με τη συνεργασία της mixproductions

 

οπερατέρ:

 

 

 

Το 17ο τεύχος του the art of crime έχει την τιμή να φιλοξενεί μία εκ των ιστορικών προσωπικοτήτων της επιστήμης της Εγκληματολογίας, της οποίας το ακαδημαϊκό και συγγραφικό έργο διαδραμάτισε και εξακολουθεί να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της εγκληματολογικής επιστήμης τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς, την Ομότιμη σήμερα Καθηγήτρια κ. Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου.

Παρόλο που η πλούσια και πολυσχιδής δραστηριότητα και σταδιοδρομία της, καθιστούν εξαιρετικά δυσχερές το εγχείρημα της συνοπτικής παρουσίασης της ακαδημαϊκής και εν γένει επιστημονικής της πορείας, αξίζει να σταθούμε σε κάποια κομβικά σημεία της. Οι κυριότεροι τομείς των δραστηριοτήτων της αφορούν στην επιστήμη της Εγκληματολογίας, στα Δικαιώματα του Ανθρώπου γενικά και στα δικαιώματα της γυναίκας ειδικότερα (Μαγγανάς, 2003, σ. 43). Έχοντας πραγματοποιήσει προπτυχιακές σπουδές στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές Εγκληματολογίας στη Ρώμη (Scuola di Perfezionamento in Diritto Penale e Criminologia) και στη Γενεύη αντίστοιχα (Μαγγανάς, 2003, σ. 43), το 1975 εξελέγη και το 1976 διορίστηκε Καθηγήτρια Εγκληματολογίας στην τότε Πάντειο Ανώτατη Σχολή Πολιτικών Επιστημών (Ζαραφωνίτου, 2009, σ. 74), της οποίας διετέλεσε και δύο φορές Πρύτανης (1979-1980, 1983-1984), (Κασιμάτη & Κουράκου, 2010, σ. 35). Το 1983, με την ίδρυση του Τμήματος Κοινωνιολογίας στην Πάντειο Ανώτατη Σχολή Πολιτικών Επιστημών και τη διαμόρφωση του Τομέα Εγκληματολογίας, η κ. Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου, από κοινού με τους συνεργάτες της - τον αείμνηστο Καθηγητή Ηλία Δασκαλάκη και τον Ομότιμο σήμερα Καθηγητή κ. Ιάκωβο Φαρσεδάκη - ίδρυσαν το Μεταπτυχιακό Σεμινάριο Εγκληματολογικών Σπουδών, το οποίο εξελίχθηκε το 2003 στο ΠΜΣ «Η Σύγχρονη Εγκληματικότητα και η Αντιμετώπισή της» (Ζαραφωνίτου, 2009, σ. 75). Το 1978 ίδρυσε με συνεργάτες της την Ελληνική Εταιρεία Εγκληματολογίας, της οποίας έκτοτε διατελεί Πρόεδρος (Μαγγανάς, 2003, σ. 43).

Στον τομέα των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η σημαντικότερη ίσως συνεισφορά της έγκειται στην ίδρυση, ανάπτυξη και εντονότατη δράση του Ιδρύματος Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΙΜΔΑ), του οποίου είναι Πρόεδρος από την ίδρυσή του (1987) έως και σήμερα (Μαγγανάς, 2003, σ. 52). Πέραν των πολυάριθμων συνεδρίων, διαλέξεων, σεμιναρίων, τη χορήγηση υποτροφιών για σπουδές ειδίκευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα σε νέους επιστήμονες, την πλούσια εκδοτική δραστηριότητα, αξίζει να σημειωθεί η συμβουλευτική ιδιότητα του ΙΜΔΑ σε διάφορους Διεθνείς Οργανισμούς και Συμβούλια, όπως είναι τα Η.Ε., ECOSOC, UNESCO, Συμβούλιο της Ευρώπης, κ.ά. (Μαγγανάς, 2003, σ. 52).

