Την Πέμπτη 4-12-2008 διεξήχθη η ημερίδα «Συνθήκες κράτησης και δικαιώματα των κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές», η οποία διοργανώθηκε στο Αμφιθέατρο «Μεγάρου Διοικητού Θεοδώρου Β. Καρατζά» της Εθνικής Τράπεζας, υπό την αιγίδα της  Εθνικής Επιτροπής για τα δικαιώματα του ανθρώπου, με την υποστήριξη της Βουλής των Ελλήνων και με αφορμή την 60η επέτειο της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ.

 

Την ημερίδα χαιρέτησαν: Ο Πρόεδρος της ΕΕΔΑ, κ. Κ. Παπαϊωάννου, ο οποίος έκανε μία εισαγωγή στην αξία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενόψει των σημερινών συνθηκών. Ο Υπουργός Δικαιοσύνης κ. Σ. Χατζηγάκης, επεσήμανε την αξία της Οικουμενικής Διακήρυξης στη σύγχρονη κοινωνία και σημείωσε ότι η πρόσφατη μεγάλη κινητοποίηση των κρατουμένων στη χώρα μας, δεν επιτρέπει κανέναν εφησυχασμό, αφού αυτή ανέδειξε με ένταση το τεράστιο πρόβλημα των απαράδεκτων συνθηκών κράτησης στις ελληνικές φυλακές που πολλοί διεθνείς και εθνικοί φορείς έχουν επισημάνει.

 

Ο Πρόεδρος του ΔΣΑ κ. Δ. Παξινός, διαπίστωσε ότι το θέμα των φυλακών δεν είναι τόσο ποσοτικό όσο ποιοτικό με την έννοια του εξανθρωπισμού και της εκπλήρωσης στο ακέραιο των στόχων κάθε σωφρονιστικού συστήματος, που είναι η επανένταξη στο κοινωνικό σύνολο, η οποία λειτουργεί θετικά υπέρ της κοινωνίας με την απορρόφηση των αποφυλακισμένων στην αγορά εργασίας και τη μείωση της εγκληματικότητας.

 

Ο Πρόεδρος της Βουλής κ. Δ. Σιούφας, γνωστοποίησε το γεγονός ότι από τον Φεβρουάριο του 2008 λειτουργεί διακομματική επιτροπή που εξετάζει συνολικά την κατάσταση που επικρατεί στο σωφρονιστικό σύστημα της χώρας, τις συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων και το επόμενο διάστημα θα καταθέσει το πόρισμά της με επισκέψεις που κάνει στις φυλακές ώστε αυτό να συζητηθεί στην Ολομέλεια, να αναδειχθούν οι πτυχές, να τοποθετηθούν οι πολιτικές δυνάμεις, και να αναληφθούν οι σχετικές πρωτοβουλίες από την Κυβέρνηση.

 

Ο γραπτός χαιρετισμός της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Κ. Παπούλια εστίασε στο γεγονός ότι η πείνα, η ανέχεια, η στέρηση, η κοινωνική ανισότητα, η απόγνωση, είναι το θερμοκήπιο μέσα στο οποίο υποτροπιάζει η παραβατικότητα και η εγκληματικότητα. Τονίστηκε η υποχρέωση που έχουμε ως σύγχρονη δημοκρατική Πολιτεία και με τη στήριξη της κοινωνίας, για την κατοχύρωση και διασφάλιση των δικαιωμάτων των κρατουμένων και ιδίως των ανήλικων κρατουμένων, στη μόρφωση, στην επαγγελματική εκπαίδευση, στην υγεία, στην ψυχαγωγία, στην άθληση, στην πολιτιστική δημιουργία και τέλος στην κοινωνική επανένταξη.

 

            Η πρώτη Συνεδρία με τίτλο: «Στο μικροσκόπιο των μηχανισμών ελέγχου: Οι συνθήκες κράτησης στην Ελλάδα» ξεκίνησε, υπό την προεδρία του Προέδρου της ΕΕΔΑ, κ. Κ. Παπαϊωάνου, με την εισήγηση του Καθηγητή Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κ. Α. Μανιτάκη, ο οποίος αισθάνθηκε την ανάγκη να μεταφέρει τις θέσεις της Εθνικής Επιτροπής για τα δικαιώματα του ανθρώπου, σε σχέση με τα ζητήματα των συνθηκών κράτησης, στα πλαίσια της ιδιότητάς του, ως μέλους της.  Τόνισε ότι αποστολή της Εθνικής Επιτροπής αλλά και ο μόνος δρόμος είναι η απόκτηση της κουλτούρας ενός καλόπιστου, νηφάλιου και υπεύθυνου διαλόγου με όλους τους φορείς, ώστε να μπορέσουμε να προχωρήσουμε στις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, βελτιώσεις ή ριζικές αλλαγές που απαιτούνται.

