Συνέντευξη στους

 

 

Το ΚΕΘΕΑ ξεκίνησε τη λειτουργία του πριν περίπου τριάντα χρόνια. Το 1983 δημιουργήθηκε η πρώτη θεραπευτική κοινότητα η οποία αποτελούσε την πρώτη οργανωμένη και συστηματική παρέμβαση για την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων στα ναρκωτικά ως απάντηση της πολιτείας στο ευρύτερο πλαίσιο της βελτίωσης

WHO IS WHO

Ονομα: Γεράσιμος Επώνυμο : Παπαναστασάτος Επάγγελμα–ιδιότητα: Κοινωνιολόγος, Εγκληματολόγος, Υπεύθυνος Τομέα Έρευνας ΚΕΘΕΑ  Αγαπημένες δραστηριότητες - ασχολίες: ποδήλατο, κινηματογράφος, θέατρο, πολιτική   Αγαπημένα βιβλία : Πολλά, δεν κάνω χωρίς λεξικά, αλλά είναι εργαλείο. Δεν αποχωρίζομαι τα ποιήματα του Ν. Χριστιανόπουλου, του Ελύτη και του Σεφέρη. Με μαθαίνουν πολλά ο καθένας με τον τρόπο του για τη δουλειά, τον άνρθωπο και την Ελλάδα. Αλλά δεν θέλω να ξεχάσω το "Μια στεκιά στο μάτι του Μοντεζούμα" του Ν. Νικολαΐδη.   Αγαπημένος σκηνοθέτης, κινηματογραφική ταινία: Κι ο κινηματογράφος δε μ΄ αφήνει να απομονώσω ένα μόνο έργο ή έναν σκηνοθέτη. Θυμάμαι τώρα τη «Φωλιά του κούκου» ή το «Περιμένοντας τους βαρβάρους». Είναι κρίμα να αφήσω τόσες ταινίες που δεν θ’ αναφέρω. Μου αρέσει η κινηματογραφική γλώσσα. Οι σκηνοθέτες που μ’ έμαθαν να  βλέπω κινηματογράφο ήταν ο Αγγελόπουλος, ο Ουέλες, ο Ταρκόφσκι κι ας μην αναφέρω καμιά ταινίας τους. Αγαπημένη μουσική / Μουσική προτίμησης: Η μουσική είναι ρυθμός και γλώσσα. Δεν μπορώ να μένω ακίνητος δεν μπορώ στη σιωπή. Αρχίζω συχνά να μιλώ όταν ακούγεται ο Μεγάλος Ερωτικός του Χατζιδάκη. Από την άλλη ψάχνω συχνά στη jazz τα μπερδεμένα μονοπάτια της. Ερευνητικά Ενδιαφέροντα: Η απόκλιση, η συγκρότηση του κοινωνικού αποκλεισμού, η κοινωνία της ανισότητας. Παράλληλα όμως η νευροβιολογία και η φυσική με προκαλόυν για τον τρόπο που διαχειρίζονται τις βεβαιότητες που στην κοινωνική έρευνα δεν είμαστε συνηθισμένοι. Αγαπημένες δραστηριότητες - ασχολίες: Παίζω, ακόμα ποδόσφαιρο, τρέχω μεγάλες αποστάσεις σχεδόν καθημερινά, και όποτε προλαβαίνω αναρρίχηση βράχου, ορειβασία, ιστιοπλοΐα, κατάδυση και για πιο εύκολα τένις.  Αγαπημένος εκδρομικός προορισμός: Μια μικρή παραλία, συνήθως στο Αιγαίο. Πόντα όμως με την προοπτική να γυρίσω στην πόλη.

της ποιότητας ζωής και της κοινωνικής πολιτικής που εφαρμόστηκε μετά την μεταπολίτευση. Με το νόμο 1729 του 1987 ιδρύθηκε το ΚΕΘΕΑ μετά από την επιτυχή αξιολόγηση της πρώτης θεραπευτικής κοινότητας στην Ελλάδα, την «Ιθάκη» που από το 1983 είχε ξεκινήσει  τη λειτουργία της, στη Σίνδο. Μέχρι τότε λειτουργούσαν, παράλληλα, ο πρώτος συμβουλευτικός σταθμός στα Εξάρχεια και το Κέντρο Σωματικής Αποτοξίνωσης, στο Νταού στην Πεντέλη. Η περίοδος από το 1987 έως το 1993 χαρακτηρίζεται από την εκτατική και ποιοτική ανάπτυξη του οργανισμού. Ιδρύονται η ΘΚ διαμονής «Έξοδος» στη Λάρισα και η Εναλλακτική Κοινότητα «Παρέμβαση» στη Ραφήνα το 1989, η Ανοικτή κοινότητα «Στροφή» για έφηβους και την οικογένειά τους στην Αθήνα το 1988, η Ανοικτή κοινότητα «Διάβαση» το 1991 - πρώτο ανοικτό πρόγραμμα για ενήλικες - και το  1993 η ΘΚ «Νόστος» στη Σαλαμίνα. Η μια θεραπευτική κοινότητα έγιναν πέντε. Σήμερα, σε όλη την Ελλάδα,  υπάρχουν περισσότερες από 100 μονάδες. Ουσιαστικά το  έργο του ΚΕΘΕΑ αποτελεί τη  συστηματοποίηση της σύγχρονης παρέμβασης για τα ναρκωτικά (θεραπεία, επανένταξη, τυπική εκπαίδευση, επαγγελματική κατάρτιση, πρόληψη και έρευνα). Οι μονάδες αυτές δομούνται σε ολοκληρωμένα δίκτυα υπηρεσιών που εξασφαλίζουν το συνεχές της φροντίδας στη θεραπεία απεξάρτησης και περιλαμβάνει την κινητοποίηση, την αξιολόγηση της σοβαρότητας των προβλημάτων που υφίστανται, την προετοιμασία, την τυπική εκπαίδευση, την επαγγελματική κατάρτιση, τη νομική υποστήριξη, την κοινωνική επανένταξη, την ένταξη στην αγορά εργασίας και την υποστήριξη και θεραπεία της οικογένειας του εξυπηρετούμενου που έτσι καθίσταται ενεργητικός παράγοντας στη θεραπεία και την επανένταξη. Η φροντίδα αυτή ενισχύεται από τον Τομέα Έρευνας που έχει εδραιώσει ένα σύστημα πληροφοριών ώστε να διευκολύνει την παρακολούθηση της θεραπευτικής διαδικασίας, να ανατροφοδοτεί τα θεραπευτικά προγράμματα, να αξιολογεί την αποτελεσματικότητα τους και να  παράγει πληροφορίες, αποτέλεσμα ερευνητικών προγραμμάτων τόσο στο εσωτερικό του οργανισμού όσο και στο ευρύτερο εθνικό ή διεθνές περιβάλλον, που διευκολύνουν τη βελτίωση της θεραπείας και το στρατηγικό σχεδιασμό του οργανισμού. Παράλληλα, η ανάπτυξη του Τομέα Εκπαίδευσης του οργανισμού, πέραν από τη συστηματοποίηση των  εκπαιδευτικών προγραμμάτων που απευθύνονται στα μέλη των θεραπευτικών προγραμμάτων είναι, στην πραγματικότητα, το μοναδικό ινστιτούτο στην Ελλάδα που παρέχει στοχευόμενη και εξειδικευμένη ακαδημαϊκή εκπαίδευση στους επαγγελματίες που ασχολούνται με τις εξαρτήσεις σε συνεργασία με κορυφαία πανεπιστημιακά εκπαιδευτικά ιδρύματα της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Τομέας Πρόληψης από την άλλη υλοποιεί στοχευμένα προγράμματα στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, δραστηριοποιείται στην έγκαιρη παρέμβαση για εφήβους, ενώ η κοινοτική παρέμβαση που έχει αναπτύξει  συνδέει σε πολλές περιπτώσεις την πρωτογενή πρόληψη με παρέμβαση που αφορά ευάλωτες ομάδες εφήβων που εμπλέκονται με την παραβατικότητα ή βρίσκονται σε κίνδυνο εγκατάλειψης του σχολείου. Με ειδικά προγράμματα και πρωτότυπο υλικό συμβάλλει στην εκπαίδευση και την εποπτεία επαγγελματιών στην εκπαίδευση και την πρόληψη ώστε να αναπτύσσουν τις ικανότητες των μαθητών και να διαμορφώνουν συνθήκες αποφυγής ή απεμπλοκής από παράγοντες που συνδέονται με τη χρήση ή την αντικοινωνική συμπεριφορά.  Ειδικά προγράμματα του ΚΕΘΕΑ, επίσης, στοχεύουν σε ειδικές ομάδες όπως είναι οι μετανάστες από το MOSAIC, οι εξαρτημένοι από αλκοόλ ή τυχερά παιχνίδια από το ΑΛΦΑ, και φυσικά τα προγράμματα που υλοποιούνται στο πλαίσιο του σωφρονιστικού συστήματος, από το ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ και τα προγράμματα φυλακής σε όλη την Ελλάδα, με ένα ανάλογο πλήρες δίκτυο φροντίδας που υποστηρίζει τους εξαρτημένους τόσο μέσα στη φυλακή, ενισχύει την προσπάθειά τους να αξιοποιήσουν τα διαθέσιμα ευεργετήματα για την υπό όρους απόλυσή τους και τους υποστηρίζει για μια αξιοπρεπή επανένταξη.

