ΓΡΑΦΟΛΟΓΙΑ – ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ
ΜΙΑ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ «ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ»
της Dr. ΕΥΔΟΞΙΑΣ Ζ. ΦΑΣΟΥΛΑ
Δικηγόρου,
Δικαστικής Γραφολόγου του Πανεπιστημίου του Ουρμπίνο,
Διδάκτορα της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μονάχου
Το 1871 ο Γάλλος Αβάς Jean H. Michon, ο οποίος θεωρείται από πολλούς πατέρας της γραφολογικής επιστήμης, επέλεξε τον ελληνικότατο όρο «Γραφολογία» (“Graphologie”) – όρος που από τότε επικράτησε και διεθνώς – για να περιγράψει την επιστήμη με γνωστικό αντικείμενο τη μελέτη της γραφής και του γράφοντος προσώπου. Συμπληρώνοντας τον ορισμό αυτό θα μπορούσαμε να πούμε ότι η γραφολογική επιστήμη δεν μελετά μόνο την οργανωμένη αλφαβητική γραφή αλλά γενικά το «γράφειν», τη γραφοκινητική δραστηριότητα του ανθρώπου, μία δηλαδή από τις σπουδαιότερες εκφράσεις της ανθρώπινης προσωπικότητας .
Η γραφή αποτελεί πράγματι ιδιαίτερο είδος ανθρώπινης συμπεριφοράς, στηρίζεται σε ένα συγκεκριμένο πολιτισμικό μοντέλο εκμάθησης, παγιώνεται μέσω του ατομικού γραφοκινητικού αυτοματισμού – εθισμού και μετουσιώνεται σε σταθερές γραφικές φόρμες κατάλληλες προς αναγνώριση του γράφοντα. Ταυτόχρονα όμως η γραφική κίνηση εξελίσσεται, βελτιώνεται ή αλλοιώνεται, υποκείμενη κάθε φορά στις δυνάμεις εξωγενών και ενδογενών αλληλεπιδράσεων.
Η γραφή, που τόσο οντολογικά όσο και ανθρωπολογικά τοποθετείται στα ανώτερα επίπεδα πνευματικής ανάπτυξης του ανθρώπου , μοιραία αντανακλά, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό αλλά πάντως κατά τρόπο εξαιρετικά εκλεπτυσμένο, όλους τους παράγοντες γένεσής της: σώμα, πνεύμα και ψυχή (συνειδητό – υποσυνείδητο), κοινωνία και πολιτισμό. Ακτινογραφία του νευρικού, σκελετομυϊκού και ενδοκρινικού μας συστήματος (εγκεφαλογράφημα κατά τον Lurija ), ψυχογράφημα των τάσεων και διαθέσεών μας αλλά και προϊόν μιας συγκεκριμένης κάθε φορά ιστορικής κοινωνίας η γραφή είναι γεμάτη πολύτιμες πληροφορίες βιολογικού, ψυχολογικού και κοινωνιολογικού τύπου.
Η γραφή είναι ταυτόχρονα «ατομική», μοναδική και ανεπανάληπτη για τον κάθε γράφοντα. Το γραπτό αποτύπωμα της μελάνης επί του χάρτου έχει ισχύ δακτυλικού αποτυπώματος και βέβαια είναι κάτι παραπάνω από αυτό, καθώς δεν αποτελεί απλό βιολογικό ίχνος αλλά δημιούργημα πάνω απ’ όλα πνευματικό, της διανοίας του κάθε ανθρώπου . Η διαφορετικότητα, που τόσο όμορφα αρχίζει, από την παιδική ήδη ηλικία, να σχηματίζεται πάνω στο δεδομένο γραφικό μοντέλο, είναι αυτή που δίνει νόημα στην ίδια την επιστήμη της γραφολογίας. Δεν υφίσταται «καρμπόν» εκδοχή γραφής. Κάθε κίνηση του χεριού (ή οποιουδήποτε μέλους) στο χαρτί (ή αλλού) σηματοδοτεί την έναρξη και την εξέλιξη μέσα στο γραφικό χώρο της ατομικότητας και μοναδικότητας του γράφοντος προσώπου .