 

Στη συνέχεια ο Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Γ. Καμίνης, έθεσε το ζήτημα του άβατου των φυλακών παρουσιάζοντας με παραστατικότητα παραδείγματα από την προσωπική του εμπειρία σχετικά με τις δυσκολίες πρόσβασης του Συνηγόρου του Πολίτη στις φυλακές, παρά το ότι το όργανο αυτό, ως όργανο ελέγχου, νομιμοποιείται να προσέρχεται και να επιβλέπει τους χώρους κράτησης.  Γι΄ αυτό κατέληξε, ότι το νέο μέτρο που ανακοίνωσε το Υπουργείο, ότι ο Συνήγορος του Πολίτη θα έχει πλέον πρόσβαση στις φυλακές, πρέπει να το χαιρετίσουμε, αλλά παράλληλα πρέπει και να περιμένουμε να δούμε πώς αυτό το νέο μέτρο θα υλοποιηθεί στην πράξη.

 

Η προγραμματισμένη εισήγηση της Προέδρου της Διακομματικής Επιτροπής της Βουλής για την εξέταση του Σωφρονιστικού Συστήματος κ. Κ. Παπακώστα, η οποία θα μας μιλούσε για το ρόλο της διακομματικής επιτροπής, αναφορικά με τα ζητήματα των συνθηκών κράτησης δεν πραγματοποιήθηκε. Το λόγο έλαβε στην συνέχεια, η Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών, παλαιό μέλος της Εθνικής Επιτροπής των δικαιωμάτων του ανθρώπου και νυν μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT) κ. Χ. Δίπλα, η οποία επεσήμανε τη σύνδεση των διεθνών οργανισμών με τις διεθνείς υποχρεώσεις της Ελλάδας, οι οποίοι  πηγάζουν αφενός από την ΕΣΔΑ και αφετέρου από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την πρόληψη των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας. Μίλησε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την πρόληψη των βασανιστηρίων,  η αποστολή της οποίας, είναι να επισκέπτεται τους χώρους κράτησης και τα άτομα που κρατούνται και που έχουν στερηθεί την ελευθερία τους από απόφαση μιας Δημόσιας Αρχής. Τόνισε ότι οι ελληνικές υποθέσεις που εκδικάστηκαν στο ΕΔΔΑ αναφέρονται στις ελλείψεις που παρατηρούνται στην παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των ατόμων που εκτίουν την ποινή τους στις ελληνικές φυλακές και στα προβλήματα του υπερπληθυσμού.

 

Ο Αν. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών και Β΄ Αντιπρόεδρος της ΕΕΔΑ, κ. Λ.- Α. Σισιλιάνος, επεσήμανε τις εκθέσεις και άλλων επιτροπών που κάνουν λόγο για την κακομεταχείριση των κρατουμένων, όπως οι εκθέσεις της Επιτροπής για τα Δικαιώματα το Παιδιού, της Επιτροπής του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και της Επιτροπής για τα Κοινωνικά, Οικονομικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα. Παρατήρησε ότι: 1) Οι επισημάνσεις όλων των διεθνών και των περιφερειακών οργάνων ελέγχου συγκλίνουν και αλληλοσυμπληρώνονται. 2) Τα προβλήματα των συνθηκών κράτησης παραμένουν και οι παλαιότερες εκθέσεις των επιτροπών αυτών είναι επίκαιρες. Με αφορμή τις εκθέσεις της Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων των Ηνωμένων Εθνών, επισημάνθηκαν μερικά κρίσιμα στοιχεία σε  ό,τι αφορά: 1) Στην καταστολή των βασανιστηρίων, 2) στην έρευνα των καταγγελιών, 3) στην αποζημίωση, 4) στην εν γένει αποκατάσταση των θυμάτων, 5) στη διάσταση μεταξύ Νομοθεσίας και πράξης, 6) στην ανάδειξη του ζητήματος της εκπαίδευσης όλων των προσώπων που έρχονται σε επαφή με κρατουμένους, 7) στις εναλλακτικές μεθόδους για τη μείωση των κρατουμένων στις φυλακές και την αποσυμφόρησή τους και 8) στις εναλλακτικές λύσεις σε σχέση με την κράτηση των ανηλίκων, τονίζοντας ότι η κράτηση και ιδιαιτέρως η προσωρινή κράτηση των ανηλίκων πρέπει να αποτελεί το ύστατο και τελευταίο μέσο. 

