Πορίσματα του Ευρωπαϊκού Ερευνητικού Προγράμματος ΑΓΙΣ για τη ζήτηση στη σωματεμπορία






Ο Τομέας Ποινικών Εγκληματολογικών Επιστημών της Νομικής Σχολής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης διοργάνωσε διήμερο επιστημονικό συνέδριο με θέμα: «Εμπορία ανθρώπων: Παράγοντες και Επιπτώσεις», η οποία πραγματοποιήθηκε στο κεντρικό αμφιθέατρο της Νομικής Σχολής, το απόγευμα της 21ης και το πρωί της 22ης Οκτωβρίου 2009. Σκοπός τους Συνεδρίου ήταν η παρουσίαση των πορισμάτων της πρώτης διευρωπαϊκής έρευνας που εστιάζει στη σωματεμπορία από την πλευρά της ζήτησης, δηλ. από την πλευρά του πελάτη. Η έρευνα υπό τον τίτλο DeStoLi (Demand of Stolen Lives) διεξήχθη στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ερευνητικού  Προγράμματος ΑΓΙΣ, ταυτόχρονα σε 4 ευρωπαϊκές χώρες (Ελλάδα, Κύπρος, Γερμανία, Βέλγιο). Για την Ελλάδα η έρευνα πραγματοποιήθηκε για την περιοχή της Ροδόπης από την ομάδα του Εργαστηρίου Εγκληματολογικών Επιστημών της Νομικής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και για την Νότια Ελλάδα από το Κέντρο Συμπαράστασης Παλιννοστούντων Μεταναστών. Η διημερίδα προσέγγισε εκτός από την εμπορία ανθρώπων και μια σειρά από ζητήματα που αφορούν την μετανάστευση, μέρος της οποίας είναι και η εμπορία ανθρώπων. 

Κατά την πρώτη συνεδρία με γενικό τίτλο: "Παράνομη εισροή μεταναστών και Εμπορία Ανθρώπων με ιδιαίτερη έμφαση στην περιοχή της Ροδόπης," η εισηγήτρια Μαρία Κανελλοπούλου, Προϊσταμένη Ενημερωτικών Δράσεων της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ελλάδα, αναφέρθηκε στο θέμα της παράνομης μετανάστευσης και εμπορίας ανθρώπων από τη σκοπιά της ευρωπαϊκής πολιτικής, ενώ ο Υποστράτηγος Αλέξανδρος Μπιτζής, Γενικός Αστυνομικός Διευθυντής Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης έκανε λόγο για τις επιπτώσεις της παράνομης εισροής μεταναστών, στην Περιφέρεια, για τις πλέον ευάλωτες ομάδες ανάμεσά τους.

Στη συνέχεια ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Μεταναστευτικής Πολιτικής, Αλέξανδρος Ζαβός, αναφερόμενος στο ζήτημα της παράνομης εισροής μεταναστών στην Ελλάδα σχετίζοντάς το με την εμπορία ανθρώπων, έκανε αναφορά στις δράσεις του Ι.ΜΕ.ΠΟ. με στόχο την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και την αρωγή των θυμάτων εμπορίας, οι οποίες ξεπερνούν τα ελληνικά σύνορα, ενώ στάθηκε και στην έννοια του «χαμογελαστού» trafficking (happy), εξέλιξη της συμπεριφοράς των εμπόρων προς τα θύματα, στα πλαίσια μιας ορθολογικής διαχείρισης του trafficking από το οργανωμένο έγκλημα, που πλέον επιχειρεί να διατηρεί την εξουσία του στα θύματα όχι τόσο με βία, όσο πλέον με την παροχή κάποιων στοιχειωδών «ελευθεριών» και μικρών αμοιβών προς αυτά.

Στο πλαίσιο της ίδιας θεματικής ενότητας κινήθηκε και η εισήγηση του Λέκτορα ευρωπαϊκής πολιτικής του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του Α.Π.Θ.,Ιωάννη Παπαγεωργίου, για τα σύγχρονα μεταναστευτικά ρεύματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τα προβλήματα από την είσοδο νέων μελών, με ιδιαίτερη αναφορά στην ενδοευρωπαϊκή  μετανάστευση μετά το 1989.

Τέλος, η Μαρία Βουτσίνου, ειδική επιστήμων στον Συνήγορο του Πολίτη, στην εισήγησή της με τίτλο «Νομικά ζητήματα στην πράξη σχετικά με θύματα εμπορίας ανθρώπων» παρουσίασε το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο προστασίας των θυμάτων και τις ελλείψεις που αυτό παρουσιάζει, ενώ παράλληλα ανέδειξε τα προβλήματα με τα οποία έχει ασχοληθεί ο Συνήγορος του Πολίτη, στο πλαίσιο διερεύνησης αναφορών που έχουν υποβάλει θύματα εμπορίας ανθρώπων.