Στο επίκεντρο, επομένως, της γραφολογικής επιστήμης βρίσκεται ο άνθρωπος, ως μοναδική και ανεπανάληπτη ψυχοσωματική και πνευματική οντότητα και κλειδί ερμηνείας στο συγκεκριμένο αυτό επιστημονικό χώρο, η γραφή και εν γένει κάθε γραφοκινητική δραστηριότητα. Η δραστηριότητα αυτή με τον πλούτο των αντανακλούμενων πληροφοριών της, γενόμενη, τις περισσότερες φορές, υπό καθεστώς αυθορμητισμού και σε «ανύποπτο χρόνο» (άνευ της στρεσογόνου και αυτό – αλλοιωτικής επίδρασης των ψυχολογικών τεστ και συνεντεύξεων), αποκωδικοποιείται από τον γραφολόγο και γίνεται πολύτιμος αρωγός σε μια σειρά επιστημών του ανθρώπου, ανάμεσά τους και στην εγκληματολογία.
α) Τυπολογικές προσεγγίσεις και εξατομικευμένη θεώρηση του ανθρώπου που εγκληματεί
Η εξήγηση ενός τόσο σύνθετου φαινομένου όσο αυτού του λεγόμενου «εγκληματία ανθρώπου» και γενικά της εγκληματογένεσης επιχειρήθηκε συχνά επί τη βάσει «μονόφθαλμων» τυπολογιών – κατηγοριοποιήσεων βιολογικής, ψυχολογικής ή κοινωνιολογικής κατεύθυνσης, για να καταλήξει σε ισοπεδωτικές για τον ανθρώπινο παράγοντα εκδοχές και θεωρίες που με τη σειρά τους αποτυγχάνουν να κατανοήσουν – πόσο μάλλον να εξηγήσουν – πλήρως και ορθώς την έννοια της «απόκλισης» ως ατομικού και κοινωνικού φαινομένου.
Από την άλλη όμως πλευρά η τυπολογική τάση διακρίνει τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του σε κάθε εξελικτική του φάση, ενώ ταυτόχρονα χαρακτηρίζει και την καθημερινή αντιμετώπιση πληθώρας καταστάσεων. Η ανάγκη δημιουργίας και χρήσης «τύπων - κατηγοριών» (ανθρώπων, τόπων, γεγονότων κλπ.) υπαγορεύεται από την ίδια την αποθηκευτική λειτουργία (και τις αντίστοιχες δυνατότητες) της ανθρώπινης μνήμης αλλά είναι και κύημα της ανθρώπινης ανασφάλειας ενώπιον του νέου και διαφορετικού. Η «ταμπέλα», που, όχι λίγες φορές και άλλες τόσες δικαίως, κατακρίθηκε ως περιοριστική και γι’ αυτό άδικη, πηγάζει συνήθως από τους συνοπτικούς μηχανισμούς για την επεξεργασία των εισερχόμενων πληροφοριών αλλά αποτελεί και άμυνα έναντι κάθε διαφορετικότητας.
Η γραφολογία και η εγκληματολογία ως επιστήμες του ανθρώπου δεν μπορούν να αγνοήσουν την τυπολογική του αυτή τάση και είναι αλήθεια ότι πολλές φορές ούτε αυτές κατορθώνουν να διαφύγουν τον τυπολογικό κίνδυνο. Βέβαια, γραφολογικές και εγκληματολογικές τυπολογίες (κατηγοριοποιήσεις), περιέχουσες αρκετά και σημαντικά στοιχεία επιστημονικής ορθότητας, μπορούν πράγματι να αποτελέσουν bussola κατά την διερεύνηση των γνωρισμάτων ενός (εγκληματία) ανθρώπου , δεν μπορούν ωστόσο να υποδουλώνουν την επιστημονική σκέψη σε μονομερή σχήματα . Μονάχα η εξατομικευμένη και σφαιρική θεώρηση οδηγεί σε σωστά επιστημονικά συμπεράσματα .
Επομένως, αν η «λομπροζιανή» φυσιογνωμική οδήγησε την εγκληματολογία σε διαγνωστικά και προγνωστικά αδιέξοδα, ομοίως ουτοπική διαφαίνεται και στη γραφολογία κάθε προσπάθεια αυτόματης τυποποίησης των γραφών σε «εγκληματικές» ή μη.
Είναι αλήθεια όμως ότι τόσο η γραφή όσο και η φυσιογνωμία και μαζί μ’ αυτή η συνολική κινητική ενός ανθρώπου εκπέμπουν μηνύματα. Το ζητούμενο είναι η ορθά τοποθετημένη επιστημονική επεξεργασία και αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων αυτών στην κατεύθυνση κατανόησης του συγκεκριμένου κάθε φορά εξεταζόμενου υποκειμένου.
