της Χαράς Πιταρίδου,
φοιτήτριας Νομικής Σχολής Αθηνών
Την πρώτη εκδήλωση για το νέο δικαστικό έτος της Ένωσης Ελλήνων Νομικών e- θέμις φιλοξένησε στις 2 Νοέμβριου 2011 στην αίθουσα διαλέξεων του ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, με αντικείμενο προβληματισμού την ανωνυμία στο διαδίκτυο, η όποια προστατεύεται από το συνταγματικώς κατοχυρωμένο δικαίωμα έκφρασης, πληροφόρησης και από το δικαίωμα απόρρητης και ελεύθερης κοινωνίας.
Τη μετατροπή της απo αίτημα σε "ζήτημα" είχε θέσει ήδη από το 2009 στο επίκεντρο συζητήσεων με σχετική γνωμοδότηση του (υπ. 9/2009) ο τότε εισαγγελέας του Αρείου Πάγου κ. Σανιδάς. Προκρίνοντας αναγκαία τη διεύρυνση του περιθωρίου παρέμβασης της δικαιοσύνης σε αδικήματα που τελούνται κατά βάση στο διαδίκτυο και που δεν αποτελούν κακουργήματα, υποστήριξε ότι ηλεκτρονικά ίχνη (ΙΡ διεύθυνση του υπολογιστή) δε θα καλύπτονται από το απόρρητο σε περίπτωση εγκληματικής πράξης, ακόμη και πλημμελήματος - κατι που αργότερα επιβεβαίωσαν με τις γνωμοδοτήσεις τους υπ 12/2009 και υπ 9/2011 οι Eισαγγελείς του Αρείου Πάγου, κ. Τέντες και κ. Κατσιρώδης αντίστοιχα.
Αφορμή, ωστόσο, για την οργάνωση της συζήτησης στάθηκε η σύσταση από το Υπουργείο Δικαιοσύνης τον Αύγουστο 2011 ειδικής νομοπαρασκευαστικής επιτροπής για "τον εξορθολογισμό διατάξεων για το ηλεκτρονικό έγκλημα και την προστασία των θυμάτων καθώς και των διατάξεων που αφορούν τις περιπτώσεις αναγκαίας άρσης του απορρήτου (ν. 2225/1994), τη σύνταξη αιτιολογικής έκθεσης και έκθεσης αξιολόγησης συνεπειών ρυθμίσεως". Η νομοθετική αυτή πρωτοβουλία, ουσία της οποίας είναι η υποχρεωτική δήλωση των στοιχείων των διαχειριστών των ιστολογιών στο ΕΣΡ, όπως εύστοχα επισημάνθηκε και από τον πρόεδρο της ένωσης και συντονιστή της συζήτησης κ. Δημήτρη Αναστασόπουλο έχει προκαλέσει αντιφατικές αντιδράσεις. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώθηκε όχι μόνο από τις διαφορετικές απόψεις των ομιλητών αλλά και από την αθρόα προσέλευση νομικών και μή στη διάλεξη.
Με γνώμονα την προ 15ετιας απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ που όρισε πως "η ανωνυμία είναι η ασπίδα από τη δικτατορία και την τυραννία της πλειοψηφίας" ο Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών κ. Αδαμόπουλος Ιωάννης παρευρέθηκε προκειμένου να ευχαριστήσει τους διοργανωτές και ομιλητές. Προτού όμως δώσει το λόγο στους ομιλητές χαρακτήρισε χρέος της συντεταγμένης πολιτείας να προστατέψει τα ατομικά δικαιώματα όσων θίγονται από την καταχρηστική άσκηση της ανωνυμίας, υποστηρίζοντας πως η απόφαση του υπουργού κατευθύνεται προς αυτή την ανάγκη.
