συνέντευξη στον Διονύση Χιόνη

 

 

 

 

Αποφοίτησα από τη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ το 1986 και συνέχισα τις μεταπτυχιακές σπουδές μου στη Νομική Σχολή του Poitiers (Γαλλία). Στο ίδιο Πανεπιστήμιο ανακηρύχθηκα Διδάκτορας Ποινικών και Εγκληματολογικών Επιστημών το 1992 και έλαβα το Δίπλωμα Διεύθυνσης Ερευνών (1992). Ξεκίνησα την ακαδημαϊκή μου καριέρα το 1994 ως Εντεταλμένος έρευνας και διδασκαλίας στη Νομική Σχολή της La Rochelle (Γαλλία). Το 1995 εκλέχτηκα Maître de Conférences Ποινικού Δικαίου και Εγκληματολογικών Επιστημών στο ίδιο Πανεπιστήμιο, όπου υπηρέτησα μέχρι το 1999. Παράλληλα, από το 1995 μέχρι το 1998, διετέλεσα Διευθυντής του Κέντρου Γαλλόφωνων Νομικών Σπουδών (Centre d’Études Juridiques Francophones) του Πανεπιστημίου της La Rochelle και ακαδημαϊκός υπεύθυνος Διεθνών Σχέσεων του ιδίου Πανεπιστημίου.

WHO IS WHO

Ονομα: Θεόδωρος Επώνυμο : Παπαθεοδώρου Επάγγελμα–ιδιότητα: Αν. Καθηγητής Συγκριτικής Αντεγκληματικής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου   Αγαπημένα βιβλία : "Ο άλλος του εαυτός" του Α. Σβαϊμπελ και "Μια ζωή, δυο ζωές" του Ν. Θέμελη   Είδος μουσικής που προτιμά: τζαζ, ροκ και ελληνική   Αγαπημένος εκδρομικός προορισμός: (πάντα... ) Πήλιο και Κυκλάδες

Σήμερα υπηρετώ ως Αναπληρωτής Καθηγητής Συγκριτικής Αντεγκληματικής Πολιτικής στο Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Συμμετείχα επίσης, τα τελευταία χρόνια, ως Προσκεκλημένος Καθηγητής στα προγράμματα Masters II των Πανεπιστημίων του Poitiers, της Bordeaux. Τέλος, από το 2005 διδάσκω ως Επισκέπτης Καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Master Droit de l’exécution des peines et Droits de l’Homme του Πανεπιστημίου της Pau (Γαλλία).

 

 

Ήδη από τα χρόνια των σπουδών μου στη Νομική Σχολή Αθηνών παρακολουθούσα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα μαθήματα της Εγκληματολογίας και της Σωφρονιστικής, καθώς και του Ποινικού Δικαίου. Έχω κρατήσει ακόμα στο αρχείο μου τις πρώτες φοιτητικές εργασίες που είχα κάνει στα αντικείμενα αυτά. Κατόπιν, οι συζητήσεις με τους καθηγητές μου, ιδιαίτερα με τον κ. Ν. Κουράκη και τον αείμνηστο Χρ. Μπάκα με ώθησαν να συνεχίσω για μεταπτυχιακές σπουδές στη Γαλλία. Και οι δύο μου έκαναν την τιμή να μου δώσουν συστατικές επιστολές για το Πανεπιστήμιο του Poitiers. Στη Γαλλία πλέον, κατά την περίοδο της διατριβής μου, είχα την ευκαιρία να ενταχθώ σε μία σχολή σκέψης με κατεύθυνση την αντεγκληματική πολιτική και το ποινικό δίκαιο. Οφείλω πολλά στους εκεί δασκάλους μου ( J. Pradel, , Chr. Lazerges, G. Giudicelli και ιδιαίτερα στον αείμνηστο P. Couvrat) σε επιστημονικό και προσωπικό επίπεδο. Από τότε, η αντεγκληματική πολιτική παρέμεινε το κύριο αντικείμενο της επιστημονικής δραστηριότητάς μου

 