Στη δεύτερη συνεδρία με το γενικό τίτλο «Οι επιπτώσεις της Εμπορίας Ανθρώπων στην τοπική κοινωνία», πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση των πορισμάτων της έρευνας στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος  ΑΓΙΣ.

Το τμήμα της έρευνας που αφορούσε το Δ.Π.Θ. παρουσίασαν ο Κώστας Κοσμάτος, ειδικός επιστήμων της Νομικής Σχολής Δ.Π.Θ. και οι Δικηγόροι Θεσσαλονίκης και μέλη του Εργαστηρίου Εγκληματολογικών Επιστημών Χρήστος Λαμπάκης και Γιώργος Σάρλης. Οι εισηγητές παρουσίασαν το προφίλ των ερωτώμενων πελατών, οι οποίοι ήταν χριστιανοί και μουσουλμάνοι (στην πλειοψηφία τους χριστιανοί) και κατά μέσο όρο σχετικά καλής οικονομικής κατάστασης. Επίσης αναφέρθηκε η συχνότητα των επισκέψεων των ερωτώμενων στους χώρους προσφοράς των εν λόγω υπηρεσιών, η αντίληψή τους ως προς τους υπόλοιπους πελάτες, αλλά και το προφίλ των εξαναγκασμένων γυναικών, ο τρόπος εισόδου τους στην Ελλάδα. Ιδιαίτερη αναφορά έγινε στη γνώση των ερωτηθέντων πελατών για το φαινόμενο του trafficking, ο εντοπισμός των χαρακτηριστικών του (εξαναγκασμός, εκμετάλλευση της ευάλωτης θέσης του θύματος), η γνώση της νομοθεσίας και ιδιαίτερα της ποινικοποίησης της συμπεριφοράς του πελάτη, ζήτημα για το οποίο όπως αναφέρθηκε σχεδόν όλοι οι ερωτώμενοι δήλωσαν άγνοια. Επίσης, έγινε εκτενής αναφορά στη διαδικασία, την οργάνωση και τις δομές των εγκληματικών οργανώσεων, οι οποίες εφαρμόζουν κατά κόρων τη μέθοδο του carrousel, δηλ. της μετακίνησης των θυμάτων συχνά από περιοχή σε περιοχή, ικανοποιώντας έτσι τις ανάγκες της αγοράς, αλλά και αξιοποιώντας την πρακτική αυτή ως δικλείδα ασφαλείας για τους προαγωγούς. Τα χαρακτηριστικά των χώρων προσφοράς των υπηρεσιών των θυμάτων (bars), ο ρόλος της αστυνομίας και οι λόγοι προτίμησης των εξαναγκασμένων γυναικών από τους πελάτες ήταν επίσης αντικείμενα που πραγματεύτηκε η έρευνα και παρουσιάστηκαν από τα μέλη του Εργαστηρίου.

Τη μεθοδολογία και τα συμπεράσματα του ερευνητικού προγράμματος ΑΓΙΣ παρουσίασαν στην εισήγησή τους και ο κ. Αντώνιος Παπαντωνίου, Διευθυντής του ΚΣΠΜ, Συντονιστής όλης της έρευνας και η κα Μαρία Παπαντωνίου-Φραγκούλη, ερευνήτρια του ΚΣΠΜ. Οι εισηγητές ανέφεραν το στόχο του προγράμματος, τον εντοπισμό και την ανάδειξη των εθνικών και περιφερειακών ιδιαιτεροτήτων και την σύνθεση μιας γενικότερης εικόνας για τις συμμετέχουσες χώρες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα συμπεράσματα ως προς την αντίληψη του πελάτη για το trafficking, καθώς, όπως αναφέρθηκε, οι περισσότεροι ταυτίζουν το trafficking με την κλασική πορνεία, αλλά και η αναφορά της περιγραφής που έδωσε πελάτης, που κατάφερε να συνοψίσει την κατάσταση λέγοντας ότι οι κοπέλες είναι αντικείμενα εκμετάλλευσης, γεγονός που για να γίνει κατανοητό πρέπει να ενταχθεί στα πλαίσια ενός ολόκληρου συστήματος που περιλαμβάνει τον κομμουνισμό, τον καπιταλισμό, τον trafficker και τον πελάτη.

Εν συνεχεία η κα Αντωνία Ανδρεάκου, Αστυνομικός Διευθυντής, επικεφαλής της ομάδας anti-trafficking του Αρχηγείου της ΕΛΑΣ, αναφέρθηκε ιδιαίτερα στην διαχείριση των υποθέσεων trafficking από την ΕΛΑΣ και την κοινή δράση με τη Europol, ενώ παρουσίασε το modus operandi των δραστών.