 

Η εξάρτηση από τις ψυχοδραστικές ουσίες, νοείται ως ένα πολυσχιδές σύμπτωμα που συνδέεται με στοιχεία του περιβάλλοντος, της προσωπικότητας και της βιολογίας του κάθε εξαρτημένου. Αποτελεί υπό την έννοια αυτή μια σύνθετη βιοψυχοκοινωνική δυσλειτουργία που δεν μπορεί ερμηνευτικά να εξαντλείται σε μια στενά, υπό την ιατρική έννοια, εννοούμενη νόσο που μπορεί να αντιμετωπισθεί απλώς με ένα «φάρμακο». Κάθε άνθρωπος τη βιώνει με πολύ προσωπικούς όρους. Η αντιμετώπιση αυτής της δυσλειτουργίας οφείλει έτσι να είναι πολυσύνθετη και περιορίζεται σημαντικά όταν εστιάζει μόνον στη βιολογική της παράμετρο. Η εξάρτηση καταλήγει σε μια κλιμακούμενη γενικευμένη παραίτηση σε ό, τι αφορά την προσωπική ολοκλήρωση. Αν υπάρχουν βασικά στοιχεία στη φιλοσοφία φροντίδας του ΚΕΘΕΑ αυτά συμπυκνώνονται στη χωρίς διακρίσεις, δωρεάν φροντίδα για όλους τους πολίτες ως ευθύνη της δημοκρατικής πολιτείας και στο ότι δεν υπάρχει «τελειωμένος» εξαρτημένος που δεν μπορεί να ζήσει «ελεύθερος», να  αναπτυχθεί και να δημιουργήσει.

 

Συνοψίζοντας: όλοι έχουν το δικαίωμα, όλοι μπορούν και για όλους απαιτείται να διατίθεται απρόσκοπτη πρόσβαση στη φροντίδα απεξάρτησης από τα ναρκωτικά και επανένταξης. Η θεραπεία της εξάρτησης είναι αποτελεσματική, παρόλο που πολύ συχνά κυριαρχεί η αντίληψη ότι δεν υπάρχει διέξοδος αν κάποιος πέσει στα ναρκωτικά. Όχι, η εξάρτηση είναι μία κατάσταση που αντιμετωπίζεται.

 

 

Οι δράσεις του ΚΕΘΕΑ συγκροτούνται στον άξονα της μείωσης της ζήτησης και ως εκ τούτου αναφέρονται στο επίπεδο της πρόληψης, της θεραπείας και της επανένταξης. Δεν έχουν να κάνουν με τον άξονα της μείωσης της προσφοράς που εντάσσονται οι δράσεις του κατασταλτικών ενεργειών.

 

Σ’ αυτό το πλαίσιο, η αποτελεσματικότητα δεν είναι μονοσήμαντη έννοια και δεν έχει απάντηση μιας διάστασης. Υπάρχει ευρύς επιστημονικός διάλογος για το τι σημαίνει θεραπεία και επομένως η αποτελεσματικότητα συνδέεται με το τι εννοούμε κάθε φορά θεραπεία. Η εξάρτηση δεν αφορά μόνον την εμμονική ανεξέλεγκτη χρήση κάποιας εξαρτητικής ουσίας. Επηρεάζει πολλούς τομείς της ζωής και έχει επιπτώσεις σε πολλά πεδία της προσωπικής ανάπτυξης. Για να απαντηθεί πόσο αποτελεσματική είναι η κάθε δράση, βασικό ζητούμενο είναι το τι αποτελεί προσδοκώμενο αποτέλεσμα της κάθε θεραπευτικής παρέμβασης: είναι η μείωση της χρήσης, η ελεγχόμενη χρήση, η αύξηση της λειτουργικότητας ακόμη και με τη χρήση κάποιας άλλης ουσίας, είναι η πλήρης αποχή ή ακόμα η συνολική ένταξη; Έτσι το να απαντήσεις για την αποτελεσματικότητα, αν δεν θέλεις να κρυφτείς πίσω από μια φτηνή ρητορική, προαπαιτεί ότι έχεις καθορίσει πού στοχεύεις.

 

Αναμφισβήτητα είναι αποτελεσματική η θεραπεία της εξάρτησης.

Από την άλλη,  η συζήτηση που περιορίζει την εξάρτηση μόνον στην ηρωίνη ή στις παράνομες ουσίες είναι ελλιπής. Υπάρχουν πολλές μορφές και διάφορου τύπου εξαρτήσεις. Αν μιλάμε μόνο για τις ουσίες πάλι, οι εξαρτησιογόνες ουσίες δεν είναι όλες παράνομες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα νόμιμης εξαρτησιογόνας ουσίας το αλκοόλ, η χρήση του οποίου πολλές φορές δημιουργεί άμεσα και έμμεσα προβλήματα.