Πέραν της επιστημονικής της ενασχόλησης με όλο το φάσμα των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών του ατόμου, σημαίνουσα υπήρξε και η δράση της στο πεδίο των δικαιωμάτων των γυναικών και της ισότητας των φύλων. Η συνεισφορά της στον τομέα αυτό αντανακλάται, μεταξύ άλλων, στην πολυετή θητεία της στο «Σύνδεσμο για τα Δικαιώματα της Γυναίκας», ως μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου για περισσότερα από πενήντα χρόνια, ως Πρόεδρος (1974-1976, 1978-1982, 1983-2003) και ως Επίτιμη Πρόεδρος (2003-), και στη Διεθνή Ένωση Γυναικών (Πρόεδρος: 1989-1997), (Κασιμάτη & Κουράκου, 2010, σ. 36). Σε εθνικό επίπεδο, διαδραμάτισε κομβικό ρόλο σε κάθε νομοθετική μεταρρύθμιση, η οποία στόχευε στην επίτευξη της ισότητας των δύο φύλων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την τροποποίηση του άρθρου 116, παρ. 2 του Ελληνικού Συντάγματος αναφορικά με τη λήψη θετικών μέτρων για την ουσιαστική ισότητα ανδρών και γυναικών (Κασιμάτη & Κουράκου, 2010, σ. 36). Σε διεθνές επίπεδο, μεταξύ άλλων, διαβίβασε στην αρμόδια επιτροπή της Ε.Ε. προτάσεις – ως Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής της Ελλάδος για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (2000-2006) – για τη διατύπωση διατάξεων σχετικών με την ισότητα των φύλων στον Ευρωπαϊκό Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (Μαγγανάς, 2003, σ. 50).

Επιπρόσθετα, αξίζει να επισημανθεί πως η συγγραφική δραστηριότητα της κ. Αλίκης Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου σε όλους τους προαναφερθέντες τομείς είναι ιδιαίτερα πλούσια. Αρκεί να αναφερθεί χαρακτηριστικά πως στον εκδοθέντα Τόμο προς τιμήν της το 2003, καταγράφονται περί τα πενήντα τρία βιβλία, άρθρα, μελέτες της κ.λπ. (Μαγγανάς, 2003, σσ. 44-53), και η αναφορά είναι απλώς ενδεικτική.

Η αναγνώριση άλλωστε της πολυεπίπεδης συνεισφοράς και του σπουδαίου έργου της αποτυπώνεται, μεταξύ άλλων, και στις πολλές τιμητικές της διακρίσεις, όπως είναι το παράσημο του «Ανώτερου Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος» της Ελληνικής Δημοκρατίας, το διεθνές βραβείο Beaumont-Tocqueville της Association Internationale des Criminologues de Langue Française, το βραβείο του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης της Κυπριακής Δημοκρατίας, το βραβείο του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία (Μαγγανάς, 2003, σ. 47, 55, Κασιμάτη & Κουράκου, 2010, σ. 36).

 

 

Η κ. Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου μας υποδέχτηκε στο Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου για την πραγματοποίηση της συνέντευξης αυτής. Πέραν της ιδιαίτερα θερμής της φιλοξενίας, είχαμε την ευκαιρία – μέσω της κατ’ ιδίαν συνομιλίας μας – να θαυμάσουμε για μία ακόμη φορά τις βαθιές εγκληματολογικές της γνώσεις, το ακαδημαϊκό πνεύμα και το αστείρευτο πάθος για τις επιστημονικές της δραστηριότητες. Στο πλαίσιο αυτό, μας μίλησε για τις πρώιμες επιστημονικές της εμπειρίες, την εξέλιξη της επιστημονικής της σταδιοδρομίας, τις δράσεις του Ιδρύματος Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και της Ελληνικής Εταιρείας Εγκληματολογίας, τις πρόσφατες επιστημονικές της δραστηριότητες, αλλά και για τη σημαίνουσα θέση που οφείλει να διαδραματίσει η επιστήμη της Εγκληματολογίας σήμερα στη χώρα μας. Η συζήτησή μας συνεχίστηκε, βέβαια, και μετά το πέρας της βιντεοσκόπησης, εστιάζοντας τόσο στην κοινωνικο-οικονομική κατάσταση της Ελλάδας στις μέρες μας όσο και στις πρόσφατες διεθνείς εξελίξεις στο πεδίο των δικαιωμάτων της γυναίκας.