Σύμφωνος με την άποψη αυτή παρουσιάστηκε ο πρώτος ομιλητής της εκδήλωσης κ. Ιγγλεζάκης Ιωάννης, επίκουρος καθηγητής Νομικής ΑΠΘ, ο όποιος εστίασε στη μορφή που λαμβάνει η ελευθερία έκφρασης και ανωνυμίας στα ιστολόγια. Η αναζήτηση του περιεχομένου της, όπως τόνισε, κρίνεται επιβεβλημένη προκειμένου να απαντηθεί το ερώτημα εάν ο περιορισμός του δικαιώματος της ανωνυμοποίησης είναι αντισυνταγματικός. Ειδικότερα, λαμβάνοντας κάνεις υπόψη τη δυνατότητα δημοσίευσης πάσης φύσεως (κοινωνικών, πολιτικών, προσωπικών κ.λπ) σχόλιων από τους bloggers και την εύκολη πρόσβαση σε αυτά από τους χρηστές του Διαδικτύου, κατανοεί την εκτεταμένη χρήση του blogging, η οποία διαμόρφωσε τη λεγόμενη Δημοσιογραφία των Πολιτών. Επειδή όμως συχνά οι κάτοχοι δε λειτουργούν ως δημοσιογράφοι, θεωρεί ότι λόγοι γενικού συμφέροντος καθιστούν θεμιτό τον περιορισμό του δικαιώματος της ανωνυμίας, ο όποιος δε θίγει τον πυρήνα του, υπό την προϋπόθεση ότι η ευθύνη θα αφορά μόνο το διαχειριστή και τα ιστολόγια με αμιγώς ενημερωτικό χαρακτήρα. Ωστόσο, παρέθεσε πως η εφαρμογή του νόμου θα συναντήσει εμπόδια, καθώς οι πάροχοι των υπηρεσιών ως επί το πλείστον έχουν την έδρα τους στο εξωτερικό, ενώ πρότεινε τη δημιουργία ενός Κώδικα Δεοντολογίας, που θα προβλέπει την αναφορά του ονόματος του διαχειριστή.
Αντίθετη γνώμη εξέφρασε ο κ .Τσόλιας Γρήγορης, Δικηγόρος, Μ.Δ Ποινικών Επιστημών, ο όποιος υποστήριξε ότι η υποχρέωση ταυτοποίησης του χρήστη ηλεκτρονικών υπηρεσιών θίγει το δικαίωμα του πληροφοριακού αυτοκαθορισμού και της ελεύθερης εκφράσεως, με αποτέλεσμα αδιαμφισβήτητα να πλήττεται ο πυρήνας του δικαιώματος της ανωνυμίας, καθιστώντας τους χρήστες οιονεί ύποπτους. Κομβικής σημασίας όμως για το ζήτημα του απόρρητου παρουσίασε την έννοια της επικοινωνίας, η οποία ορίζεται από το Σύνταγμα στενότερα απ ό,τι στην ευρωπαϊκή οδηγία 2006/24/ΕΚ την οποία ενσωμάτωσε η Ελλάδα με το νόμο 3937/2011, η οποία περιλαμβάνει στην έννοια της ακόμη και την ανεπιτυχή κλήση. Επιπλέον, ο νόμος 3471/2006, που ενσωμάτωσε την ευρωπαϊκή οδηγία 2002/58/ΕΚ, στο αρθρ 4 ορίζει ότι η χρήση των ηλεκτρονικών υπηρεσιών καλύπτεται από το απόρρητο, καταλαμβάνοντας έτσι ακόμα και την πρόσβαση, όχι μόνο την επικοινωνία. Επειδή λοιπόν κατά το ευρωπαϊκό δίκαιο επεκτείνεται η προστασία σε όρια πέρα από τα οριζόμενα στο Σύνταγμα, χαρακτηρίζει αναγκαία την εξεύρεση μιας λύσης, την οποία θα επιχειρήσει να προσφέρει η νομοθετική πρωτοβουλία του υπουργείου δικαιοσύνης, με πιθανό όμως ένα φτωχό αποτέλεσμα λόγω σύγχρονων τεχνικών δυνατοτήτων ,όπου ο έλεγχος δεν είναι δυνατός (π.χ cloud commuting και εικονικά δίκτυα). Ανεξάρτητα όμως από τη λυσιτέλεια της απόφασης θεωρεί απαραίτητη τη διεύρυνση του καταλόγου περιπτώσεων αναγκαίας άρσης του απορρήτου του ν. 2295/1994, κυρίως ως προς εγκλήματα που κατά την κοινή πείρα ασκούνται ηλεκτρονικά.