 

Εστιάζοντας στις παράνομες εξαρτησιογόνες ουσίες, από την άλλη, η αποτελεσματικότητα χαρακτηρίζεται από τρεις τουλάχιστον παραμέτρους που την καθορίζουν: αρχικά, σπάνια ο/η εξαρτημένος/η ζητά θεραπεία για τη χρήση που κάνει αυτή καθαυτή. Εκείνο που τον/ην  ωθεί σε θεραπεία είναι τα σημαντικά προβλήματα που συνοδεύουν την εξάρτηση σε όλα σχεδόν τα υπόλοιπα πεδία της προσωπικής του ζωής όπως η υγεία, η επαγγελματική απόσυρση, η οικονομική αποδυνάμωση, η κοινωνική απομόνωση, ποινική έκθεση, για να αναφέρω μερικά. Επιπλέον,  κάθε θεραπεία  για να καταστεί αποτελεσματική απαιτεί μια στοιχειώδη συμμόρφωση στην αγωγή που προτείνεται και στη θεραπεία της εξάρτησης, κάθε προσέγγισης, παρατηρείται μια γενικευμένη τάση «απειθαρχίας» στην προτεινόμενη θεραπεία με σημαντικά ποσοστά εγκατάλειψής της πριν την ολοκλήρωση της, με επακόλουθο ο/η  εξυπηρετούμενος/η να δέχεται λιγότερο από το αναγκαίο και το ικανό για να βιώσει τα αποτελέσματα της που διαρκούν στο χρόνο. Επίσης, η εξάρτηση είναι μια εμπειρία που βιώνεται εξαιρετικά προσωπικά και συνδέεται με την ιδιαιτερότητα κάθε ατόμου καθιστώντας αναγκαία την εξατομίκευση  της θεραπευτικής παρέμβασης που πολύ συχνά απαιτεί χρόνο – και μάλιστα διαφορετικά προσδιορισμένο για κάθε άτομο – η οργάνωση και ο σχεδιασμός της. Υπ’ αυτή την έννοια δεν υπάρχει θεραπεία pass par tout. Ακόμη, αν θα ‘πρεπε να σκιαγραφηθεί ένα γενικευμένο πρότυπο για τον εξαρτημένο, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, χρειάζεται να τονιστεί ότι η εξάρτηση είναι μια δυναμική διαδικασία που αναπτύσσεται σταδιακά: κοινωνική χρήση, κατάχρηση, συστηματική αναζήτηση της ουσίας, ανάπτυξη εξάρτησης με επιπτώσεις στο σύνολο της ζωής το εξάρτημένου. Ο κύκλος της χρήσης για έναν εξαρτημένο υπό την έννοια αυτή διαρκεί περί τα δώδεκα χρόνια μέχρι να ζητήσει για πρώτη  φορά βοήθεια. Σε μια μέση ηλικία 15 ετών γίνεται η πρώτη επαφή με τη χρήση χρησιμοποιώντας κατά βάση κάνναβη. Τέσσερα περίπου χρόνια μετά, στα 19, αφού έχει δοκιμάσει πολλές άλλες ουσίες, χρησιμοποιεί την κύρια από την οποία θα εξαρτηθεί που είναι η ηρωίνη κατά κύριο λόγο την οποία μάλιστα θα χρησιμοποιήσει ενέσιμη μετά ένα χρόνο από τη δοκιμή της.   Στην ηλικία των 21 ετών κατά μέσον όρο  εκτίθεται για πρώτη φορά στο ποινικό σύστημα. Η χρήση κορυφώνεται με παράλληλη αποδιοργάνωση σε όλους περίπου τους τομείς της ζωής του. Γύρω στα 27, και αφού η οικογένεια πριν έχει προσεγγίσει διάφορες υπηρεσίες,  ζητά βοήθεια από κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα.

 
Με αυτά τα δεδομένα, ο τρόπος που θα μετρήσουμε την αποτελεσματικότητα και έτσι θα αποτιμήσουμε την έκβασή της συνδέεται με τρία τουλάχιστον κριτήρια που συγκεντρώνουν το κλινικό, το κοινωνικό, το οικονομικό και το ερευνητικό ενδιαφέρον: την ανεξέλεγκτη και αποδιοργανωτική χρήση που κυμαίνεται από την πλήρη αποχή μέχρι την ελεγχόμενη ή υποκατεστημένη χρήση, την επαγγελματική ένταξη και την αποχή από την παραβατική συμπεριφορά. Ουσιαστικά και τα τρία συγκροτούν ένα δείκτη που καταδεικνύει το βαθμό κοινωνικής ένταξης του εξυπηρετούμενου. Τα θεραπευτικά προγράμματα, όπως γίνεται κατανοητό, αν και έχουν σα βασικό στόχο την κοινωνική ένταξη, δεν έχουν τις ίδεις προσδοκίες για κάθε κριτήριο και ως εκ τούτου ο βαθμός ένταξης που επιδιώκουν  διαφέρει. Οι θεραπευτικές κοινότητες, και η θεραπεία γενικότερα που παρέχεται από τις υπηρεσίες του ΚΕΘΕΑ, στοχεύει στην πλήρη αποχή από τις εξαρτησιογόνες ουσίες, την οικονομική αυτονόμηση με την πλήρη ένταξη στην αγορά εργασίας και τη  συστηματική επαγγελματική απασχόληση και την αποχή από κάθε παραβατική συμπεριφορά. 

 

Έχοντας όλα τα προηγούμενα υπόψη και με δεδομένο ότι διεθνώς το ποσοστό ολοκλήρωσης των εξαρτημένων που ολοκληρώνουν την εντατική φροντίδα στις θεραπευτικές κοινότητες κυμαίνεται μεταξύ 5-35%, στην Ελλάδα έχουμε μάλλον από τους υψηλότερους δείκτες ολοκλήρωσης 33-34%.

 

Ανεξάρτητα ωστόσο από το ποσοστό ολοκλήρωσης από όλους όσοι εισάγονται για θεραπεία σε θεραπευτική κοινότητα και από το χρόνο παραμονής τους (συνήθως το πρώτο τρίμηνο ένα μεγάλο ποσοστό, διακόπτει την παρακολούθηση της θεραπείας του κυρίως τις πρώτες μέρες) η αποτελεσματικότητα της θεραπείας καταγράφει διαφορές που είναι σημαντικές:  το 96% από αυτούς που έκαναν χρήση ηρωίνης κατά την εισαγωγή τους, πέντε χρόνια μετά εξακολουθεί να  χρησιμοποιεί ηρωίνη το  56% ενώ το 53% κάνει ενέσιμη χρήση. Από αυτούς που παρακολούθησαν τα προγράμματα στις θεραπευτικές κοινότητες το 37% είχε καταδίκες. Πέντε χρόνια μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας το ποσοστό αυτό μειώνεται στο 17%.  Το 32% είχαν καταδικαστεί και φυλακιστεί. Πέντε χρόνια μετά την εμπειρία θεραπείας το ποσοστό μειώθηκε στο 14%. Το 64% των εξαρτημένων χρηστών ήταν άνεργοι κατά την εισαγωγή τους ενώ μετά από πέντε χρόνια το ποσοστό μειώθηκε στο 36%. Το 50% των εξαρτημένων χρηστών είναι ενταγμένοι ανεξάρτητα με το αν ολοκλήρωσαν ή όχι τη θεραπεία τους. Το 60% όσων διακόπτουν τη θεραπεία επιστρέφουν μέσα σε χρονικό διάστημα έξι μηνών και αυξάνουν την πιθανότητα να ενταχθούν και εκείνοι κοινωνικά στη συνέχεια.

