder στην en.wikipedia.org, σημ. 31). Εξάλλου στις ΗΠΑ, όπως προέκυψε από έρευνα του Ιδρύματος Kaiser Family σε 2000 μαθητές 8 – 18 ετών, τα παιδιά αυτής της ηλικίας περνούν 7,5 ώρες την ημέρα μπροστά στην τηλεόραση και τον υπολογιστή και άλλες 2,5 ώρες μιλώντας στο κινητό τους ή στέλνοντας μηνύματα (εφημ. " Τα Νέα" της 30 – 31.1.2010, σελ. 48). Μάλιστα πρόσφατα διαπιστώθηκε από την Καθηγήτρια Τanya Luhrmann (Παν/μιο Stanford Η.Π.Α.) ότι τα νέα "έξυπνα" κινητά τηλέφωνα τύπου iPhone της Apple τείνουν να αντικαταστήσουν (τουλάχιστον στην Αμερική) τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τις άλλες παρεμφερείς ηλεκτρονικές συσκευές σε τέτοιο βαθμό, ώστε, σύμφωνα με τις απαντήσεις 175 φοιτητών της, ηλικίας 18  - 22 ετών, οι ερωτηθέντες σε ποσοστό 69% δήλωσαν ότι είναι πιθανότερο, βγαίνοντας από το σπίτι τους, να ξεχάσουν το πορτοφόλι τους, παρά το κινητό τους και ότι σε ποσοστό 44% κατατάσσουν τον εαυτό τους, αντίστοιχα, στην κατηγορία του "εθισμένου" στο κινητό (10%) ή εκείνου που βρίσκεται στο κατώφλι του εθισμού (34%) (βλ. http://www.salon.com/life/feature/2010/05/30/iphone_college_students και το εκτενές δημοσίευμα της Ειρήνης Βενιού στην εφημ. "Το Βήμα της Κυριακής" της 29.8.2010, ένθετο ΒήμαScience, σελ. 4 – 5).

 

Αντίθετα στην Ευρώπη –με όλες τις επιφυλάξεις για τέτοιου είδους διακρατικές συγκρίσεις ανόμοιων μεγεθών– οι αριθμοί φαίνονται να είναι μικρότεροι: Περί το 5 -10% είναι τα ποσοστά εθισμού για το Ηνωμένο Βασίλειο και –ως προς την Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της Μονάδας Εφηβικής Υγείας του Πανεπιστημίου Αθηνών- περί το 1% στην περιοχή της Αττικής για 897 ερωτηθέντες μαθητές ηλικίας 15 ετών. Ωστόσο, τα ποσοστά αυτά δεν προσφέρονται για εφησυχασμό, δεδομένου ότι στην μεν Αττική αναφέρεται και ένα επιπλέον ποσοστό περί το 12,8% νέων που βρίσκονται σε ένα στάδιο πριν από τον εθισμό (Μονάδα Εφηβικής Υγείας: Αρτ. Τσίτσικα, Ελ. Κριτσέλη, Ελ. Κωνσταντουλάκη, Γεωργ. Κορμάς, Αν. Φιλιπποπούλου, Δ. Τουνισσίδου, Αλ. Φρέσκου, Θεοδ. Σπηλιοπούλου, Αμ. Λουίζου, Α. Κωνσταντόπουλος, Δημ. Καφετζής, Μελέτη της Χρήσης και Κατάχρησης του Διαδικτύου σε Ελληνες Εφήβους, Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2008, περ. Παιδιατρική, 2008, σελ. 382 – 389 και αγγλικό κείμενο στη Εurοpean Journal of Pediatrics, 2008· πρβλ. www.youth-health.gr/gr/index.php -> στατιστικά στοιχεία), στη δε περιφέρεια της Ελλάδας, χάρη σε συστηματικές έρευνες που διεξήγαγε με τους συνεργάτες του ο Δρ. Κωνσταντίνος Ε. Σιώμος, Ειδικευόμενος Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων στο Ιπποκράτειο Γενικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, διαπιστώνεται ότι στην μεν περιοχή της Θεσσαλίας το ποσοστό εθισμού εφήβων 13 – 18 ετών φθάνει στο 8,2% με διαβαθμίσεις π.χ. μεταξύ Λάρισας (5,9%) και Βόλου (11,7%), ενώ σε πιο ακριτικές (και απομακρυσμένες) περιοχές, όπως η Κως και η Χίος, τα ποσοστά εκτοξεύονται αντίστοιχα στο 11,3% και στο 15%! (πρβλ. Κ.Ε. Σιώμου/ Ν.Β. Αγγελόπουλου, Διαταραχή Εθισμού στο Διαδίκτυο, Ψυχιατρική Κλινική Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας: www.hasiad.gr/index.php -> Τύπος).