Στη συνέχεια, με έντονη ανησυχία ο κ Νούσκαλης Γεώργιος, Δικηγόρος και Λέκτορας ΑΠΘ, έκανε λόγο για ένα γενικευμένο μοντέλο επιτήρησης. Κριτήρια όπως η αρχή της αναλογικότητας και προσφορότητας δε βρίσκουν νόημα, εφόσον με την προληπτική καταγραφή στοχοποιείται ολόκληρη η κοινωνία, αφού θα αφορά οποιοδήποτε χρήστη διαδικτύου, χωρίς να χρειάζεται να θεωρηθεί de facto κατηγορούμενος κατά το αρθρ 72ΚΠΔ ούτε καν ύποπτος κατά το αρθρ 31 ΚΠΔ. Πιο συγκεκριμένα, το γεγονός ότι στο νόμο 3917/2011-που συνιστά επικύρωση της 2008/24/ΕΚ-θεσπίζεται υποχρέωση του παρόχου να διατηρεί τα δεδομένα του άρθρου 5, που αφορά στην ταυτότητα χρήστη του διαδικτύου ώστε να μπορεί να ασκηθεί στο μέλλον το δικαίωμα πρόσβασης των ανακριτικών αρχών , συνιστά κατά τη γνώμη του μια παράνομη, μυστική και αντισυνταγματική ανακριτική διείσδυση. Αξιοσημείωτο ωστόσο είναι το άρθρο 11 που αναφέρεται στην προστασία της ιδιωτικότητας, που εμπεριέχει μια ποινική διάταξη που απαγορεύει την παράνομη επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, καθιστώντας έτσι τα άρθρα 3-5 που αναφέρονται σε επεξεργασία τους ως λόγους άρσης του αδίκου. Σε κάθε περίπτωση αναφέρει πως πρόκειται για ποινικοποίηση του φρονήματος και δεν παραλείπει να προσθέσει ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δέχεται τις μυστικές ανακριτικές πράξεις μόνο για τελεσθέν έγκλημα.
Για «κινεζοποίηση», ολοκληρώνοντας τον κύκλο των εισηγήσεων, μίλησε ο κ. Λαμτζίδης Μανόλης, μέλος Δ.Σ., τ. Πρόεδρος Δ.Σ.Θ, ο οποίος προέβαλε τον προβληματισμό για το εάν είναι τυχαίο ή συμπτωματικό το ότι το υπουργείο δικαιοσύνης σύστησε τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή ενόψει της μεγαλύτερης κρίσης μετά τον εμφύλιο πόλεμο και το φόβο για το πώς θα εφαρμοστεί ένας τέτοιος νόμος από την κυβέρνηση, δεδομένου και του χαρακτήρα παγκοσμιότητας του διαδικτύου… Πρόκειται για μια αστυνομία σκέψης….?. Εν συνεχεία, αφορμώμενος από το Σύνταγμα των ΗΠΑ, το οποίο συντάχθηκε το 1787 αρχικά ψευδώνυμα και από τα θέματα πολιτικού φιλελευθερισμού του John Locke που ήταν ανώνυμα, δε δίστασε να επιστήσει την προσοχή στο ότι «ο ανώνυμος λόγος παράγει βούρκο αλλά και διαμάντια..» Μάλιστα, επιβράβευσε μια απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Πειραιά (4980/2009)η οποία όριζε ότι αυτοσκοπός των bloggers είναι η επικοινωνία και όχι η διάδοση πληροφοριών... Η απογοήτευση του για την προληπτική αυτή καταγραφή έγινε ακόμα πιο φανερή όταν την παρομοίωσε με ένα μητρώο, όπου θα έχουν πρόσβαση διαφημιστές, εργοδότες και υπουργοί…..
Μετά την ολοκλήρωση των εισηγήσεων, η εκδήλωση συμπληρώθηκε από παρεμβάσεις κατά τη διάρκεια συζήτησης, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στους παρευρισκόμενους να τοποθετηθούν. Ιδιαίτερη αίσθηση άφησε η παρέμβαση ενός blogger, ο οποίος με αίσθημα αδικίας δήλωσε ότι «αποφασίζουν για εμάς χωρίς εμάς» καθώς και του κ. Θεοδωράτου, οποίος μετείχε της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής και προέτρεψε όσους αντιμετώπισαν με καχυποψία τη νομοθετική αυτή πρωτοβουλία μεταξύ των οποίων και ο Πρόεδρος της Ένωσης Καταναλωτών, Καραμίτσας Δημήτρης, να λειτουργήσουν με περισσότερη αισιοδοξία...
Με βεβαιότητα επομένως μπορούμε να συναγάγουμε τόσο από το διαδραστικό χαρακτήρα της διάλεξης όσο και από τον πλουραλισμό των απόψεων ότι η απόφαση του Υπουργείου Δικαιοσύνης έχει αποκτήσει τόσο φίλους όσο και εχθρούς. Μέλλει λοιπόν να δούμε εάν παρανομαστής των παραγόμενων γεγονότων θα είναι η δημοκρατία.
