Την Τετάρτη 12 Δεκεμβρίου  η πρώτη συνεδρίαση κινήθηκε γύρο από το ζήτημα :| «Η Σύμβαση της Γενοκτονίας στη Διεθνή Δικαιοδοσία».  Πρόεδρος της  συζήτησης ήταν ο  π. Επίκουρος Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών και Αντιπρόεδρος του ΙΜΔΑ Σωτήρης Μουσούρης. Ομιλητές ήταν ο   καθηγητής και διευθυντής του Ιρλανδικού Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Εθνικού Πανεπιστημίου της Ιρλανδίας William Schabas, ο καθηγητής Άγγελος Γιόκαρης, ο καθηγητής Χρίστος Μυλωνόπουλος και ο καθηγητής Άγγελος Σισιλιάνος.

Την συζήτηση άνοιξε με έναν χαιρετισμό η Ομ. Καθηγήτρια Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου. Στην ομιλία της αναφέρθηκε στις σύγχρονες μορφές Γενοκτονίας.  Επισήμανε ιδιαιτέρως τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι στρατιώτες, οι οποίοι είναι εκτεθειμένοι σε απεμπολημένο ουράνιο και σε άλλα χημικά όπλα, που έχουν τόσες παρενέργειες που οδηγούν ακόμα  και στο θάνατο, κυρίως από λευχαιμία ή προκαλούν τερατογέννηση. Αυτό είναι γενοκτονία. Το πρόβλημα λοιπόν, όπως αναφέρει, δεν εντοπίζεται  στο περιεχόμενο της σύμβαση αλλά  στην εφαρμογή της, διότι οι ισχυροί της Γης την ‘πολεμάνε’ και  την παραβλέπουν. Πάντως επισημαίνει πως σημαντική είναι η αλλαγή ατμόσφαιρας προς τα δικαιώματα των ανθρώπων, τα οποία τοποθετούνται σε πρώτο πλάνο. Πρέπει να θεμελιωθεί ο σεβασμός κάθε ανθρώπου αλλιώς κρίση αφάνταστη μας περιμένει.

Ο καθηγητής William Schabas έκανε μια εισαγωγική θεώρηση γύρω από τη Σύμβαση για την γενοκτονία. Σχολιάζει λοιπόν πως η μεγάλη σημασία αυτής της διεθνής σύμβασης ανάγεται στο γεγονός ότι αποτελεί το πρώτο νομικό κείμενο του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και δεύτερον στο ότι συνέβαλε ριζικά στην ενίσχυση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου καθώς ορίζει πως αλλά κυρίως που θα διώκεται ο δράστης της Γενοκτονίας. Η σύμβαση αυτή αποτελεί σίγουρα ένα έναυσμα να λογοδοτούν όσοι εγκληματούν. Η γενοκτονία ορίζεται υπό στενή και ευρεία έννοια. Υπό στενή έννοια συναντάμε μια κυρίως υπόθεση τα τελευταία 10 χρόνια, αυτή της Ρουάντας. Παρόλα αυτά υπάρχει έντονη δικανική δραστηριότητα για την υπό ευρεία έννοια της γενοκτονίας, όπως η υπόθεση Αρμενίας- Τουρκία και Γεωργίας-Ρωσίας. Πέρσι υπήρχαν 10 εκατομμύρια θύματα γενοκτονία στη Κίνα. Βέβαια τα θύματα ήταν γάτες και σκυλιά αλλά αφού η σύμβαση της γενοκτονίας μιλάει για αφανισμό μιας ομάδας και εδώ πληρείται αυτός ο όρος. Συχνά είναι τα προδικαστικά ερωτήματα των εθνικών δικαστηρίων προς τα αρμόδια δικαστήρια για τον ακριβή προσδιορισμό της έννοιας της γενοκτονίας. Στη συνέχεια ο ομιλητής αναφέρθηκε στη προέλευση του όρου της γενοκτονίας. Συγκεκριμένα πριν από 64 χρόνια ο όρος ήταν ανύπαρκτος και στη θέση του υπήρχαν έννοιες όπως εκτοπισμός, δίωξη, απέλαση κ.τ.λ. Πρώτος έκανε λόγο για την έννοια της γενοκτονίας ένας Πολωνός δικηγόρος που διέφυγε από την πατρίδα του όταν αυτή βρισκόταν υπό Ρωσική κατοχή και μίλησε για τα θηριώδη εγκλήματα που τελούνταν εις βάρος των συμπατριωτών του. Στο συνέδριο του Λονδίνου για τη δίκη της Νυρεμβέργης έγινε για πρώτη φορά επίσημα χρήση του όρου της Γενοκτονίας. Βέβαια οι μεγάλες δυνάμεις υποστήριξαν πως το έγκλημα αυτό θεμελιώνεται μόνο για την φυσική καταστροφή μιας ομάδας και εθνοκάθαρση σε καιρό πολέμου. Τι γίνεται όμως με τη γενοκτονία εν καιρό ειρήνης; Το κενό που δημιουργείται επιτρέπει όρια ατιμωρησίας και αυτό ευνοεί κυρίως τις μεγάλες δυνάμεις για να πράττουν το έγκλημα κατά των αδύναμων χωρών και αυτό να μην θεωρείται γενοκτονία . Στο τέλος ο ομιλητής αναφέρθηκε στη σχέση των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και της γενοκτονίας επισημαίνοντας πως το δεύτερο αποτελεί τη σημαντικότερη εκδοχή των πρώτων.