 

Επομένως η κατάσταση στη χώρα μας είναι πολύ σοβαρότερη από όσο φαίνεται σε ένα πρώτο επίπεδο ανάγνωσης, κυρίως στην περιφέρεια, όπου ο ηλεκτρονικός υπολογιστής αποτελεί έναν από τους κυριότερους τρόπους απασχόλησης και εκτόνωσης ενός μοναχικού νέου με άπειρο ελεύθερο χρόνο, πολλή μοναξιά και λιγοστές δυνατότητες ψυχαγωγίας έξω από το σπίτι του… Ανάλογα είναι και τα γενικότερα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε μια πανελλαδική έρευνα του Ινστιτούτου Οπτικοακουστικών Μέσων (Ι.Ο.Μ.) για τη δημιουργική και ασφαλή χρήση του διαδικτύου από νέους και νέες 12- 18 ετών το 2008 (υπεύθυνοι έρευνας οι Γιάννης Κατερέλος και Πολυδεύκης Παπαδόπουλος, με δείγμα 1.300 εφήβων˙ τα πορίσματα της έρευνας είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο, στο όνομα των δύο υπευθύνων έρευνας, καθώς και στην προαναφερθείσα μελέτη της Ειρ. Ανδριοπούλου). Διαπιστώθηκε, ειδικότερα, ότι σε ένα υψηλό ποσοστό 13,53% οι ερωτηθέντες νεαροί δηλώνουν ότι "πάντοτε" ή "συχνά" ξεχνούν βασικά πράγματα, όπως να φάνε, να πιούν νερό ή να κοιμηθούν επειδή είναι απορροφημένοι από αυτό που κάνουν στο διαδίκτυο (κατ΄ ουσίαν εδώ πρόκειται για την έννοια του εθισμού, όπως την προσδιορίσαμε στην αρχή αυτής της μελέτης), και, σε αντίστοιχο ποσοστό 12,98%, ότι γυρνούν στο σπίτι τους από το σχολείο ή κάπου έξω και "κολλάνε" κατ΄ ευθείαν στον υπολογιστή. Όμως, εξίσου ανησυχητικές είναι και οι διαπιστώσεις της έρευνας ότι η αίσθηση του να είναι κανείς στο διαδίκτυο γίνεται η πιο σημαντική δραστηριότητα στη ζωή τους (ποσοστό: 9,21%), καθώς και ότι μόνο σπάνια ή καθόλου αντιλαμβάνονται ότι υπερβάλλουν όταν ασχολούνται τόσο πολύ αποκλειστικά με το διαδίκτυο (ποσοστό 54,88%).

 

 

 

Πώς μπορεί όμως να αντιμετωπισθεί η κατάσταση; Ήδη έχουν αρχίσει τα τελευταία χρόνια να λειτουργούν κλινικές απεξάρτησης στο εξωτερικό (π.χ. Κλινική Capio Nightingale στο Λονδίνο) και στην Ελλάδα, ιδίως στην Αθήνα, από την προαναφερθείσα  Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Β΄ Παιδιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών) στο Νοσοκομείο Παίδων " Π. & Α. Κυριακού" (τηλ. 210.77.10.824 και 213.20.09.804) και στη Μονάδα Απεξάρτησης του 18 Άνω του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αθηνών (τηλ. 210.64.48.003 και 210.64.48.980), καθώς και στη Θεσσαλονίκη από την Ψυχιατρική Κλινική Παίδων και Εφήβων του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου (τηλ. 2310.892.417). Επίσης ενεργό ρόλο διαδραματίζει η ΜΚΟ "Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο", που ιδρύθηκε στη Λάρισα και διοργάνωσε εκεί με επιτυχία τον Νοέμβριο 2009 τριήμερο πανελλήνιο διεπιστημονικό συνέδριο, με θέμα "Έρευνα – Πρόληψη – Αντιμετώπιση των Κινδύνων στην Χρήση του Διαδικτύου" (πρόκειται για το πρώτο συνέδριο αυτού του είδους και αυτής της θεματικής στην Ελλάδα). Επίσης, με "ψυχή" τον ιατρό Δρα Γεώργ. Κορμά, λειτουργεί το "Ελληνικό Κέντρο Ασφαλούς Δικτύου", με γραμμή επικοινωνίας το τηλ. 80011.80015 και με ιστοσελίδα www.saferinternet.gr