 

Πολύ συχνά η κοινή γνώμη δεν έχει αυτήν την πληροφόρηση και παγιδεύεται σε προσδοκίες ανορθολογικές για τα θέματα των  ναρκωτικών, της εξάρτησης και της αντιμετώπισης της. Σ΄ αυτό συμβάλλουν ασφαλώς και τα αντιφατικά μηνύματα είτε των ΜΜΕ είτε εκείνων που εκφράζουν πολιτικές με αποφάσεις για τη στρατηγική αντιμετώπισης διατυπώνοντας  θέσεις που δεν στηρίζονται σε καμία περίπτωση πάνω σε επιστημονικά δεδομένα που προκύπτουν από την έρευνα και την κλινική εμπειρία.

 

Στο επίπεδο της πρωτογενούς πρόληψης η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας είναι ακόμα πιο σύνθετη, κυρίως γιατί απαιτείται επίμονη, συνεχής και μακροχρόνια παρακολούθηση των προληπτικών προγραμμάτων τα αποτελέσματα των οποίων επιβεβαιώνονται μετά από αρκετό διάστημα. Παρόλα αυτά τα προγράμματα πρόληψης του ΚΕΘΕΑ παρέχουν σημαντικές ενδείξεις αποτελεσματικότητας με δείκτες που εμμέσως υποδηλώνουν την προσδοκώμενη επιτυχία τους. Στο πλαίσιο αυτό βραβεύτηκε και ο Τομέας πρόληψης του ΚΕΘΕΑ στον παγκόσμιο διαγωνισμό προγραμμάτων πρόληψης MENTOR από τη Σουηδική ακαδημία, μεταξύ 50 οργανισμών και συνολικά 100 περίπου προγραμμάτων πρόληψης από όλον τον κόσμο. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα υλοποιήθηκε στο 132ο  δημοτικό σχολείο, στη  Γκράβα. Οι ενδείξεις αποτελεσματικότητας για τους μαθητές που συμμετείχαν το πρόγραμμα έδειξαν μεταξύ άλλων  ότι μετά, στο Γυμνάσιο, είχαν μικρότερη εμπλοκή σε βίαια συμπεριφορά, χαμηλότερους δείκτες αντικοινωνικής συμπεριφοράς και καλύτερη προσαρμογή σε σχέση με άλλα παιδιά που φοίτησαν σε άλλα σχολεία του συγκροτήματος της περιοχής και δεν είχαν συμμετάσχει στο πρόγραμμα.

Δεν είμαι ευχαριστημένος. Περήφανος είμαι. Ως ευχαριστημένος θα βίωνα μια ησυχία ως προς το τι απομένει ακόμα να γίνει. Αυτό όμως που έχει καταφέρει ο οργανισμός με κάνει περήφανο. Και με κρατά σε εγρήγορση για το πώς μπορούμε να σχεδιάσουμε δράσεις που αξιοποιώντας όλη την εμπειρία της δουλειάς μας  θα μπορούν να απαντούν στα συνεχώς μεταβαλλόμενα προβλήματα της εξάρτησης και για περισσότερους που έχουν ανάγκη. Από την άλλη, οι άνθρωποι που δουλεύουμε μαζί σε όλον τον οργανισμό ενισχύουν καθημερινά την πεποίθησή μου ότι τα εργαλεία της δουλειάς μας, η εντιμότητα, η έγνοια για τον άνθρωπο και την αξία του, η δοτικότητα και η αλληλεγγύη είναι και αναπόσπαστα στοιχεία που τους χαρακτηρίζουν.  Είμαι περήφανος που δουλεύω μαζί τους. Και αγωνιώ για το τι καλύτερο μπορούμε να κάνουμε.

 

 

Νομίζω ότι αυτά τα  προβλήματα διακρίνονται  σε δύο διαφορετικές χρονικές φάσεις:
Αρχικά πριν το 2009 τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα στην περίοδο αυτή είναι η προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η ελληνική γραφειοκρατία, η σύγχυση της πολιτικής για τα ναρκωτικά, τα ασαφή σχέδια δράσης σε μια ανεφάρμοστη πλατφόρμα πολιτικών δράσης χωρίς χρονοδιαγράμματα και προϋπολογισμούς. Άλλο ένα στοιχείο είναι οι καθυστερήσεις από την πλευρά της πολιτείας και οι αθετήσεις στις δεσμεύσεις που την αφορούν. Να σας δώσω ένα δυο παραδείγματα: μεταξύ 2006 – 2009 δεν υπάρχει καμία απόφαση (πράξη Υπουργικού Συμβουλίου όπως απαιτείται) για πρόσληψη προσωπικού σε μια περίοδο εφαρμογής συμφωνημένου Εθνικού Σχεδίου Δράσης και ανάπτυξης νέων υπηρεσιών. Από το 2006 δημιουργήθηκαν περισσότερες από 25 νέες μονάδες στο ΚΕΘΕΑ που για να λειτουργήσουν το υπάρχον – ήδη επιβαρυμένο - ανθρώπινο δυναμικό χρειάστηκε να επιφορτιστεί με την ανάπτυξη και τη λειτουργία τους. Απαιτήθηκε εντατικοποίηση της εργασίας, οργανωτική αναδιάρθρωση, περαιτέρω αξιοποίηση της εποπτείας για την ενδυνάμωση του προσωπικού και σημαντική επένδυση στον εθελοντισμό.

 

Από το 2009 και μετά τα προβλήματα συνδέονται με  την επιβίωση του οργανισμού. Είναι γεγονός ότι, στο σύνολό τους οι υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας στην Ελλάδα οδηγούνται σε φθηνές και λογιστικού τύπου λύσεις. Πρόκειται για ένα σχέδιο φροντίδας «παρηγοριάς». Η αβεβαιότητα της πολιτικής πρόθεσης της πολιτείας είναι προφανής. Πλέον πια, για να εστιάσουμε στην πολιτική αντιμετώπισης των εξαρτήσεων είναι σαφές ότι το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης επιλέγει την πριμοδότηση προγραμμάτων υποκατάστασης. Στρατηγική που παραπέμπει σαφώς σε λύσεις που χαρακτηρίζει η ανάγκη φτηνών, με κάθε έννοια, λύσεων. Μειώνονται οι αμοιβές του προσωπικού, περιορίζεται η χρηματοδότηση του οργανισμού με άμεση επίπτωση  στη δυνατότητα κάλυψης αναγκαίων λειτουργικών αναγκών που συνδέονται ακόμα και με τη σίτιση ή την υγιεινή των εξυπηρετουμένων, στραγγαλίζονται οι προοπτικές ανάπτυξης νέων προγραμμάτων.  Υποτιμάται συστηματικά το γεγονός ότι η μείωση των δαπανών στην κοινωνική φροντίδα δημιουργεί αναπόφευκτα δυσεπίλυτα προβλήματα των οποίων η αντιμετώπιση θα καταστεί γρήγορα αναγκαία και θα κοστίσει πολύ περισσότερο από το κόστος των υπηρεσιών σήμερα που τα προλαβαίνουν. Υπό την έννοια αυτή δεν είναι εξοικονόμηση. Είναι μια ανόητη και τυφλή σπατάλη.