Θεωρώ ότι η εγκληματολογία στην Ελλάδα γνωρίζει τα τελευταία τριάντα χρόνια μία εξελικτική ανάπτυξη, παρακολουθώντας τα διεθνή επιστημονικά ρεύματα. Έχει αποκτήσει, ως επιστημονική πειθαρχία, διακριτότητα στο πλαίσιο του ποινικού πεδίου. Προάγει στον επιστημονικό διάλογο για την ανάλυση του εγκληματικού φαινομένου. Το ενδιαφέρον παραμένει η αναζήτηση της αιτιότητας ανάμεσα στην κανονικότητα και στην αντικοινωνική πράξη και η διαλεκτική εξέλιξη της σχέσης του νόμου με την ποινικότητα. Η εγκληματολογία, ως ερμηνευτικό σχήμα της κατανόησης του εγκληματία και της πράξης του τοποθετείται στο επίκεντρο του προβληματισμού σχετικά με τις σύγχρονες αναπαραστάσεις της κοινωνίας της διακινδύνευσης. Υπό αυτή την έννοια οφείλει να αναθεωρεί συνεχώς συστήματα σκέψης, αναλυτικές κατηγορίες, κατεστημένες παραδοχές, ώστε η εξέλιξή της να παρακολουθεί την εξέλιξη των κοινωνικών σχηματισμών και των ανθρώπινων συμπεριφορών. Η εγκληματολογία αναφέρεται στην κοινωνία και στο αρνητικό συστατικό της: το έγκλημα. Ίσως για το λόγο αυτό ενδιαφέρει τόσο άμεσα την κοινωνία, άλλοτε ως αναζήτηση γνώσης και άλλοτε ως εικονοποιημένο θέαμα. Το θέαμα όμως δεν διαμεσολαβεί πάντα την αλήθεια, ούτε διαμορφώνει συνθήκες αναγνώρισης του προβλήματος. Απλά, ορισμένες φορές, υποκαθιστά την επιστημονική γνώση με τη δημοσιολογίζουσα άγνοια. Αν το έγκλημα συγκινεί, η εγκληματολογία θα πρέπει να συνεχίσει να συνεγείρει την επιστημονική κοινότητα μέσα από τη διαρκή αναθεώρηση του συστήματος σκέψης, στο οποίο στηρίζεται ο κοινωνικός έλεγχος και οι ποινικές πρακτικές του.

 

Τα Τμήματα και τα Εργαστήρια στα οποία θεραπεύονται οι εγκληματολογικές επιστήμες έχουν διαμορφώσει συνθήκες συνεργασίας σε ερευνητικό επίπεδο, με αξιόλογα αποτελέσματα. Αυτό καταδεικνύει τις προοπτικές περαίτερω ανάπτυξης, οι οποίες μπορούν να στηριχθούν στην ανάληψη κοινών ερευνητικών προγραμμάτων ή στη λειτουργία κοινών Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών, στο πρότυπο των ερευνητικών συνεργασιών που ήδη έχουμε με άλλα ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια

 

Δεν νομίζω ότι υπολείπεται η εγκληματολογία στη χώρα μας, τουλάχιστον σε σχέση με τη Γαλλία. Στη Γαλλία, η εγκληματολογία διδάσκεται, ως επί το πλείστον, σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Στις Νομικές Σχολές η διαδασκαλία της εγκληματολογίας έχει αφομοιωθεί από τις ποινικές επιστήμες, με αποτέλεσμα σήμερα να διαπιστώνεται υποχώρηση της παραγωγής σε επίπεδο διδακτορικών διατριβών. Αντίθετα, στο Βέλγιο, στην Ισπανία, στην Ιταλία, αλλά και στην Αγγλία, η θέση της εγκληματολογίας στις προπτυχιακές και στις μεταπτυχιακές σπουδές είναι σαφώς περισσότερο αναπτυγμένη. Στην Ελλάδα, χρειάζεται να δώσουμε έμφαση στην εγκληματολογική έρευνα, στα ποιοτικά χαρακτηριστικά της επιστημονικής παραγωγής και στη δυναμική ένταξη της ελληνικής εγκληματολογίας στον ευρωπαϊκό επιστημονικό διάλογο.

 

Στη Γαλλία, δεν υπάρχει αναγνώριση των επαγγελματικών δικαιωμάτων του εγκληματολόγου (όπως π.χ. στο Βέλγιο). Όμως, οι μεταπτυχιακές σπουδές εγκληματολογίας λαμβάνονται υπόψη για την πρόσβαση στα λεγόμενα «επαγγέλματα της ασφάλειας» στους τομείς της πρόληψης της εγκληματικότητας, του σωφρονιστικού συστήματος και της αποκέντρωσης της αντεγκληματικής πολιτικής. Για την Ελλάδα, θα υπενθυμίσω απλά ότι στις ελληνικές φυλακές υπηρετεί μόνο ένας εγκληματολόγος και όσες προκηρύξεις στον ευρύτερο δημόσιο τομέα γίνονται δεν στηρίζονται στην αναγνώριση των επαγγελματικών δικαιωμάτων, αλλά στην κατοχή τίτλων σπουδών. Πάντως, πριν σκεφθούμε πως αποκαθίσταται επαγγελματικά ένας εγκληματολόγος, θα πρέπει ίσως να προσδιορίσουμε τις προϋποθέσεις, με βάση τις οποίες αποκτά κάποιος την ιδιότητα του εγκληματολόγου. Η εν λόγω ιδιότητα δεν είναι ζήτημα αυτοπροσδιορισμού. Ο επιστημολογικός προσδιορισμός της ταυτότητας προηγείται της επαγγελματικής αποκατάστασης του κατόχου της.