Πάντως, μια περαιτέρω προσπάθεια για την αντιμετώπιση του προβλήματος θα ήταν η  δημιουργία και στην Ελλάδα "κατασκηνώσεων απεξάρτησης" διαρκείας π.χ. ενός μήνα, όπου οι "διαδικτυομανείς" έφηβοι θα ασχολούνται με την κολύμβηση και τη σωματική άσκηση, την ατομική υγιεινή, την καλλιέργεια των κοινωνικών σχέσεων, το διάβασμα και άλλες ψυχαγωγικές δραστηριότητες, ενώ η χρήση του Η/Υ θα γίνεται εντελώς περιορισμένα, π.χ. 30΄ την ημέρα (αντίστοιχη κατασκήνωση λειτουργεί από το 2003 στην παραθαλάσσια γερμανική πόλη Μπολτενχάγκεν, πρβλ. www.dw-world.de/article/0,943281,00.html).

Μια άλλη παράμετρος για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του εθισμού στο διαδίκτυο είναι η συνεννόηση μεταξύ εταιρειών που παρέχουν συστήματα κοινωνικής δικτύωσης, ώστε αυτές να λάβουν μέτρα για ασφαλέστερη δικτύωση (ήδη έχει προχωρήσει μια τέτοια συμφωνία, έπειτα και από προτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης: "Καθημερινή" της 10.2.2010, σελ. 8), καθώς και η δημιουργία μητρώου χρηστών από εταιρείες που εκμεταλλεύονται τυχερά παιχνίδια στο διαδίκτυο, ώστε να μπλοκάρεται η πρόσβαση σε τέτοια προγράμματα μόλις καταγραφεί υπερβολική χρήση τους είτε ως προς τον χρόνο ενασχόλησης με αυτά είτε και ως προς τα χρηματικά ποσά που παίζονται από τον χρήστη (εδώ όμως τίθενται σοβαρά ζητήματα προστασίας προσωπικών δεδομένων του χρήστη). Επιπλέον, απαραίτητη κρίνεται για τον ίδιο σκοπό η ενσωμάτωση "φίλτρων προστασίας" στους Η/Υ των εφήβων.