 

Σε νεαρή ηλικία, η κ. Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου αμφιταλαντεύτηκε - ως προς την επιλογή επιστημονικής κατεύθυνσης - μεταξύ πυρηνικής Φυσικής και Εγκληματολογίας, όπως μας ανέφερε η ίδια. Ωστόσο, από τη μία πλευρά οι δραματικές συνέπειες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για τη χώρα, οι οποίες καθιστούσαν ιδιαίτερα δυσχερή τη μετακίνηση στο εξωτερικό για σπουδές, εφόσον στην Ελλάδα την περίοδο εκείνη δεν είχε αναπτυχθεί ο κλάδος της πυρηνικής Φυσικής, και από την άλλη πλευρά η επιρροή που της άσκησε ο πατέρας της – ως επιφανής ποινικολόγος της εποχής και φιλόσοφος – συνέτειναν στο να ακολουθήσει νομικές σπουδές, στο πλαίσιο των οποίων τη γοήτευσε ιδιαίτερα ο κατά την ίδια «πλέον κοινωνικά ενδιαφέρον κλάδος» της Εγκληματολογίας, τη σπουδή της οποίας συνέχισε τόσο σε μεταπτυχιακό όσο και σε διδακτορικό επίπεδο.

Προς την περαιτέρω ανάπτυξη των εγκληματολογικών της ενδιαφερόντων, καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισαν, σύμφωνα με την ίδια, οι επιφανείς Καθηγητές της στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών της σπουδών, και ιδιαίτερα η διδασκαλία του Ιταλού εγκληματολόγου Benigno di Tullio, η οποία λάμβανε χώρα στο εσωτερικό των φυλακών Regina Coeli της Ρώμης. Οι πρώιμες αυτές επιστημονικές εμπειρίες συνέβαλαν σημαντικά, όπως μας εξήγησε η ίδια, στη μετέπειτα διαμόρφωση μίας συνολικής θεωρίας του ρόλου των δικαιωμάτων του ανθρώπου στην προσέγγιση του εγκληματικού φαινομένου, η οποία βρίσκεται στο επίκεντρο του έργου της. Στο πλαίσιο αυτό, η αντιμετώπιση του εγκληματικού προβλήματος θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από την ηπιότερη δυνατή συρρίκνωση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τόσο των άμεσα εμπλεκομένων στο έγκλημα – εγκληματία, θύματος, υπόπτων, κατηγορουμένων κ.λπ. – όσο και του κοινωνικού συνόλου ευρύτερα. Για την κ. Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου, η σημαίνουσα κοινωνική συμβολή της επιστήμης της Εγκληματολογίας έγκειται ακριβώς στην επίτευξη της προαναφερθείσας προάσπισης των δικαιωμάτων του ανθρώπου στο πλαίσιο του εγκληματικού φαινομένου, συμβάλλοντας κατ’ επέκταση και στην ανάπτυξη μιας ορθολογικής αντεγκληματικής πολιτικής. Στη βάση αυτή, επεσήμανε πως υπάρχει σημαντική ανάγκη σήμερα για τη διαμόρφωση ενός αυτόνομου Τμήματος Εγκληματολογίας στη χώρα μας.

 

 

Σε ερώτησή μας αναφορικά με την κατάσταση της αντεγκληματικής πολιτικής σήμερα στην Ελλάδα υπό το πρίσμα των δικαιωμάτων του ανθρώπου, η κ. Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου απαντά με αφοπλιστική ειλικρίνεια: «Εγώ γενικά βρίσκω ότι δεν είναι ικανοποιητική, δηλαδή θεωρώ ότι εις την πράξη πάσχει η μεταχείριση των εγκληματούντων από πολλές απόψεις. Η δική μου αρχή και θεωρία είναι ότι η αντεγκληματική πολιτική – όπως κάθε πολιτική η οποία αφορά κοινωνικά προβλήματα – πρέπει να εμπνέεται από τις αρχές των δικαιωμάτων του ανθρώπου», και συνεχίζει επισημαίνοντας, «… τώρα έχουμε πλέον ένα ολόκληρο σύστημα αρχών και κανόνων δικαίου για τα δικαιώματα του ανθρώπου - για πρώτη φορά διεθνώς αναγνωρισμένο και κυρωμένο από όλες τις χώρες του κόσμου μέσα σε Διεθνείς Οργανισμούς - και είμαστε υποχρεωμένοι πλέον να ακολουθούμε αυτές τις αρχές, οι οποίες μας δίνουν και μεγάλα πλεονεκτήματα έναντι των διαφόρων θεωριών που υπάρχουν στην Εγκληματολογία, όπως και στο Ποινικό Δίκαιο».