 

Φαντάζομαι μια δυναμική επιστημονική ανάπτυξη της εγκληματολογίας απαλλαγμένη από αυτοαναφορικότητες και εκπτώσεις στις προϋποθέσεις αναπαραγωγής της. Μια εγκληματολογία που θα αντιλαμβάνεται την εξέλιξη του εγκληματικού και ποινικού φαινομένου ως στοιχείο των διεργασιών και των προβλημάτων που η ίδια η κοινωνία παράγει. Μια εγκληματολογία που θα καλείται, εκ των πραγμάτων, να κοινωνικοποιήσει τον επιστημονικό της λόγο, αλλά παράλληλα θα μπορεί να συνομιλήσει με τις άλλες κοινωνικές επιστήμες για να κατανοήσει τις σύγχρονες εκφορές του εγκλήματος και της ποινικότητας. Μια εγκληματολογία που θα λαμβάνει συγκεκριμένες θέσεις απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα που λειτουργούν ως γενεσιουργά αίτια της εγκληματικότητας και θα εντάσσει την κοινωνική παρέκκλιση στο πλαίσιο της λειτουργίας της κοινωνίας της διακινδύνευσης. Φαντάζομαι, τέλος, μια εγκληματολογία που δεν θα εκσυγχρονίζει απλά τα γνωσιοθεωρητικά της εργαλεία για να εξωραϊζει τις ίδιες επιστημολογικές κατηγοριοποιήσεις, αλλά θα διαμορφώνει νέες αναλυτικές προσεγγίσεις της σχέσης κράτους-ποινικότητας και τιμωρητικότητας. Η εγκληματολογία είναι ερμηνευτική και αναθεωρητική επιστημονική πειθαρχία και ως τέτοια μπορεί να διαδραματίσει πρωτεύοντα ρόλο διασύνδεσης στο πεδίο των ποινικών και κοινωνικών επιστημών.

 

 

Η αντεγκληματική πολιτική στην Ελλάδα ακολουθεί μια τεθλασμένη πορεία. Ενώ, θεωρητικά εμφανίζεται να θέλει να υιοθετήσει πρότυπα και θεσμούς στρατηγικού σχεδιασμού, στην πραγματικότητα λειτουργεί με βάση την επιχειρησιακή ικανότητα της αστυνομίας να αντιμετωπίσει την εγκληματικότητα. Είναι ενδεικτικό ότι ποτέ μεχρι τώρα δεν έχει γίνει ένας σοβαρός θεσμικός διάλογος για τους όρους και το περιεχόμενο της κατοχύρωσης της δημόσιας ασφάλειας. Δεν έχει επιλεγεί και εφαρμοσθεί ένα ή περισσότερα πρότυπα αντεγκληματικής πολιτικής, ώστε να είναι δυνατή η αξιολόγησή τους. Δεν έχει προσδιορισθεί ουσιαστικά η θέση της πρόληψης της εγκληματικότητας στη γενικότερη αντεγκληματική πολιτική και δεν έχει συζητηθεί -παρά μόνο ευκαιριακά- η προοπτική της αποκέντρωσης της αντεγκληματικής πολιτικής. Ειδικότερα, τα τελευταία δέκα χρόνια το ζήτημα της πρόληψης δεν αντιμετωπίστηκε από τις δημόσιες αρχές ως ένα σύνολο μακρόπνοων και συνεκτικών μέτρων και οργανικών πολιτικών. Αντιθέτως, τα μέτρα πρόληψης υιοθετούνταν πάντα αποσπασματικά, συχνά χωρίς καμία συνοχή και χωρίς τους απαραίτητους ανθρώπινους και υλικούς πόρους που θα εξασφάλιζαν της πραγματοποίησή τους. (π.χ. Τοπικά Συμβούλια Πρόληψης της Παραβατικότητας, ο αστυνομικός της γειτονιάς, πεζές περιπολίες κ.ά.). Τα παραπάνω μέτρα δεν αποτέλεσαν, εξάλλου, αντικείμενο θεσμικής κατοχύρωσης από την πολιτεία (με εξαίρεση τα ΤοΣΠΠΑ). Εντάχθηκαν τα περισσότερα, υπό τη μορφή Υπουργικών Αποφάσεων, στα γενικότερα μέτρα αστυνόμευσης, αλλά δεν συνδέθηκαν στην πράξη οργανικά με άλλους θεσμούς αντεγκληματικής πολιτικής, ούτε εφαρμόσθηκαν με προοπτική ολοκληρωμένης υλοποίησης. Με αυτό τον τρόπο, η έννοια της ασφάλειας του πολίτη επικεντρώθηκε, ακόμα περισσότερο, γύρω από τον σκληρό πυρήνα της και τις βασικές αναφορές του κατασταλτικού συστήματος και ενίοτε της μηδενικής ανοχής: αστυνόμευση συμπεριφορών, επιτήρηση, ταύτιση της κοινωνικής αμφισβήτησης με την παραβατικότητα, επανάκτηση του δημόσιου χώρου, προβολή των κατασταλτικών πολιτικών ως αναγκαιότητα για την προστασία του πολίτη.