Βεβαίως τα φίλτρα προστασίας μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για πλήθος άλλων ιστοσελίδων, πέρα από τα τυχερά παιχνίδια, ώστε ο έφηβος είτε στον προσωπικό του υπολογιστή, είτε και στο internet café όπου πηγαίνει για να πλοηγηθεί στο διαδίκτυο, να στερείται τη δυνατότητα μιας πολύωρης (και άρα υπερβολικής) χρήσης του διαδικτύου, ιδίως όταν αυτή γίνεται άσκοπα και χωρίς την επίβλεψη και καθοδήγηση κάποιου ενήλικα. Επιπλέον, τα φίλτρα αυτά θα μπορούσαν να αποκλείουν εξ αρχής την πρόσβαση σε ιστοσελίδες ή ιστότοπους που ενθαρρύνουν ή διευκολύνουν την παραβατική συμπεριφορά του εφήβου, αλλά και του ενήλικα, όπως ιδίως: (α) σε «ιστοσελίδες μίσους» (hate sites, π.χ. ρατσιστικού, ναζιστικού ή, γενικότερα, εξτρεμιστικού περιεχομένου), (β) σε «ιστοσελίδες αυτοκτονίας» (suicide sites, με πληροφορίες για τρόπους αυτοκτονίας, αλλά και με «μετάδοση» αυτοκτονιών ζωντανά (live) μπροστά στο κοινό του διαδικτύου), (γ) σε «ιστοσελίδες διαδικτυακού τραμπουκισμού» (cyber bullying, με δημοσίευση προσβλητικών φωτογραφιών ή δυσφημιστικών σχολίων για συγκεκριμένα πρόσωπα) και (δ) σε ιστοσελίδες παιδικής πορνογραφίας ή και ηλεκτρονικής πλαστοπροσωπίας, ιδίως –στη δεύτερη περίπτωση- όταν διεστραμμένοι ενήλικες χρησιμοποιούν τις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και προσποιούνται τους ανηλίκους με σκοπό τη σεξουαλική παρενόχληση ανηλίκων - child grooming (βλ. αναλυτικά τη μελέτη της Ελένης Ζώντου « Βία στο Διαδίκτυο», που δημοσιεύθηκε στο περ. «Συχνότητες», έκδ. ΙΟΜ, τχ. 5, Ιαν. – Μάρτιος 2009, σελ. 50 - 55· για το θέμα της σχέσης του παιδιού με προϊόντα πορνογραφίας και σεξ, βλ. π.χ. το δημοσίευμα της Νεκταρίας Καρακώστα στο περ. "Popular Medicine" της "Καθημερινής, Αύγουστος 2010, σελ.30 - 33· εξάλλου, ως προς το θέμα της ηλεκτρονικής πλαστοπροσωπίας, η οποία μάλιστα ποινικοποιήθηκε πρόσφατα (Φεβρουάριος 2010) στην αμερικανική πολιτεία της Καλιφόρνιας, βλ. http://blo.gr/2bm). Γίνεται όμως αντιληπτό ότι αυτού του τύπου οι «αστυνομικές» μέθοδοι παρουσιάζουν μεν κάποιαν επιβοηθητική χρησιμότητα στην πρόληψη και την καταστολή της υπερβολικής και καταχρηστικής ενασχόλησης με το διαδίκτυο κυρίως από εφήβους άρρενες μέσης ηλικίας 15-16 ετών, που είναι οι πλέον ευεπίφοροι στον διαδικτυακό εθισμό και από τους πλέον εξοικειωμένους με τις νέες τεχνολογίες (χωρίς βεβαίως να υποβαθμίζεται εδώ το πρόβλημα και ως προς τους μετέφηβους και τους ενήλικες), αλλά δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση τη λύση, εάν δεν συνοδευθούν και από άλλα μέτρα των γονέων και των δασκάλων ή καθηγητών των εφήβων, μέτρα που να στοχεύουν στην ψυχική προσέγγιση και επικοινωνία με τον ίδιο τον έφηβο. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο εθισμός με το διαδίκτυο βρίσκει πρόσφορο έδαφος ν’ αναπτυχθεί κυρίως σε εφήβους που προσπαθούν να ξεφύγουν από τη μίζερη καθημερινότητά τους, τη μοναξιά, την αδράνεια και την έλλειψη άλλων δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν να εκτονώσουν τη ζωτικότητα ενός εφήβου (π.χ. αθλητισμός). Στο χέρι των γονέων, πρωτίστως, αλλά και των διδασκόντων είναι, λοιπόν, να ακούσουν με προσοχή και κατανόηση τα προβλήματα του εφήβου και ταυτόχρονα να τον παροτρύνουν σε κάποιες δραστηριότητες όπου αυτός να μπορεί να αναδείξει την αξία του κι έτσι να «βρει τον δρόμο του». Κυρίως, δηλ., ο νεαρός να αντιληφθεί ότι η «πραγματική» πραγματικότητα, όποια και αν είναι αυτή, έχει πολύ μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την «εικονική» πραγματικότητα, είτε πρόκειται για επικοινωνία και παιχνίδι με φίλους και γνωστούς, είτε για ψώνια, είτε και για το διάβασμα ενός βιβλίου, που όπως εύστοχα δήλωσε η παρ’ ολίγον εθισμένη Μαρία Ηλία (ανωτ.), «η μυρωδιά και η αφή του δεν συγκρίνονται με τίποτα!».

Ωστόσο, το εγχείρημα για την αλλαγή αυτής της νοοτροπίας ορισμένων εφήβων να δουν τον κόσμο «αμεσότερα» και χωρίς τις παρεμβολές μιας «εικονικής» πραγματικότητας δεν φαίνεται να είναι εύκολα πραγματοποιήσιμο, όπως άλλωστε συμβαίνει γενικότερα και με κάθε προσπάθεια για αλλαγή νοοτροπίας μιας πληθυσμιακής ομάδας, και κυρίως των εφήβων, που λειτουργούν με κανόνες «παρέας», «παραδείγματος» και μιμητισμού. Οι δυσκολίες όμως είναι ακόμη μεγαλύτερες στο υπό εξέταση θέμα διότι, όπως παρατήρησε ο Ευγένιος Αρανίτσης (στην «Ελευθεροτυπία» της 21.8.2010, σελ. 48), «μπροστά στα μάτια μας, οι συνήθειες και συμπεριφορές των παιδιών μετατρέπονται βαθμιαία σ’ ένα πλέγμα στοιχειωδών ανακλαστικών, οι μορφές της ψυχαγωγίας γίνονται όλο και πιο ρηχές, οι προσδοκώμενες συναναστροφές καταλήγουν σε τυπικές διεκπεραιώσεις “γνωριμιών” μέσω e-mail, οι φιλίες μετριούνται με το ρεκόρ συλλογής υπογραφών στο facebook και το καταστάλαγμα των εντυπώσεων επιταχύνεται μέχρις ότου οι συγκινήσεις αφανιστούν»…