Υπό αυτές τις συνθήκες οι Ιρλανδοί μετακομίζουν στα μεγάλα αστικά κέντρα με την ελπίδα να καταφέρουν να επιβιώσουν. Σύμφωνα και με την κριτική εγκληματολογία, η απόλυτη φτώχεια γεννά εγκληματικότητα. Κι έτσι δημιουργείται η ανάγκη να χτιστεί μια νέα φυλακή. Η Kilmainham gaol· μια φυλακή που έμελε να γίνει το κυριότερο σημείο αναφοράς στην νεότερη ιστορία της Ιρλανδίας.

Η φυλακή χτίστηκε το 1796 και λειτούργησε έως το 1926. Η μεγαλύτερη «κενή» φυλακή αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη σήμερα λειτουργεί ως μουσείο και αποτελεί ένα από τα κυριότερα αξιοθέατα της πόλης του Δουβλίνου. Κατά τη λειτουργία της έχει συνδεθεί με βασανιστήρια, με εκτελέσεις, με αδίκως κρατηθέντες που διέπρεψαν ακόμη και μετά την αποφυλάκισή τους και με ιστορίες ανθρώπινου πόνου που δεν θα μπορούσε να σκεφτεί ούτε ο πλέον φαντασιόπληκτος συγγραφέας! Συχνά αποκαλείται «Ιρλανδική Βαστίλλη» και το κτίριό της ήταν ένα από τα πιο τρομακτικά για τους κατοίκους του Δουβλίνου.

Η μιας ώρας ξενάγηση στους χώρους και την ιστορία της φυλακής αποδεικνύεται πραγματικά λίγη για τα δάκρυα που χύθηκαν μέσα κι έξω απ’ αυτήν. Τα μικρά κελια και οι στενοί διάδρομοι καταδεικνύουν της απάνθρωπες συνθήκες υπό τις οποίες εκρατούντο οι «κατάδικοι». Και τα εισαγωγικά γιατί εκεί φυλακίστηκαν άνθρωποι οι οποίοι είχαν διαπράξει «ειδεχθή» εγκλήματα: ο ξεναγός μας φέρνει ως παράδειγμα ένα δωδεκάχρονο παιδί το οποίο καταδικάστηκε σε φυλάκιση ενός έτους επειδή έκλεψε τέσσερα αυγά· ή «τρεις μήνες για κάθε αυγό», όπως σχολιάζει! Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο μικρότερος κατάδικος μετρούσε μόλις επτά χρόνια ζωής...

Σε 400 κελιά-μπουντρούμια χώρεσαν(;) 9.000 κρατούμενοι... Χωρίς φως, νερό, αέρα, εγκαταστάσεις υγιεινής. Σε συνθήκες άθλιες: τύφος, χολέρα και φυματίωση θερίζουν καταδίκους μα ακόμη και δεσμοφύλακες. Γι’αυτό και η λύση που δόθηκε προκειμένου να εκτονωθεί ο υπερπληθυσμός (και κάτι παραπάνω!) ήταν η σκληρότερη ίσως ποινή της εποχής: η ποινή της εκτόπισης σε αποικίες και κυρίως στην Αυστραλία. Μια ποινή “no way back”! Η ποινή της εκτόπισης εξομοιώνεται με θανατική ποινή για τους οικείους του καταδικασθέντος επειδή ξέρουν καλά ότι η Αυστραλία είναι τόσο μακρυά που δεν πρόκειται ποτέ στη ζωή τους να ξαναδούν τον εκτοπισθέντα. Υπήρχε, βέβαια, και ο κίνδυνος ο καταδικασθείς στην ποινή αυτή να πεθάνει κατά την υπό άθλιες επίσης συνθήκες μεταφορά του. Στη φυλακή υπάρχει ένα πολύ καλό αρχείο με τα ονόματα όσων κρατήθηκαν εκεί· σήμερα πολλοί αυστραλοί ιρλανδικής καταγωγής βρίσκουν της ρίζες τους σε μια τέτοια ποινή εκτοπισμού...

Στη φυλακή Kilmainham πάνω από τους μισούς κρατούμενους ήταν γυναίκες. Αριθμός ο οποίος επ’ουδενί δεν συνάδει με όσα έρευνες δείχνουν μα και οι επιστημονικές προσεγγίσεις πρεσβεύουν σχετικά με την συμμετοχή των γυναικών στο εγκληματικό φαινόμενο και την εμπλοκή τους στα γρανάζια του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης. Και για τούτο η εξήγηση βρίσκεται στην οικονομική ανέχεια – η πείνα ωθούσε της γυναίκες στην κλοπή και άμεσο επακόλουθο ήταν ο εγκλεισμός αυτών.

Προχωρώντας στο εσωτερικό της φυλακής φτάνουμε στα κελιά των θανατοποινιτών. Είναι ο στενός, κλειστοφοβικός «διάδρομος του θανάτου» με τις αντικριστές πόρτες των κελιών όπου «φιλοξενήθηκαν» οι -μετέπειτα εκτελεσθέντες στο προαύλιο- ηγέτες της εξέγερσης του Πάσχα του 1916. Ο τεχνητός μοναχά φωτισμός αρκετός για να φωτίσει το μέγεθος της εξαθλίωσης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας...