Ο λόγος που πρέπει να αρθρώσει η αντεγκληματική πολιτική σήμερα οφείλει να ανταποκρίνεται σε νέες σημασιοδοτήσεις. Χρειάζεται να συζητήσουμε το είδος της ασφάλειας που έχει ανάγκη η ελληνική κοινωνία, να σχεδιάσουμε μία οργανική και ολοκληρωμένη αντεγκληματική πολιτική και να μπορούμε να την αξιολογήσουμε. Στην κατεύθυνση αυτή θεωρούμε αναγκαία την ίδρυση ενός ανεξάρτητου Ινστιτούτου Αντεγκληματικής Πολιτικής, το οποίο έχει εγαγγελθεί πολλές φορές από την Πολιτεία, χωρίς μέχρι σήμερα να έχει υλοποιηθεί. Χρειάζεται, τέλος, να επαναπροσδιοριστεί η αντεγκληματική πολιτική ως δημόσια πολιτική που λειτουργεί στο πλαίσιο ενός κράτους δικαίου και σέβεται τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του πολίτη. Διαφορετικά, η σημερινή απουσία πολιτικής θα εξακολουθεί να ορίζει το ζήτημα της ασφάλειας ως μία διαδικασία διαχείρισης της καταστολής και ποινικοποίησης του κοινωνικού χώρου.

 

Η κρίση της φυλακής είναι τόσο παλιά όσο και η ιστορία του θεσμού αυτού. Η κατάσταση στις φυλακές με το συνεχώς αυξανόμενο σωφρονιστικό υπερπληθυσμό (περίπου 11.000 κρατούμενοι σύμφωνα με πρόσφατες στατιστικές του Υπουργείου Δικαιοσύνης) και τις γνωστές συνθήκες κράτησης υποδεικνύει πλέον τα όρια αντοχής του συστήματος. Αναφορικά με τις προτάσεις, νομίζω ότι η απάντηση είναι αυτονόητη και υπαγορεύεται από τις διαπιστωμένες αβελτηρίες και δυσλειτουργίες του συστήματος απονομής της ποινικής δικαιοσύνης και του σωφρονιστικού συστήματος όπως: η εφαρμογή πολιτικών υποστήριξης των εναλλακτικών μέτρων έκτισης της ποινής, η διεύρυνση της ποινικής διαμεσολάβησης, η αποφυγή προσφυγής σε ποινές στερητικές της ελευθερίας βραχείας διάρκειας, η βελτίωση των συνθηκών κράτησης με την ίδρυση και λειτουργία νέων σωφρονιστικών καταστημάτων για την αντικατάσταση αυτών που κρίνονται ακατάλληλα, η μείωση της επιβολής του μέτρου της προσωρινής κράτησης (σήμερα αντιστοιχεί στο ένα τρίτο του συνολικού σωφρονιστικού πληθυσμού), η αντιμετώπιση του προβλήματος του υπερπληθυσμού αλλοδαπών κρατουμένων (σήμερα το 48% του συνολικού σωφρονιστικού πληθυσμού), η ίδρυση Σχολής κατάρτισης σωφρονιστικού προσωπικού.

 

 

Αρκετά ικανοποιημένος από το ενδιαφέρον και τη συμμετοχή τους, τόσο στα μαθήματα όσο και στις ερευνητικές δραστηριότητες. Η εγκληματολογία πάντα συγκινεί γιατί αναφέρεται σε ένα ιδιαίτερο συμβολικό και πραγματικό χώρο: αυτόν της παρέκκλισης. Η δικιά μας ευθύνη είναι το ενδιαφέρον να μετατραπεί σε γνώση και κριτική προσέγγιση. Η γνώση δίνει τα όπλα της κριτικής.

 

 

Αν και είμαι αντίθετος σε κάθε είδους στιγματισμό...., θα αναφέρω ως πρόσφατο παράδειγμα το ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα «Μετανεωτερικότητα και αντεγκληματική πολιτική» τα πορίσματα του οποίου φιλοδοξούν να συμπυκνώσουν τις σύγχρονες τάσεις της αντεγκληματικής πολιτικής.