 

Ο  Προϊστάμενος του Σώματος και Επιθεώρησης Ελέγχου των Καταστημάτων Κράτησης κ. Οικονόμου, έλαβε τέλος το λόγο παρουσιάζοντας αναλυτικά τις προβλεπόμενες ρυθμίσεις του Σωφρονιστικού Κώδικα και των νέων μέτρων του Υπουργείου σχετικά με τις συνθήκες κράτησης.

 

Στη δεύτερη συνεδρία με τίτλο: «Ευάλωτες ομάδες κρατουμένων», υπό την Προεδρία της Α΄ Αντιπροέδρου της ΕΕΔΑ κ. Α. Αργυροπούλου – Χρυσοχοϊδου, ο Νομικός -  Εγκληματολόγος και βοηθός Συνήγορος του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού  κ. Γ.  Μόσχος, εξέφρασε τις θέσεις του Συνηγόρου του παιδιού, τονίζοντας: 1) Την αντιμετώπιση των εξαρτημένων από τα ναρκωτικά ανηλίκων με θεραπευτικά μέτρα και όχι με στερητικές ποινές και αποκλεισμό.  2) Την ανάγκη επένδυσης, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα για πρόληψη της παραβατικής συμπεριφοράς των ανηλίκων και για επανένταξή τους στην κοινωνία. 3)  Την ανάγκη διαχωρισμού των ανηλίκων στους χώρους κράτησης και 4) το πρόβλημα της έλλειψης νομικής συμπαράστασης των ανήλικων κρατουμένων που πρέπει να εξαλειφθεί καθιερώνοντας για κάθε ανήλικο παραβάτη το δικαίωμα δωρεάν νομικής συμπαράστασης.

 

Η Ομότιμη Καθηγήτρια της Εγκληματολογίας – Σωφρονιστικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Κ. Σπινέλλη, αναφέρθηκε με τη σειρά της στην απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση, που βιώνουν τόσο οι ημεδαποί όσο και οι αλλοδαποί. Μίλησε για την αθλιότητα των συνθηκών κράτησης στη χώρα μας, σχετικά με τις συνθήκες κράτησης των αλλοδαπών. Αναφέρθηκε στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι αλλοδαποί κρατούμενοι στις ελληνικές φυλακές, οι οποίοι χωρίς επικοινωνία στην γλώσσα τους και χωρίς επικοινωνία με συγγενείς και φίλους, εισπράττουν τα δεινά του εγκλεισμού πολύ πιο έντονα από τους ημεδαπούς κρατούμενους.  Επεσήμανε τέλος, ότι οι καταδίκες της Ελλάδας από το ΕΔΔΑ ύστερα από προσφυγές των αλλοδαπών κρατουμένων και οι εκθέσεις της Επιτροπής, δεν ήταν αρκετές για να υπάρξει βελτίωση των συνθηκών κράτησης των αλλοδαπών κρατουμένων.

 

Η Καθηγήτρια Ψυχολογίας Παντείου Πανεπιστημίου κ. Φ. Τσαλίκογλου, αναφέρθηκε στα θέματα που άπτονται του ακούσιου ψυχιατρικού εγκλεισμού και των εκούσιων παραβιάσεων του νόμου. Αναφέρθηκε στην κατάφωρη παραβίαση των δικαιωμάτων του ψυχιατρικά ασθενούς ανθρώπου, ο οποίος ανεξάρτητα από τη φύση της ασθένειάς του αντιμετωπίζεται ως κρατούμενος, με όλες τις παρελκόμενες συνέπειες των συνθηκών κράτησης που υφίσταται ένας υγιής κρατούμενος.