Το μικρό εκκλησάκι της φυλακής έχει τη δική του σημειολογία. Ενώπιον της Αγίας Τράπεζας που κατασκευάστηκε από κρατούμενο παντρέυτηκαν τη νύχτα της 3ης Μαΐου 1916 ο Joseph Mary Plunkett –ένας από τους ηγέτες του “Easter Rising” του 1916- και η Grace Gifford. Τέσσερις ώρες μετά ο Plunkett εκτελέστηκε...

Βγαίνοντας στο προαύλιο της φυλακής σοκάρει η αποκάλυψη ότι κάτω από τις τεράστιες πέτρες στις οποίες πατούσαμε έχουν θαφτεί οι σωροί ανθρώπων που άφησαν την τελευταία τους πνοή μέσα στη φυλακή.

Στην απέναντι πλευρά και δίπλα σε μια μεγάλη ξύλινη πόρτα υπάρχει άλλος ένας ίδιος σταυρός. Εκεί εκτελέστηκε ο σοσιαλιστής James Connolly, στις 12 Μαΐου. Γιατί σε ξεχωριστό σημείο; Ήταν τόσο πληγωμένος από τα τραυματά τους που δεν μπορούσε να περπατήσει τα 20 μέτρα για να φτάσει στο σημείο που είχαν εκτελεστεί οι υπόλοιποι. Οι γιατροί έιχαν αποφανθεί ότι σε 2-3 μέρες θα πέθαινε. Παρόλα αυτά η εκτέλεσή του πραγματοποιήθηκε. Τον κατέβασαν από το φορείο, τον έδεσαν σε μια καρέκλα και προχώρησαν στο τυπικό της εκτέλεσης.
Όλες αυτές οι εκτελέσεις μα κυρίως αυτή του Connolly ευαισθητοποίησαν την παγκόσμια κοινή γνώμη. Το 1922 η Ιρλανδία απέκτησε την ανεξαρτησία της.

Προχωρούμε πάλι στο εσωτερικό και μπαίνουμε σ’έναν μεγάλο χώρο που θυμίζει «μοντέρνα» ή και κινηματογραφική φυλακή. Είναι το πιο καινούριο κομμάτι του κτιρίου το οποίο χτίστηκε υπό τις επιδράσεις των απόψεων του John Howard. Ανεγέρθη την Βικτωριανή εποχή, γι΄ αυτό και ονομάζεται Victorian Wing. Ο ρηξικέλευθος -για την εποχή που χτίστηκε το κτίριο αυτό- σχεδιασμός συνίσταται στο αρκετό φως και στον σχετικά καλό εξαερισμό, σε σύγκριση βέβαια με άλλες φυλακές της εποχής. Επιπρόσθετα, τα -ατομικά πλέον- κελιά έχουν ανεγερθεί αμφιθεατρικά και σε μεγάλο ύψος προκειμένου να αποτρέπονται οι αποδράσεις και να εξασφαλίζεται καθαρός αέρας. Και άλλες καινοτομίες οι οποίες θα έπρεπε εξ αρχής του θεσμού των σωφρονιστηρίων να θεωρούνται sine qua non: υπάρχουν πλέον τουαλέτες, πρόσβαση σε πόσιμο νερό και ζεστό φαγητό για κάθε κρατούμενο. Τέλος, όλα τα κελιά έχουν ένα παράθυρο από το οποίο μπαίνει το φως· το παράθυρο βρίσκεται στο μεγαλύτερο ύψος του κελιού προκειμένου ο φυλακισμένος να κοιτά προς τα πάνω («προς τον Θεό») κι έτσι να έλθει ως αποτέλεσμα και η ηθική του ανύψωση... Το κομμάτι αυτό της φυλακής έχει αποτελέσει το σκηνικό για ταινίες όπως το “In the name of the Father” και το “Italian Job”.

Ένας από τους πλέον διάσημους κρατηθέντες στην Kilmainham Jail είναι ο Eamonn DeValera. Κι αυτός στην ηγετική ομάδα της επανάστασης του 1916, δεν εκτελέστηκε γιατί είχε αμερικανική υπηκοότητα. Ως πρόεδρος της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας ο Eamonn DeValera άνοιξε τη φυλακή ως μουσείο στην πεντηκοστή επέτειο της επανάστασης του 1916.

Κάπου εδώ, σ’αυτό το επιβλητικό σκηνικό και με ανάμεικτα συναισθήματα τελείωσε η –σύντομη για την ξεχωριστή της σημασία- ξενάγηση και η επίσκεψή μας στην Kilmainham Jail. Κι ο πολύ συμπαθής και ενημερωμένος ξεναγός μας κλείνει μοναδικά την ξενάγηση: «Θέλω να σας ευχαριστήσω· γιατί αυτή ήταν η τελευταία μου ξενάγηση στην Kilmainham Jail. Αύριο παίρνω σύνταξη» μας λέει κι ένα δάκρυ κυλά από τα μάτια του συνοδευόμενο από το παρατεταμένο χειροκρότημά μας.
Φαίνεται πώς τούτη η φυλακή σημαδεύει ακόμη ζωές ανθρώπων...