Στη συνέχεια ο καθηγητής Αγγελος Γιόκαρης αναφέρθηκε στην ποινική αξιολόγηση του εγκλήματος στις συνθήκες του 1919 και μετέπειτα. Στην ομιλία του αναφέρθηκε κυρίως στις περιπτώσεις γενοκτονίας κατά των Αρμενίων και των Ποντίων που είχαν ελάχιστη προβολή. Οι άνθρωποι αυτοί υπέστησαν όλες τις εκφάνσεις του εγκλήματος καθώς πολλοί δολοφονήθηκαν και οι υπόλοιποι υπέστησαν βίαιη μετακίνηση. Η Τουρκία με την Συνθήκη των Σεβρών αναγνώρισαν το δικαίωμα για καταγγελία τέτοιων εγκλημάτων αλλά δεν το εφάρμοσαν. Αλλά η συνθήκη της Λοζάνης περί ειρήνης εφαρμόστηκε.

Ο καθηγητής Χρίστος Μυλωνόπουλος  επισήμανε με την ομιλία του ζητήματα νομιμοποίησης του διεθνούς ποινικού δικαίου με αφορμή τις διατάξεις της Σύμβασης για τη γενοκτονία. Η ποινική ανάλυση του εγκλήματος της γενοκτονίας στάθηκε κυρίως στα θέματα ποίο είναι το προστατευόμενο έννομο αγαθό και ποιες ακριβώς πράξεις πληρούν  τη αντικειμενική υπόσταση αυτού του εγκλήματος. Είναι σημαντικό να είναι ξεκάθαρο από πριν πότε τελείται η εγκληματική αυτή πράξη. Στο τέλος ο καθηγητής τόνισε τα άλυτα προβλήματα που υπάρχουν σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης  σχετικά με την ποινική αντιμετώπιση αυτού του εγκλήματος.

Ο καθηγητής Άγγελος Σισιλιάνος μίλησε για  το πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης και ιδιαίτερα για το ποιες ακριβώς είναι οι προστατευόμενες ομάδες. Υπάρχει μεγάλη δυσκολία γύρω από το ζήτημα αυτό καθώς  μόνο ορισμένες ομάδες φαίνεται να προστατεύονται. Πρακτικό πρόβλημα προέκυψε στην υπόθεση Ρουάντα όπου τα θύματα των σφαγών ήταν μέλη ομάδας θρησκευτικής και όχι φυλετικής όπως προβλέπει η συνθήκη. Έγινε προσπάθεια ερμηνείας του ορισμού, όμως παρέμειναν στην αυστηρή θεώρηση   του θέματος . Ο ομιλητής επισήμανε πως υπό ευρεία οπτική στις ομάδες πρέπει να περιλαμβάνονται τόσο οι θρησκευτικές όσο και οι κοινωνικές, σε αντίθεση με την στενή  οπτική που θεωρεί θύματα γενοκτονίας μόνο τις φυλετικές ομάδες. Επίσης σχολίασε τι συμβαίνει όταν η ομάδα που υπόκειται την φυσική εξόντωση είναι στρατιωτική, τότε εάν οι στρατιώτες ανήκουν σε φυλετική οργάνωση πρόκειται για γενοκτονία ενώ εάν ανήκουν σε πολιτική τότε όχι. Ακολούθως τόνισε πως όλες οι πράξεις ενώ μπορεί να είναι εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας δεν μπορούν να είναι και γενοκτονία. Δεν υπάρχει ταύτιση των εννοιών αλλά διακριτικό στοιχείο είναι η φυσική εξόντωση της ομάδας – θύμα. Εάν υπάρχει το στοιχείο της εξόντωσης τότε πρόκειται για γενοκτονία.