 

Σ΄ αυτό το πλαίσιο χρειάζεται να τονισθεί ένα επιπλέον στοιχείο που αφορά στις επιπτώσεις των ευρύτερων συνθηκών στην επανένταξη των πρώην εξαρτημένων. Σε μια κοινωνία που βιώνει συνολική κρίση όπου η εργασία είναι πλέον γενικευμένα επισφαλής, η διαδικασία ένταξης στην αγορά εργασίας των πρώην εξαρτημένων δεν είναι απλώς δύσκολη προσπάθεια. Καθίσταται ματαιωτική.

 

Με τη δουλειά τριάντα χρόνων τώρα, νομίζω ότι το ΚΕΘΕΑ εμφύσησε στην ελληνική κοινωνία μια πραγματική προοπτική ελπίδας. Ότι ο εξαρτημένος, παιδί μας, φίλος μας, σύντροφός μας, συνάδελφός μας, γνωστός μας  είναι ένας ισότιμος και  δυνάμει ενεργός πολίτης που αξίζει τη θέση του στην οικογένεια, στην παρέα και στην πόλη μας. Ότι η εξάρτηση δεν είναι η δυστυχία που βιώνεται με μονή κατεύθυνση, χωρίς διέξοδο. Ότι η φροντίδα ανθρώπων που έχουν αποδιοργανωθεί, βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό και σε κάθε περίπτωση κινδυνεύουν, αξίζει όχι για φιλανθρωπικούς λόγους αλλά γιατί εκείνοι αξίζουν και χρειάζονται μια ευκαιρία να το αποδείξουν. Κι αυτό είναι μια ζώσα ελπίδα για τους χρήστες ουσιών, τις οικογένειές τους και την ελληνική κοινωνία. Μια ελπίδα που δεν πραγματώνεται με λύσεις που κρύβουν ή μεταθέτουν το πρόβλημα, με θαύματα ή προσευχές αλλά με απόφαση και συστηματική δουλειά.

 

 Οι εκτιμήσεις από διάφορες πηγές συγκλίνουν στην εκτίμηση πως στην Ελλάδα οι προβληματικοί χρήστες παρανόμων ουσιών φτάνουν στους 25.000 – 26.000 εξαρτημένους, κυρίως από ηρωίνη, που αντιπροσωπεύουν 2,5 άτομα ανά χίλιους κατοίκους. Οι περισσότεροι είναι συγκεντρωμένοι στα μεγάλα αστικά κέντρα αν και αυξάνονται τα προβλήματα χρήσης και εξάρτησης στην περιφέρεια και τα ημιαστικά κέντρα. Η γενική αυτή εικόνα μπορεί να κρύβει ωστόσο ένα μέρος της εικόνας με πολύ περισσότερο ακραίες εκδοχές όπως οι άστεγοι εξαρτημένοι ή άνθρωποι με σοβαρά ψυχιατρικά προβλήματα που παράλληλα είναι εξαρτημένοι και τα τελευταία χρόνια γίνεται περισσότερο εμφανής και κάτω από τις σημερινές συνθήκες είναι πιθανό να επιδεινωθεί.

Σε γενικές γραμμές οι μισοί από τον προαναφερόμενο πληθυσμό βρίσκονται σε επαφή – περισσότερο ή λιγότερο συστηματικά - με τις υπηρεσίες υγείας, αν και κάποιες ειδικές κατηγορίες, όπως οι κρατούμενοι εξαρτημένοι και οι άστεγοι, έχουν αντικειμενικά λιγότερες ευκαιρίες να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που τους απασχολούν.

Το 76% των ατόμων που απευθύνονται στις υπηρεσίες του ΚΕΘΕΑ είναι κυρίως χρήστες ηρωίνης για περισσότερο από 10 χρόνια, με πολλαπλές επιβαρύνσεις. Οι 4 στους 10 αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα  υγείας, 6 στους 10 έχουν ιστορικό νοσηλείας και οι μισοί έχουν μολυνθεί από ηπατίτιδα C. Οι 7 στους 10 βρίσκονται εκτός αγοράς εργασίας, το 11,5% δεν έχει στέγη. Το 75% έχει συλληφθεί, ο μισοί έχουν καταδικαστεί, ένας στους τρεις έχει φυλακιστεί.

Αυτή είναι μια κατάσταση που μάλλον θα επιδεινώνεται τα επόμενα χρόνια σε ένα κοινωνικό περιβάλλον σε γενικευμένη κρίση. Και η  παραμονή των εξαρτημένων στη χρήση συνεπάγεται για την κοινωνία αυξημένη χρήση υπηρεσιών υγείας και ανάγκη για  προνοιακές δομές, αυξημένα ποσοστά ενδο-οικογενειακής βίας και παραμέλησης παιδιών, αυξημένα ποσοστά πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, αυξημένο κίνδυνο μετάδοσης λοιμωδών νοσημάτων και εξάπλωσης της χρήσης ουσιών, αυξημένη κοινωνική όχληση, αυξημένο κόστος δίωξης και απονομής της ποινικής δικαιοσύνης.

Η απεξάρτηση και η επανένταξη στην κοινωνία, εκτός από το ότι αποτελούν μια εφικτή ανακουφιστική διέξοδο των ανθρώπων, οδηγούν σε μείωση των παραπάνω δεικτών και εξοικονόμηση πόρων. Με κάθε ευρώ που δίνεται στη θεραπεία εξοικονομούνται μέχρι και 23 ευρώ από τη μείωση των επιπτώσεων της εξάρτησης στην κοινωνία.  Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πόροι που εξοικονομούνται μόνο από τη μείωση της παραβατικότητας, χάρη στην ένταξη σε θεραπεία, είναι πολύ περισσότεροι από τους πόρους που απαιτούνται για τη λειτουργία προγραμμάτων απεξάρτησης.

 

Σε πρόσφατη έρευνα είδαμε ότι  εκείνοι που ολοκλήρωσαν την εντατική φροντίδα θεραπείας μέσα στις θεραπευτικές μονάδες (που διαρκεί μέχρι 9 με 12 μήνες), πέντε χρόνια μετά τη θεραπευτική εμπειρία, σε ποσοστό 70% συγκεντρώνει τα τρία από τα βασικά προσδοκώμενα κριτήρια για την αποτελεσματικότητα (αποχή από τη χρήση κάθε είδους ουσίας, καμιά εμπλοκή με τον ποινικό νόμο και πλήρη επαγγελματική ένταξη). Έτσι το κόστος της θεραπείας για ένα μεγάλο ποσοστό εκείνων που την παρακολούθησαν επιστρέφει στο πολλαπλάσιο στην κοινωνία τόσο από την μείωση των δαπανών που σχετίζονται με τη χρήση όσο και με την παραγωγικότητα που προκύπτει από την ένταξή τους.