 

Ο Καθηγητής Ποινικού Δικαίου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κ. Ν. Παρασκευόπουλος μίλησε για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι εξαρτημένοι από ναρκωτικά στη φυλακή. Αναφέρθηκε στο πρόβλημα της πολυπλοκότητας της Νομοθεσίας μας, που συνδέεται με μία περιττή εναλλαγή πολλών όρων για το ίδιο πράγμα. Ανέφερε τον όρο «εξαρτημένος» ως την καταλληλότερη λέξη να περιγράψει αυτόν τον τύπο ανθρώπου, ο οποίος εξαρτάται από τις ναρκωτικές ουσίες, και δεν έχει καμία μανία δηλητηρίασης, στην οποία παραπέμπει η λέξη «τοξικομανία.», ενώ τόνισε, ότι όλοι οι άλλοι όροι που αναφέρονται στην τοξικομανία, τη χρήση και την τοξικοεξάρτηση είναι πολύ στιγματιστικοί και δυσκολεύουν πολύ στην επανένταξη του ατόμου στην κοινωνία. Κατέληξε τέλος,  ότι η κατασκευή νέων φυλακών και η χορήγηση υποκαταστάτων στους εξαρτημένους κρατούμενους αποτελούν βεβιασμένες επιλογές ενόψει των αδιεξόδων μιας εγκλωβισμένης κοινωνίας. Αντίθετα η απεξάρτηση, η οποία έχει ως κεντρικό εργαλείο την κοινωνική επανένταξη είναι πρόγραμμα συρρίκνωσης του κοινωνικού αποκλεισμού.

 

Η δεύτερη συνεδρία έλαβε τέλος με την Εγκληματολόγο, Ερευνήτρια ΕΚΚΕ Ε. Φρονίμου, η οποία εστίασε το ενδιαφέρον της  στις συνθήκες κράτησης στις γυναικείες φυλακές, στα προβλήματα και στις παραβιάσεις των δικαιωμάτων που συνεπάγεται ο εγκλεισμός για τις γυναίκες όπως αυτά προκύπτουν μέσα από σχετικές έρευνες των τελευταίων χρόνων. Προτάσεις της ομιλούσας συνοψίζονται στην όσο το δυνατόν μειωμένη χρήση της στερητικής της ελευθερίας ποινής, στο άνοιγμα της φυλακής στην έξω κοινωνία και στην καλυτέρευση των όρων διαβίωσης μέσα στη φυλακή, όταν η επιβολή της φυλάκισης είναι αναγκαία, σε συνδυασμό με τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

 

             Η τρίτη συνεδρία με τίτλο: Στρογγυλή Τράπεζα: «Μέτρα για τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης: δομές, εναλλακτικές ποινές και ευεργετικά μέτρα», υπό την Προεδρία του Καθηγητή Ποινικού Δικαίου Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Α. Καρρά, ξεκίνησε με εισηγητή τον Επίτιμο Πρόεδρο του Αρείου Πάγου,  κ. Σ. Ματθία να κάνει μία πολύ σημαντική εισήγηση στα θέματα της προσωρινής κράτησης των κρατουμένων υποδίκων και στην περιοριστική απαρίθμηση των προϋποθέσεων με τις οποίες σύμφωνα με το Νόμο αυτοί πρέπει να κρατούνται προσωρινά.

 

Μία εξίσου πολύ σημαντική εισήγηση ανέπτυξε ο Αντιεισαγγελέας Εφετών και Πρόεδρος της Ένωσης των Εισαγγελέων Ελλάδας,  κ. Σ. Μπάγιας, ο οποίος εστίασε στην ανάγκη να έχει ο δικαστής σαφή γνώση της στερητικής ποινής της ελευθερίας που επιβάλλει. Χαρακτήρισε την φυλάκιση ως ένα είδος βασανισμού. Η θέση του κ. Μπάγια είναι κατά του αβάτου των φυλακών και υπέρ της επισκεψιμότητας στις φυλακές από όλους τους φορείς που νομιμοποιούνται να έχουν πρόσβαση και να εποπτεύουν τις συνθήκες κράτησης των κρατουμένων. Τέλος κατέληξε, ότι η βελτίωση των συνθηκών κράτησης στις ελληνικές φυλακές θα πρέπει να αποτελεί σταθερό και διαρκές μέλημα όλων των αρμόδιων φορέων και ιδίως της Πολιτείας.