Το διεθνές νομικό πλαίσιο για την εμπορία ανθρώπων σε σχέση με το πρόγραμμα ΑΓΙΣ  παρουσίασε στην εισήγησή της η εκλ. Επίκουρη Καθηγήτρια της Νομικής Σχολής Δ.Π.Θ. Αθανασία Συκιώτου. Η εισηγήτρια, μετά την αναφορά των σημαντικών προβλέψεων που έχουν υιοθετηθεί σε διεθνές επίπεδο, επεσήμανε τις ελλείψεις που εντοπίζονται στα σχετικά διεθνή κείμενα. Συγκεκριμένα, αναφέρθηκε στη μη κύρωση των συμβάσεων από πολλές χώρες (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) με συνέπεια την μη ενοποίηση του ορίου σεξουαλικής ενηλικίωσης για την προστασία των παιδιών, τη μη υιοθέτηση κυρώσεων για τα εμπλεκόμενα νομικά πρόσωπα και την έλλειψη ομοιόμορφων ρυθμίσεων διεθνούς δωσιδικίας για την τιμωρία των δραστών στο εξωτερικό. Παράλληλα επισημάνθηκε ο περιορισμός του Πρωτοκόλλου του Παλέρμο στο οργανωμένο και διακρατικό έγκλημα, η περιορισμένη εδαφική εμβέλεια των κειμένων της Ε.Ε. και του Συμβουλίου της Ευρώπης, και η απαίτηση από τα θύματα για συνεργασία με τοις αρχές ως προϋπόθεση για την προστασία και την αρωγή τους.

Η εισήγηση της Αντιεισαγγελέως Εφετών Αθηνών κας Μαρίας Μαλλούχου, πραγματεύτηκε το ζήτημα της διαδικασίας αναγνώρισης της ιδιότητας του θύματος εμπορίας ανθρώπων, θέτοντας τα κριτήρια αναγνώρισης των θυμάτων από τον δικαστή. Στη συνέχεια, ο Επίκουρος Καθηγητής της Νομικής Σχολής Δ.Π.Θ. Στυλιανός Παπαγεωργίου-Γονατάς παρουσίασε έναν προβληματισμό γύρω από το χειρισμό υποθέσεων σωματεμπόρων και θυμάτων εμπορίας ανθρώπων, ενώ κατά τη συζήτηση σε παρατήρησή του όσον αφορά τη διακρίβωση της ταυτότητας του θύματος και την τυχόν αναγνώριση τεκμηρίων, η κυρία Μαλλούχου διευκρίνισε σαφώς τη μη αναγνώριση τεκμηρίων στη συγκεκριμένη διαδικασία και την αναγκαιότητα της in concreto κρίσης του δικαστή σε κάθε εξατομικευμένη περίπτωση.

Τέλος, το τμήμα του ερευνητικού προγράμματος που αφορά τις επιπτώσεις της εμπορίας ανθρώπων στην τοπική κοινωνία και ιδίως στις σχέσεις των δύο φύλων και στην οικογένεια, παρουσίασε στην εισήγησή της η Διδάκτωρ Νομικής Σχολής Δ.Π.Θ., δικηγόρος Ροδόπης και δημοσιογράφος Βάσω Θεολόγη. Όσον αφορά τις επιπτώσεις στις σχέσεις των δύο φύλων, η εισηγήτρια έκανε ιδιαίτερη αναφορά στη θέση της συζύγου, χριστιανής και μουσουλμάνας, που πολλές φορές αντιμέτωπη με τις οικονομικές και συναισθηματικές επιπτώσεις της παραμέλησης ή και του διαζυγίου οδηγείται στη χρήση ψυχοφαρμάκων. Παράλληλα, έγινε αναφορά στην άνθιση μιας ιδιότυπης οικονομίας που βασίζεται στο trafficking, αλλά και στην στοχευμένη παρουσίαση των γυναικών θυμάτων trafficking από τα Μ.Μ.Ε. ως επικίνδυνων για την τοπική κοινωνία, με αποτέλεσμα την έξαρση ρατσιστικών αντιδράσεων, αλλά και στο ρόλο της Αστυνομίας, με τις εντατικοποιημένες παρεμβάσεις της οποίας από το 2000 που μείωσαν τον αριθμό των μπαρς σε 5 στο Ν. Ροδόπης.

Κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου τέθηκαν σημαντικοί προβληματισμοί για το ζήτημα της Εμπορίας Ανθρώπων, το οποίο παρά τις όποιες νομοθετικές ή άλλες προσπάθειες αντιμετώπισής του σε εθνικό και διεθνές επίπεδο συνεχίζει να ταλανίζει την παγκόσμια κοινότητα, με αυξητικές  τάσεις παγκοσμίως, ενώ η σύνδεσή του με το θέμα της παράνομης μετανάστευσης καθώς και η σύνθεση των απόψεων διαφόρων εμπλεκόμενων φορέων, μπορούν να αποτελέσουν ένα ακόμη βήμα προς τη λύση του προβλήματος.