Τις επιστημονικές αυτές θέσεις της, η Ομότιμη σήμερα Καθηγήτρια έχει μεταλαμπαδεύσει τόσο μέσα από την ακαδημαϊκή της διδασκαλία και τη συγγραφική της δραστηριότητα όσο και μέσα από τις δράσεις του ΙΜΔΑ και της Ελληνικής Εταιρείας Εγκληματολογίας. Όπως επεσήμανε η ίδια, το ΙΜΔΑ έχει διοργανώσει περί τα 140 συνέδρια, σεμινάρια κ.λπ. στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ενώ υπό τη διεύθυνσή της έχουν δημοσιευθεί περισσότεροι από εβδομήντα τόμοι σε θέματα δικαιωμάτων του ανθρώπου. Παράλληλα, μας μίλησε για την ίδρυση της Ελληνικής Εταιρείας Εγκληματολογίας (1978) μετά από τη διοργάνωση Εγκληματολογικού Συνεδρίου στην τότε Πάντειο Ανώτατη Σχολή Πολιτικών Επιστημών, μετά από πρωτοβουλία της ιδίας και των συνεργατών της και με τη συμμετοχή επιφανών εγκληματολόγων, όπως ο Jean Pinatel, ο Leon Radzinowicz, ο Marc Ancel και ο Denis Szabo, καθώς και για την έντονη δραστηριότητα της Εταιρείας όλα αυτά τα χρόνια, στο πλαίσιο της οποίας – πέραν των πολυάριθμων σεμιναρίων, διαλέξεων κ.λπ. – έχουν διοργανωθεί στη χώρα μας και δύο Διεθνή Σεμινάρια Εγκληματολογίας.

Όπως μας εξήγησε, απόρροια των εγκληματολογικών αυτών εξελίξεων ήταν και η ίδρυση του Μεταπτυχιακού Σεμιναρίου Εγκληματολογικών Σπουδών στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, μετεξελιχθέν το 2003 στο ΠΜΣ «Η Σύγχρονη Εγκληματικότητα και η Αντιμετώπισή της». Σύμφωνα με την ίδια, τόσο η διαμόρφωση των εγκληματολογικών αυτών δομών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο όσο και η δημιουργία του Εργαστηρίου Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών αντανακλούν τη σημαντική ανάπτυξη εξειδικευμένων σπουδών Εγκληματολογίας στη χώρα μας.

Στο πλαίσιο της συζήτησής μας, ιδιαίτερη έμφαση έδωσε η κ. Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου στο θέμα των φυλακών και στις σύγχρονες διαστάσεις του υπερπληθυσμού στην Ελλάδα, ως χαρακτηριστικό παράδειγμα βάναυσης καταπάτησης θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών του ατόμου. Όπως χαρακτηριστικά επεσήμανε στο πλαίσιο σχετικής ερώτησής μας, «οι φυλακές είναι αφόρητες για το λόγο του υπερπληθυσμού … και όταν η αντεγκληματική πολιτική συνίσταται κυρίως εις το να κτίζουμε φυλακές για να "αραιώνουμε" τον πληθυσμό, σας λέω ότι πάλι δεν κάνουμε τίποτα, διότι ώσπου να τελειώσει το πρόγραμμα της ανοικοδόμησης έχει αυξηθεί κι άλλο ο αριθμός (των εγκλείστων), και επομένως πρέπει να γίνει νέο πρόγραμμα με νέο αριθμό φυλακών. Πρέπει να ελαττωθεί ο αριθμός των ανθρώπων που εγκλείονται με δύο τρόπους, αφ’ ενός μεν με κοινωνικές μεταρρυθμίσεις γενικές στο κόσμο και εδώ, και αφ’ ετέρου – και αυτό είναι το βασικότερο που θα σας πω, η δική μου θέση – με χρησιμοποίηση της ποινής της στερητικής της ελευθερίας, μόνο ως ποινής κατ’ εξαίρεση».