 

 

Ο οργανισμός  στην προσπάθειά του να συνεχίσει να υποστηρίζει τους χρήστες ουσιών και τις οικογένειές του αντιμετωπίζει εντεινόμενα προβλήματα υποχρηματόδοτησης και ελλείψεων σε προσωπικό. Το κράτος δεν στηρίζει  επαρκώς το ΚΕΘΕΑ, παρόλο που ο οργανισμός διαθέτει τεκμηριωμένη αποτελεσματικότητα, χρήστη διαχείριση και λογοδοτεί δημοσίως για το έργο του και τον τρόπο με τον οποίο αξιοποιεί τους πόρους που του εμπιστεύεται η ελληνική Πολιτεία. 

 

Οι προθέσεις του νομοσχεδίου ήταν αναμφισβήτητα θετικές. Το νομοσχέδιο που δόθηκε στη δημόσια διαβούλευση το περασμένο καλοκαίρι κινούνταν σε θετική κατεύθυνση. Παρόλα αυτά το τελικό κείμενο που έφτασε στη Βουλή για ψήφιση, περίπου οχτώ μήνες μετά, έχει διαφορές  και τόσο η καθυστέρηση κατάθεσής του όσο και η τελική του εκδοχή – που παραμένει ασαφής – δείχνει ότι πάλι η αντιμετώπιση των εξαρτήσεων σε νομοθετικό επίπεδο γίνεται πεδίο ισορροπητικών μετατοπίσεων στις οποίες κυριαρχεί η ιδεοληψία και η προκατάληψη.

 

 

 

Τα μέτρα αυτά, αναντίρρητα, θα συμβάλλουν στον εξορθολογισμό του συστήματος απονομής δικαιοσύνης. Μέχρι τώρα δεν υπήρχε εναλλακτική πρόταση σε ότι αφορά στην παραβατικότητα που συνδέεται με τα ναρκωτικά. Η μόνη αντιμετώπιση ήταν μια συνήθως εξαντλητική ποινή που δεν λάμβανε υπόψη τις ανάγκες για φροντίδα απεξάρτησης του κατηγορουμένου. Το νέο νομοσχέδιο δίνει τη δυνατότητα αξιοποίησης της θεραπείας σαν εναλλακτικό μέτρο, δίνοντας ουσιαστικά το δικαίωμα στην απεξάρτηση κάποιου εξαρτημένου παραβάτη, αναγνωρίζοντας εντέλει την ουσία της αιτιολογίας της παραβατικότητας αυτής.

Ένα καινοτόμο στοιχείο είναι η αναγνώριση των ορίων της κλινικής ή της εργαστηριακής γνωμάτευσης που συγκροτούν την πραγματογνωμοσύνη περί της εξάρτησης. Το δικαστήριο με το νέο νόμο που βρίσκεται σε συζήτηση δεν περιορίζεται στην γνωμάτευση του «εμπειρογνώμονα» που αποτέλεσε μια γκρίζα παράμετρο της δικανικής διαδικασίας μέχρι σήμερα, αλλά συνυπολογίζει πολλά δεδομένα για την αποδοχή ή όχι της εξάρτησης στη βάση του ισχυρισμού του εξαρτημένου. Επιπλέον αυτή η διαδικασία δεν περιορίζεται στην προδικαστική ή την δικαστική διαδικασία. Το δικαίωμα να κριθεί κάποιος εξαρτημένος το έχει, πλέον, ακόμα και σαν κρατούμενος. Έτσι οι κρατούμενοι εξαρτημένοι έχουν το δικαίωμα και κατά τη διάρκεια της κράτησης τους ανεξάρτητα από το εάν δεν κρίθηκαν εξαρτημένοι στο δικαστήριο, να τους αναγνωρισθεί η ανάγκη και το δικαίωμα για ειδική φροντίδα στη διάρκεια της κράτησής τους ανεξάρτητα από την ουσιαστική αναποτελεσματικότητα των εργαστηριακών εξετάσεων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε  ότι μελέτες στις φυλακές της Ε.Ε. δείχνουν ότι το 20% έως 60% των κρατουμένων κάνει χρήση παράνομων ουσιών. Το 80% όσων εισήχθηκαν στη φυλακή ως εξαρτημένοι χρήστες κάνουν χρήση μέσα στη φυλακή. Επίσης, ένα μεγάλο μέρος των κρατουμένων κάνουν χρήση ουσιών για πρώτη φορά μέσα στη φυλακή. Με έναν τρόπο «καταφεύγουν στις ουσίες» γιατί η χρήση ευνοεί την συνολική απόσυρση με την ψευδαίσθηση της διαχείρισης των προβλημάτων που γεννά η κράτηση. 

 

Ανησυχητικά σημεία του νομοσχεδίου είναι η υποτίμηση του αποτρεπτικού τόνου για τη χρήση που μπορεί να προέρχεται από τη νομοθεσία η οποία υιοθετείται από την εκδοχή του νομοσχεδίου που κατατέθηκε διαφοροποιώντας το αρχικό κείμενο που υπήρχε στη διαβούλευση.  Πέραν από τις αδικαιολόγητα ακραίες αντιδράσεις που δημιουργεί είναι πηγή εξαιρετικών ασαφειών που στο επίπεδο της δικαστικής πρακτικής θα αναδείξει σημαντικά προβλήματα και στο επίπεδο της πρόληψης της χρήσης παρανόμων ουσιών θα παρέχει αντιφατικά μηνύματα. Είναι επίσης η οπισθοχώρηση, στο κατατεθειμένο για ψήφιση σχέδιο σε σχέση με το κείμενο που κατατέθηκε από τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή, στο θέμα της συστηματοποίησης των επιπέδων οργάνωσης της πολιτικής αντιμετώπισης των ναρκωτικών τόσο σε ότι αφορά τα όργανα σχεδιασμού και υλοποίησης πολιτικών όσο και σε ότι αφορά το επίπεδο των αρμοδιοτήτων της ισχύος και της διαδικασίας συγκρότησης στρατηγικής και αξιολόγησης.  απόσυρση άρθρων που ακούγεται ότι θα συμβεί. Δεν γίνεται επιπλέον σε καμία περίπτωση σαφές από πού και πώς μπορούν να χρηματοδοτούνται φορείς, δράσεις και ενέργειες που απορρέουν από τις νέες νομοθετικές ρυθμίσεις. Όλα αυτά, με τις πιέσεις που ασκούνται επιπροσθέτως από πολλές πλευρές, εγείρουν βάσιμους φόβους οι καλές προθέσεις να μείνουν απλώς μια σημαντική αλλά ανεφάρμοστη άσκηση επί χάρτου.

Η οικονομική κρίση, η οποία συνδέεται με μακροχρόνια ανεργία, έχει σημαντικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία των πολιτών και ευνοεί την εξάπλωση διαφόρων μορφών εξάρτησης, από νόμιμες και παράνομες ουσίες, τα τυχερά παιχνίδια, το Διαδίκτυο κ.ά. Η παραμονή στην εξάρτηση έχει μεγάλο κόστος για τα άτομα, τις οικογένειές τους και την κοινωνία. Αντίθετα η απεξάρτηση, όπως με κάποιο τρόπο προαναφέρθηκε, είναι κοινωνικά ανταποδοτική και εξοικονομεί πόρους.