Έτσι, για παράδειγμα, η επιθετική ή οξύθυμη διάθεση, η νευρικότητα και η ανυπομονησία, ο ναρκισσισμός και η ανασφάλεια, ο αυτοέλεγχος ή η έλλειψη αυτού κλπ. είναι ψυχικά γνωρίσματα που βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση και με το οργανικό σύστημα του ανθρώπου, για να αφήσουν μοιραία το αποτύπωμά τους στο πρόσωπο, στο βλέμμα ή στη γραφή αυτού. Ωστόσο δεν είναι δυνατό να διαγνωσθεί εκ των προτέρων, αν η παρατηρούμενη επί του προσώπου ή της γραφής επιθετικότητα θα μετατραπεί τελικά σε χουλιγκανισμό και η αδυναμία αυτοελέγχου σε βιαιοπραγία. Ομοίως η αυτόματη αντιστοίχιση συγκεκριμένων γραφολογικών, φυσιογνωμικών – ψυχολογικών γνωρισμάτων με υποτιθέμενες εγκληματικές προδιαθέσεις είναι απαράδεκτη .
Από την άλλη μεριά έχει παρατηρηθεί ότι συγκεκριμένες κατηγορίες εγκλημάτων αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα πολλές φορές ψυχολογικά προφίλ, ενώ και οι γραφές των δραστών των αδικημάτων αυτών εμφανίζουν συχνά κοινά γραφολογικά γνωρίσματα . Η εμπειρική αυτή διαπίστωση θα πρέπει να συνοδευτεί και από κατάλληλα προσανατολισμένες έρευνες για την επιβεβαίωση ή μη της υπόθεσης κοινών γραφολογικών στοιχείων σε γραφές δολοφόνων, κλεπτών ή απατεώνων. Τέτοιου είδους έρευνες είναι προς το παρόν περιορισμένες σε αριθμό αλλά αποτελούν τόσο για τους γραφολόγους όσο και για τους εγκληματολόγους ενδιαφέρον πεδίο διερεύνησης της φιγούρας του «παραβατικού ανθρώπου».
Η επιβεβαίωση μέσω εμπειρικών ερευνών των ανωτέρω αλλά και άλλων σχετικών εγκληματολογικών – γραφολογικών υποθέσεων θα μπορούσε να οδηγήσει σε απομόνωση και σχετική ταξινόμηση ορισμένων σημαντικών γραφολογικών γνωρισμάτων – εγκληματολογικών ενδείξεων, πάντοτε όμως υπό την έννοια αρχικών οδηγών και ποτέ ως αυτόματων και ισοπεδωτικών συσχετισμών .
Συμπερασματικά ο γραφολόγος μπορεί, αποκωδικοποιώντας στο βαθμό κάθε φορά του δυνατού τα μηνύματα της γραφής, να πληροφορήσει σχετικά με ορισμένα:
• βιολογικά στοιχεία του γράφοντος (ηλικία, ασθένεια , επίπεδο ζωτικής ενέργειας)
• ψυχολογικά στοιχεία του γράφοντος (τάσεις, διαθέσεις ή και προ – διαθέσεις, προτιμήσεις, κλίσεις, λογο – κριτική ικανότητα, επίπεδο συναισθηματικότητας κλπ.)
• κοινωνιολογικά στοιχεία του γράφοντος (κοινωνικό και μορφωτικό επίπεδο)
• συνθήκες παραγωγής της γραφής
• τέλεση ή μη πλαστογραφίας εκ μέρους του (υπο)γράφοντος.
Το συναγόμενο εκ των παραπάνω στοιχείων γραφολογικό πορτρέτο αποδεικνύεται ιδιαίτερα χρήσιμο κατά τις εγκληματολογικές έρευνες της αστυνομίας, κατά την προανάκριση και την ανάκριση (προδικασία) αλλά και κατά την διεξαγωγή της δίκης, ενώ θα μπορούσε να αποτελέσει και χρησιμότατο οδηγό για τη σωφρονιστική και μετασωφρονιστική μεταχείριση του παραβατικού ατόμου .Καταδεικνύεται έτσι η διεπιστημονικότητα της γραφολογίας αλλά και η δυνατότητα αυτής να επικουρεί και να επικουρείται από την επιστήμη της εγκληματολογίας .