Η ίδια, στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής της σταδιοδρομίας, παρέδιδε μαθήματα Εγκληματολογίας σε διάφορες φυλακές της χώρας, επηρεασμένη και από την αντίστοιχη πρακτική του δασκάλου της Benigno di Tullio. Σύμφωνα με την Καθηγήτρια, η σημαντική αυτή εμπειρία συνέβαλε στη διαμόρφωση της πεποίθησής της πως οι εγκληματολόγοι – πέραν της διεπιστημονικής και άρτιας επιστημονικής τους κατάρτισης – θα πρέπει να έχουν και σημαντική γνώση της «πραγματικότητας» του εγκληματικού φαινομένου. Αυτή υπήρξε, άλλωστε, και η συμβουλή της προς τους νέους εγκληματολόγους.

Αναφορικά με τις πρόσφατες επιστημονικές της δραστηριότητες και μετά από σχετική δική μας ερώτηση, η κ. Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου μας μίλησε για το έργο της Ειδικής Επιτροπής Μελέτης των Ομάδων Ενδοσχολικής Βίας, της οποίας διετέλεσε Πρόεδρος. Σύμφωνα με την ίδια, η διεπιστημονική αυτή μελέτη και η δημοσίευσή της σε σχετικό τόμο αποσκοπεί τόσο στην επιστημονική διερεύνηση ενός σύγχρονου φαινομένου όσο και στην ανάπτυξη διαύλων επικοινωνίας μεταξύ επιστήμης και κοινωνίας, εφόσον το εν λόγω σύγγραμμα δεν απευθύνεται μόνο σε ειδικούς επιστήμονες, αλλά και σε όσους βιώνουν άμεσα ή έμμεσα το υπό μελέτη φαινόμενο, δηλαδή τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς.

 

Κατά το κλείσιμο της συνέντευξης, η κ. Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου έστειλε το δικό της μήνυμα, επισημαίνοντας πως «… τα ανθρώπινα δικαιώματα αυτήν τη στιγμή βρίσκονται σε μια κρίσιμη κατάσταση λόγω της διεθνούς πολιτικής κατάστασης, πολιτικο-κοινωνικής και οικονομικής. Τα κεκτημένα έχουν αρχίσει να προσβάλλονται και να υποχωρούν και πρέπει να μείνουμε εκεί στις επάλξεις και μάλιστα να τις ενισχύσουμε …».


Off the record

 

Οι κάμερες έκλεισαν, όμως η συζήτησή μας με την κ. Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου συνεχίστηκε με αμείωτο ενδιαφέρον. Τη ρωτήσαμε ποιες είναι οι σκέψεις της για την υφιστάμενη κοινωνικο-οικονομική συγκυρία στη χώρα μας, κι εκείνη μας εξέφρασε με ειλικρίνεια και ρεαλισμό τις αυξημένες ανησυχίες της για τις επιπτώσεις της οικονομικής αποστέρησης σε κοινωνικό και αξιακό επίπεδο. Για εκείνην, ωστόσο, ο αγώνας συνεχίζεται, όπως μας είπε.

Τέλος, δε θα μπορούσαμε να μην τη ρωτήσουμε για την κατάσταση των δικαιωμάτων της γυναίκας σήμερα σε διεθνές επίπεδο, δεδομένης και της διαμόρφωσης σχετικού εξειδικευμένου οργάνου στο πλαίσιο των Η.Ε. στις αρχές του τρέχοντος έτους. Και απέναντι σ’ αυτές τις εξελίξεις, η κ. Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου δεν έκρυψε την επιφυλακτικότητά της, επισημαίνοντας ωστόσο πως είναι ακόμα εξαιρετικά νωρίς για να καταλήξει κανείς σε ασφαλή συμπεράσματα.

 

Πηγές
- Ζαραφωνίτου, Χρ., «Τάσεις και εξελίξεις στη διδασκαλία, την έρευνας και την επαγγελματική άσκηση της Εγκληματολογίας στην Ελλάδα», στο Ποινική Δικαιοσύνη και Εγκληματολογία, 2/2009, σσ. 74-81.
- Κασιμάτη, Κ. & Κουράκου, Λ., (2010). Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας. Τα 90 χρόνια του και η Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου. Αθήνα: Εκδ. Διόνικος.
- Μαγγανάς, Α. (επιμ.), (2003). Δικαιώματα του Ανθρώπου. Έγκλημα-Αντεγκληματική Πολιτική. Τιμητικός Τόμος για την Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
- Φαρσεδάκης, Ι., (2008), συνέντευξη στο Art of Crime, /index.php?pgtp=1&aid=1213853720
- http://www.mfhr.gr/