Την Πέμπτη 13 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκε η δεύτερη συνεδρίαση που επίκεντρο είχε την πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας. Την προεδρία της συζήτησης είχε ο Ομ. Καθηγητής Ιάκωβος Φαρσεδάκης ενώ ομιλητές ήταν  Δικαιωμάτων δεν έγινε ο καθηγητής  Παντείου Πανεπιστημίου Στέλιος Περράκης, η αναπληρώτρια καθηγήτρια Φωτεινή Παζαρτζή, ο επίκουρος καθηγητής Κωνστ/νος Αντωνόπουλος και τέλος η λέκτορας Παντείου Πανεπιστημίου Μαρία-Ντανιέλλα Μαρούδα.

Ο καθηγητής Ιάκωβος Φαρσεδάκης παρουσίασε την αντιμετώπιση του εγκλήματος της γενοκτονίας από τα Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια. Η σύμβαση για την γενοκτονία ως  η πρώτη σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δεν έγινε δεκτή ανεπιφύλακτα.Μάλιστα το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο όση πρόοδο δεν έκανε όλα τα χρόνια ύπαρξης την έκανε τα τελευταία 15 χρόνια. Χαρακτηριστικά της Γενοκτονίας  της σύμβασης του 1948 είναι πρώτον ότι είναι ένα διεθνές έγκλημα και δεύτερον ότι οι προστατευόμενες ομάδες μπορεί να είναι εθνολογικές, φυλετικές και θρησκευτικές. Όμως η ομάδα πρέπει να προσδιορίζεται θετικά. Υπάρχει και η περίπτωση της αυτογενοκτονίας, δηλαδή όταν θύτης και θύμα προέρχονται από κοινή ομάδα, έχουν ίδια γλώσσα και την ίδια πορεία μέσα στην ιστορία. Ο καθηγητής επισήμανε  ότι ακόμα και ένα θύμα αρκεί για να στοιχειοθετηθεί γενοκτονία. Στην ομιλία του ανέφερε σειρά υποθέσεων γενοκτονίας και ιδιαίτερα περιπτώσεων εθνοκάθαρσης και ομάδων που εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους. Συμπερασματικά διευκρίνισε την σπουδαιότητα της καθιέρωσης σε διεθνές επίπεδο της  αντίληψη ότι η γενοκτονία δεν πρέπει να μένει ατιμώρητη.

Για την διεθνή ευθύνη των κρατών περί της γενοκτονίας που τελούν μίλησε διεξοδικά η καθηγήτρια της νομικής σχολής Φωτεινή Παζαρτζή. Το βασικό ερώτημα που τέθηκε ήταν εάν ένα κράτος μπορεί να πράξει γενοκτονία. Η απάντηση είναι ΝΑΙ. Εάν ένα όργανο, αρχή ή εκπρόσωπος του κράτους πράξει ότι απαγορεύει το άρθρο 3 της Σύμβασης για την Γενοκτονία τότε το ίδιο το κράτος υπέχει ευθύνη. Στη συνέχεια καθορίστηκε πότε ένα κράτος ή ένα άτομο μπορεί να θεωρηθεί συμμέτοχος σε μια τέτοια εγκληματική πράξη και ειπώθηκε ότι πρέπει να  έχει ειδικό δόλο, να γνωρίζει την πράξη για την οποία κάνει λόγο η σύμβαση. Το δεύτερο σκέλος της ομιλίας αφορούσε την ευθύνη του κράτους για πρόληψη και καταστολή τέτοιων εγκλημάτων. Πρόληψη σημαίνει το κράτος να παίρνει μέτρα για να μην τελεσθεί γενοκτονία, είναι λοιπόν υποχρέωση συμπεριφοράς αλλά και αποχής, καθώς απαιτείται το κράτος να μην ασκεί επιρροή στη τέλεση γενοκτονίας αλλά ούτε και να  επιτρέπει να  τελείται από τρίτους. Υποχρέωση πρόσληψης σημαίνει το κράτος να δρα άμεσα όταν υπάρχει η γνώση του κινδύνου από τη κυβέρνηση. Τέλος επισημάνθηκε ότι για την ίδια γενοκτονία μπορεί να φέρουν ευθύνη  ένα κράτος και μεμονωμένα άτομα ταυτόχρονα.