 

Είναι γεγονός ότι τα μέτρα που επιβάλλονται διαρκώς διαμορφώνουν συνθήκες κοινωνικής ανισότητας που θα αυξήσουν αισθητά την νοσηρότητα στις χώρες της ΕΕ και θα κάνουν το κόστος των επιπτώσεων της δυσβάστακτο. Η κοινωνική ανισότητα αυξάνει τη νοσηρότητα σε κάθε της μορφή. Εννοώ περισσότερα περιστατικά καρδιαγγειακών παθήσεων, περισσότερα μυοσκελετικά και ψυχιατρικά προβλήματα, αύξηση νεοπλασματικών ασθενειών, καρκίνου. Η αυτοκτονική συμπεριφορά υπό συνθήκες ανισότητας αυξάνει. Η θνησιμότητα αποτελεί μια ευθέως ανάλογη μεταβλητή με τη κοινωνική ανισότητα. Παράλληλα, οι δείκτες βίας και παραβατικότητας αυξάνονται όπως επίσης και η κατάχρηση ουσιών και κατά επέκταση η εξάρτηση.

 

Εστιάζοντας στην κατάχρηση τα πρώτα ευρήματα από την έρευνα που αναφέρετε και αφορούν στοιχεία για τον εξαρτημένο χρήστη στην Ελλάδα δείχνουν ότι το κόστος εξάρτησης είναι 136 ευρώ την ημέρα για κάθε εξαρτημένο χρήστη που περιλαμβάνει το κόστος χρήσης υπηρεσιών δημόσιας υγείας, τη χρήση υπηρεσιών καταστολής και το κόστος παραβατικότητας (θυματοποίηση). Δεν συμπεριλαμβάνεται το κόστος θνησιμότητας και το κόστος μείωσης παραγωγικότητας. Αντίθετα το Κόστος διαμονής εξαρτημένου χρήστη σε θεραπευτική κοινότητα είναι 29 ευρώ την ημέρα (για ένα χρόνο το πολύ). Το κόστος θεραπείας εξαρτημένου χρήστη σε ανοικτή κοινότητα είναι  23 ευρώ την ημέρα. Στη φυλακή το κόστος του κρατούμενου – και του εξαρτημένου - είναι 30 ευρώ την ημέρα. Κοντολογίς, και για όσους περιορίζονται στους αριθμούς, οι λύσεις που αυξάνουν την κοινωνική ανισότητα είναι αναποτελεσματικές.

Μέχρι σήμερα λειτουργούν τρία ολοκληρωμένα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ, δύο στη Δικαστική φυλακή Κορυδαλλού ανδρών και γυναικών, και στη φυλακή Ελεώνα Θηβών. Επίσης, υπάρχουν 22 συμβουλευτικοί σταθμοί που λειτουργούν στις διάφορες φυλακές της Ελλάδας. Στα προγράμματα αυτά οι εξαρτημένοι κρατούμενοι αντιμετωπίζουν το πρόβλημα εξάρτησης στη διάρκεια της κράτησης τους και ενισχύονται στη προσπάθεια επανένταξής τους μετά την αποφυλάκιση. Η ανάπτυξη και λειτουργία ανάλογων προγραμμάτων σε όλα τα καταστήματα κράτησης είναι σημαντική αν σκεφτεί κανείς ότι η θνησιμότητα είναι σημαντικά υψηλή για τους χρήστες τις πρώτες ημέρες της αποφυλάκισης τους όταν δεν έχουν υποστήριξη κατάλληλη και ότι τα ποσοστά υποτροπής στην παραβατικότητα για όσους δεν έχουν συμμετάσχει σε προγράμματα εστιασμένης φροντίδας τέτοια που τεκμηριώνουν έναν αδιέξοδο φαύλο κύκλο.

 

Δεν είμαι σίγουρος ότι πρόκειται για πραγματικές μεταρρυθμίσεις. Περισσότερο χρειάζεται νομίζω ότι οι διάφοροι φορείς μετά από μια περίοδο περιχαράκωσης των κεκτημένων να δούμε από κοινό την κοινή αποστολή που έχουμε για την καλύτερη φροντίδα των εξαρτημένων. Θέλω να πω χωρίς να αλλοιώνεται ο χαρακτήρας ή ιδιαιτερότητα του κάθε φορέα να εξασφαλιστεί στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό η συνέχεια της προσβασιμότητας ώστε να εδραιωθεί ένα συνεχές της φροντίδας που στοχεύει στην απεξάρτηση και την κοινωνική ένταξη των εξαρτημένων. Κοιτάξτε, ανεξάρτητα από το ποιος παρέχει την υπηρεσία και για πόσο, αυτό που είναι σαφές στη διαδικασία απεξάρτησης συγκλίνει στο ότι το αποτέλεσμα της θεραπείας και η επιτυχής της έκβαση αποτελεί προστιθέμενη αξία. Υπό την έννοια αυτή το αποτέλεσμα συχνά δεν πιστώνεται στην τελευταία υπηρεσία που βρέθηκε ο πρώην εξαρτημένος αλλά είναι η συνολική του εμπειρία που περιλαμβάνει και τις προηγούμενες θεραπευτικές του εμπειρίες, δεδομένου ότι το σύνηθες, όπως προαναφέρθηκε, η εμπλοκή με τη θεραπεία δεν είναι μια μοναδική και αυτοτελής προσπάθεια. Η συνεργασία αυτή των φορέων από την άλλη παρέχει ένα ενιαίο σύνολο υπηρεσιών  - από τις υπηρεσίες χαμηλών προσδοκιών και μείωσης της βλάβης, στην υποκατάσταση, την αποτοξίνωση, την απεξάρτηση και μέχρι την κοινωνική επανένταξη -  που ενισχύει την πεποίθηση της συνέχειας στην προσπάθεια κάποιου και πολλαπλασιάζει την προσδοκία του για ένα ορατό και πραγματικό ορίζοντα, που είναι σημαντική  παράμετρος αποτελεσματικότητας. Οφείλουμε να αντιληφθούμε ότι σ’ αυτήν την προσπάθεια δεν περισσεύει κανείς.

 

Από την άλλη στα θέματα πρόληψης είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό ότι πέραν από την επικέντρωση σε θέματα που αφορούν την ατομική ευθύνη υπάρχουν σημαντικότερα και δομικά πεδία που σχετίζονται με την κατάχρηση ουσιών όπως είναι η φτώχια και η κοινωνική ανισότητα. Στο πεδίο αυτό οι φορείς είναι σημαντικό να αναπτύξουν την αντίληψη για κοινωνική αλληλεγγύη και να αναδείξουν τα σημεία αιχμής στα οποία ευρύτερες πολιτικές οφείλουν να ενεργοποιήσουν δυνάμεις και να επενδύσουν με όρους κοινωνικής ασφάλειας και προστασίας. Και αυτό μπορεί να γίνει ακόμα και σε περιόδους οικονομικής κρίσης.