 

Ο Καθηγητής Εγκληματολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ν. Κουράκης, έλαβε το λόγο αμέσως μετά, συμφωνώντας με τους προλαλήσαντες στο ότι η φυλακή θα πρέπει να επιβάλλεται ως ποινή όσο το δυνατόν λιγότερο. Ανέφερε ότι σύμφωνα με μία έρευνα που διεξήχθη στο τέλος της δεκαετίας του 1990, από το Εργαστήριο Ποινικών και Εγκληματολογικών ερευνών του Πανεπιστημίου Αθηνών, είχε σημειωθεί υποτροπή των ανηλίκων κρατουμένων της τάξεως του 90%. Από αυτό και μόνο το στοιχείο, τόνισε ο Καθηγητής, γίνεται πρόδηλος ο βασανιστικός χαρακτήρας που έχει από τη φύση της η στερητική της ελευθερίας ποινή και γίνεται κατάφωρη η παραβίαση του δικαιώματος της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, που η στερητική ποινή της ελευθερίας επιφέρει. Σημείωσε δε, ότι αν καταφέρουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα της υποτροπής, ίσως να καταφέρουμε έτσι να αντιμετωπίσουμε και το πρόβλημα της αποσυμφόρησης της φυλακής.

 

Ο Πρόεδρος της Ένωσης Ποινικολόγων κ. Χ. Αργυρόπουλος επεσήμανε ότι αν δεν υπάρξει συνεργασία μεταξύ εισαγγελικών και δικαστικών αρχών, σε όλα τα επίπεδα, οι νομοθετικές πρωτοβουλίες δεν θα μπορούν να αποδίδουν αυτά που επιθυμούν οι συντάκτες των εκάστοτε νομοθετικών ρυθμίσεων. Τέλος, τόνισε ότι η δημιουργία νέων φυλακών και η βελτίωση των υφισταμένων αποτελεί υποχρέωση της Πολιτείας, πρέπει όμως να συνοδεύεται από ουσιαστικά μέτρα για τη μείωση του σωφρονιστικού πληθυσμού στο πλαίσιο ορθολογικής αντιμετώπισης του εγκλήματος.

 

Η τρίτη συνεδρία έλαβε τέλος με τον Δικηγόρο, εκπρόσωπο του ΔΣΑ, κ. Δ. Φίλη, ο οποίος επεσήμανε ότι το λυπηρό γεγονός της μη εφαρμογής του Σωφρονιστικού Κώδικα, εστιάζεται στην αναντιστοιχία των θέσεων των κρατουμένων με τους φυλακισμένους. Θα έπρεπε δηλαδή, ο αριθμός των κρατουμένων να είναι πολύ μικρότερος σε σχέση με τον αριθμό των θέσεων για να μπορέσουν να τύχουν εφαρμογής των διατάξεων του Σωφρονιστικού Κώδικα. Συνεπώς, προηγείται η δικαστηριακή αντιμετώπιση και έπεται οποιαδήποτε άλλη ρύθμιση, η οποία υπάρχει και η οποία μπορεί άνετα να εφαρμοστεί στη συνέχεια.  Συμπερασματικά, τόνισε την ανάγκη να διαχέει το δικαστικό σώμα μία αντίληψη με λιγότερη αυστηρότητα από αυτήν που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια.

 

Η τρίτη συνεδρία έκλεισε με συμπερασματικές σκέψεις της Ομότιμης Καθηγήτριας και τ. Προέδρου της ΕΕΔΑ, κ. Α. Γιωτοπούλου - Μαραγκοπούλου, η οποία χαρακτήρισε με την κοινωνική και επιστημονική εμπειρία που την διακατέχει, το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, ως τη δέουσα πηγή έμπνευσης της αντεγκληματικής πολιτικής.

           Η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ημερίδα έκλεισε, με τη διεξαγωγή γόνιμου διάλογου μεταξύ των ακροατών και των εισηγητών, σχετικά με την αναζήτηση τρόπων βελτίωσης των συνθηκών κράτησης των κρατουμένων και αναφορικά με την αναζήτηση των παραγόντων εκείνων, που βελτιώνουν ή που εμποδίζουν την επανένταξη των κρατουμένων μετά την αποφυλάκισή τους στην κοινωνία, καταλήγοντας ομόφωνα στο συμπέρασμα ότι η ευθύνη είναι συλλογική και το πρόβλημα μας αφορά όλους.