Ο καθηγητής της νομικής σχολής Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος αναφέρθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Η.Ε. και τη γενοκτονία. Στην αρχή τόνισε πως το Συμβούλιο Ασφαλείας αναγνωρίζει ευρύτατα όρια και φάσμα για το πότε τελείται το έγκλημα της γενοκτονίας. Ενώ όμως το Συμβούλιο ασφαλείας έχει αυτονομία σε σχέση με την Γενική Συνέλευση, στην οποία τα κράτη εκφράζουν τη θέληση τους και τα συμφέροντά τους, δεν πρέπει να ξεχνάμε  πως και πίσω από το Συμβούλιο βρίσκονται 15 κράτη. Το Συμβούλιο Ασφαλείας προκειμένου να τελέσει το έργο της μπορεί να συλλέγει πληροφορίες από τα ίδια τα μέλη της, από ειδικά γραφεία συνεννόησης αλλά και από τους αντιπροσώπους των κρατών στον Ο.Η.Ε. έπειτα ο ομιλητής διευκρίνισε πως κάθε διεθνής οργανισμός, όπως και ο Ο.Η.Ε. υπέχουν διεθνή ευθύνη για τις πράξεις τους. Δεν μπορεί να ειπωθεί βέβαια πως ο  Ο.Η.Ε. πρέπει να λειτουργεί με βάση τα εθνικά δίκαια αλλά το διεθνές δίκαιο. Έτσι λοιπόν και ο Ο.Η.Ε. έχει υποχρέωση πρόσληψης και καταστολής της γενοκτονίας. Στη συνέχεια επισημάνθηκε πως συντρέχει ταυτόχρονη ευθύνη κάθε διεθνούς οργανισμού, όπως και του Ο.Η.Ε., και των κρατών μελών του και πως μόνο κατ’ εξαίρεση και υπό ειδικές περιπτώσεις μπορεί να μην ευθύνονται τα κράτη μέλη. Εάν δεχόμασταν το αντίθετο τότε τα κράτη θα ίδρυαν διεθνούς οργανισμούς προκειμένου να τελούν γενοκτονία και να αποφεύγουν την ευθύνη.

Σχετικά με την αντιμετώπιση της γενοκτονίας από τα εθνικά δικαστήρια μίλησε η λέκτωρ Μαρία-Ντανιέλλα Μαρούδα. Στη παρουσίαση της επισήμανε την σπουδαιότητα της συμβάσεως του 1948 για την γενοκτονία  καθώς πρώτη φορά προβλεπόταν υποχρέωση δίωξης όσων τελούσαν γενοκτονία. Τότε όμως μόνο τα εθνικά δικαστήρια θα μπορούσαν να ασκήσουν δίωξη διότι οι μεγάλες δεν ήθελαν οικουμενικά δικαστήρια να εκδικάζουν τέτοια εγκλήματα, παρά μόνο όσα έχουν κάποια σχέση με την υπόθεση. Μόλις τη δεκαετία του 90 ξεκίνησε η διεθνής δικαιοδοσία για το έγκλημα της γενοκτονίας και άρχισαν να δικάζουν τέτοιες υποθέσεις και χώρες που δεν συνδέονται με αυτές. Για την καλύτερη εμπέδωση των προβλημάτων που προκύπτουν κατά την εκδίκαση περιπτώσεων γενοκτονίας από τα εθνικά δικαστήρια, αναφέρθηκε η περίπτωση της Ρουάντα το 1994. Τότε λοιπόν στήθηκαν δικαστήρια που καθόλου δεν πληρούσαν τους όρους και τις εγγυήσεις μίας δίκαιης δίκης, αφού οι κατηγορούμενοι δεν είχαν συνηγόρους υπεράσπισης ούτε μάρτυρες. Ο φόβος κυριαρχούσε για τους δικαστές αλλά και τις γυναίκες που πολύ δύσκολα μπορούσαν να μιλήσουν να τους βιασμούς που είχαν υποστεί, και πολλοί επιβιώσαντες των γεγονότων που πήγαν για μάρτυρες πέθαναν μυστηριωδώς. Στα δικαστήρια παρουσιάζονταν βραδύτητα( 1996 έως 1999 εκδικάστηκαν μόνο 2000 υποθέσεις), με αποτέλεσμα οι φύλακες να είναι γεμάτες με προφυλακισμένους. Έτσι από το 2002 τοπικά δικαστήρια ανέλαβαν 20.000 κατηγορούμενους, στα οποία δίκαζε ο σοφός του χωριού, και μπόρεσαν να αδειάσουν οι φυλακές. Συμπερασματικά τονίστηκε πως πολλές φορές τα εθνικά δικαστήρια εκδικάζουν πιο σημαντικές υποθέσεις από τα Διεθνή Ποινικά δικαστήρια και γι’ αυτό πρέπει να υπάρχουν οι ασφαλιστικές δικλίδες αλλά και η κατάλληλη νομοθεσία για να μην ξεφεύγουν της τιμωρίας οι υπαίτιοι.

Στο τέλος  ο Ομ. Καθηγητής Διονύσης Σπινέλλης  αναφέρθηκε συμπερασματικά σε όσα ειπώθηκαν αυτές τις δύο ημέρες και  ακολούθησε διάλογος των παρευρισκομένων  και με πολλές εποικοδομητικές απόψεις ακούσθηκαν.