Παρόλο που το περιβάλλον είναι εξαιρετικά ασφυκτικό είμαι αισιόδοξος. Ο τρόπος που ενεργοποιούνται τα αντανακλαστικά τη κοινωνίας, ακόμα και με τις αντιφάσεις της, δείχνει ότι υπάρχει ένα σημαντικό δυναμικό που μεταφράζεται σε συγκεκριμένη υποστήριξη και αποτελεσματική παρέμβαση όταν είναι στοχευμένη και συντονισμένη. Η ενεργοποίηση εθελοντών και η διαθεσιμότητα που την περίοδο αυτή παρατηρείται ένια ένα καλός δείκτης αντίδρασης και αυξάνρι την ευθύνη των ειδικών τόσο στο επίπεδο της καλύτερης αξιοποίησης των δυνάμεων που ενεργοποούνται όσο και στο επίπεδο της σύνδεσης και της οργάνωσης των υπηρεσιών μεταξύ τους.

 

Στην Ελλάδα, παρόλες τις αντιξοότητες, η φροντίδα που παρέχεται είναι σημαντική και μέχρι τώρα τουλάχιστον αποτελεσματική. Εστιάζοντας περισσότερο στις υπηρεσίες του ΚΕΘΕΑ, οι μαρτυρίες διεθνών αξιολογητών τις χαρακτηρίζουν ως «υπηρεσίες μοναδικά υψηλού επιπέδου». Μια σχετική αναφορά του ΟΗΕ τις χαρακτηρίζει ως από τις καλύτερες υπηρεσίες που παρέχονται διεθνώς με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και με αποτελεσματικότητα υποδειγματική στην προσπάθεια καταπολέμησης του κοινωνικού αποκλεισμού.

 

Σε κάθε περίπτωση είναι βέβαιο ότι υπάρχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης σε πολλούς τομείς. Ενδεικτικά το ιστορικό κέντρο της Αθήνας διαμορφώνει επείγοντες όρους σχεδιασμού παρέμβασης που απαιτεί  καλύτερη συνεργασία και συντονισμό με το δήμο Αθηναίων και στο βαθμό του δυνατού με όλους τους φορείς που δραστηριοποιούνται για το θέμα των αστέγων για παράδειγμα. Χρειάζεται να δοθεί προτεραιότητα στη δουλειά στο δρόμο με υπευθυνότητα, δέσμευση, συνέχεια και σταθερότητα  από την πολιτεία και τους εμπλεκόμενους φορείς. Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται όλοι να εμπεδώσουμε ένα δίδαγμα σε φαινόμενα που πληγώνουν τη συλλογική μας αξιοπρέπεια και την κοινωνική μας ευθύνη: «για ό,τι άβολο δεν φροντίσω σήμερα αντιμετωπίζοντάς το με τη σοβαρότητα που απαιτεί, αύριο θα μου κοστίσει πολύ». Η ενίσχυση των προγραμμάτων πρόληψης, απεξάρτησης και κοινωνικής ένταξης αποτελεί κρίσιμη αναγκαιότητα την περίοδο της οικονομικής κρίσης.

Αυτές οι προσωπικές ερωτήσεις είναι δύσκολες και πιεστικές. Με αιφνιδιάζουν και μένα. Κάποια στιγμή ένας φίλος με ρώτησε γιατί «δουλεύω» στο ΚΕΘΕΑ. Στριμώχτηκα και του είπα φωναχτά τις σκέψεις μου «…το ΚΕΘΕΑ είναι ένας επαγγελματικός χώρος που καταθέτω τις επαγγελματικές μου φιλοδοξίες, ένας χώρος που με συνδέει με τις ηθικές μου οφειλές και ένας χώρος που αναπληρώνει το κενό κοινωνικής δράσης που το ευρύτερο περιβάλλον ορφάνεψε και περιόρισε». Μάλλον αυτά ισχύουν ακόμα. Δεν νομίζω ότι ήρθε ή ώρα να κάνω ένα συνολικό προσωπικό απολογισμό. Είναι μάλλον νωρίς. Αντιλαμβάνομαι όμως την παρουσία μου στο ΚΕΘΕΑ ενταγμένος σε μια ομάδα εξαίρετων συνεργατών στους οποίους είμαι υπόχρεος, σε τρεις κύκλους. Ο πρώτος, είκοσι χρόνια πίσω τώρα, αφορά στην ένταξή μου σε ένα θεραπευτικό οργανισμό που με εργαλείο την ανθρώπινη σχέση συγκροτεί την ελπίδα και την προσδοκία σε δεξιότητες για τη ζωή. Σ’ αυτή τη φάση χρειάστηκε δίπλα στην κλινική δουλειά να τεκμηριωθεί η ανάγκη ανάπτυξης της συστηματικής έρευνας ως εργαλείο παραγωγής γνώσης που μεταφράζει την εμπειρία σε εκλογικευμένη, ασφαλή και αξιόπιστη πρόταση. Δεν ήταν εύκολο, αλλά όταν η κλινική πρακτική άρχισε να αναγνωρίζει την ανάγκη αυτής της τεκμηρίωσης και αποζητούσε πλέον πια την ανατροφοδότηση που παρείχε η ερευνητική διαδικασία δικαιώθηκε μια πορεία κοινής ωρίμανσης στον οργανισμό και αυτό ήταν διπλά ικανοποιητικό: γιατί ενισχύθηκε η εγκυρότητα της υπηρεσίας που προσφέρεται και αναγνωρίστηκε ευρύτερα με την αξιοποίηση της έρευνας το συνολικό έργο του οργανισμού.

 

O δεύτερος κύκλος συνδέεται με τη ρευστοποίηση όλης αυτής της προηγούμενης προσπάθειας και σχετίζεται με την ευρύτερη αναγνώριση του ΚΕΘΕΑ εκτός ελληνικών συνόρων από τη διεθνή ακαδημαϊκή, και ερευνητική κοινότητα και την ανάδειξη της προσφερόμενης υπηρεσίας σε ένα οργανωμένο και αποτελεσματικό σύστημα φροντίδας. Το ερευνητικό έργο του ΚΕΘΕΑ έγινε σεβαστό από το ευρύ κοινό και η έρευνα που παράγεται αξιοποιείται σε διεθνές επίπεδο. Στη φάση αυτή και η οργάνωση της έρευνας στο ΚΕΘΕΑ αποκτά προτεραιότητα και ωριμάζει τόσο ως διαδικασία όσο και ως αποτέλεσμα.

 

Ο τρίτος κύκλος, σήμερα, απαιτεί ένα νέο όραμα για την έρευνα στον οργανισμό. Με ένα περιβάλλον το οποίο χαρακτηρίζεται από πολύ περιορισμένες ευκαιρίες για την ανάπτυξη της κοινωνικής και της κλινικής έρευνας είναι μια σημαντική πρόκληση ο εκσυγχρονισμός των εργαλείων μας και η αποτελεσματικότητα των μεθόδων και των συστημάτων που οφείλουν να αποδώσουν το καλύτερο. Την περίοδο αυτή, αξιοποιώντας το ΕΣΠΑ υλοποιούμε ένα ευρύ σχέδιο εγκατάστασης ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος που θα συμβάλλει στην αξιοποίηση των δεδομένων, την αυτοματοποίηση πολλών διαδικασιών και κυρίως στη βελτίωση τον υπηρεσιών που παρέχονται υπό την έννοια της αύξησης της προσβασιμότητας μέσα από την νέα τεχνολογία. Υπολογίζεται ότι σε λιγότερο από δύο χρόνια η λειτουργία του νέου συστήματος θα εξυπηρετεί καλύτερα περισσότερους.