της Φωτεινής Κ. Ντούρα
Δικηγόρου - Υπ. Διδάκτορα Νομικής
Ο Ανδρέας το 1993 ήταν 16 χρονών, έγκλειστος στις φυλακές ανηλίκων για κλοπή αυτοκινήτου. Τον Σεπτέμβρη του 1999 τον συναντήσαμε ελεύθερο με περιοριστικούς όρους. Από όλα τα στοιχεία της κατάστασής του προέκυψε ότι μετά την αποφυλάκισή του δεν κατάφερε να επανενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο.
Η πρώτη μας επαφή έγινε μέσω τηλεφώνου. Έμενε στο σπίτι των γονιών του και ίσχυε ακόμα το τηλέφωνο επικοινωνίας που μας είχε δώσει το 1993. Αφού του εξηγήσαμε το λόγο για τον οποίο τον αναζητήσαμε και τους σκοπούς της έρευνάς μας, δέχθηκε να μας συναντήσει και να συζητήσει μαζί μας. Συναντηθήκαμε τελικά ένα απόγευμα σε μια καφετέρια στην περιοχή της Κηφισιάς, κοντά στο σπίτι του Ανδρέα. Ήρθε στον τόπο συνάντησης πολύ αργότερα από την συμφωνημένη ώρα (φρόντισε ωστόσο να μας ενημερώνει για την επικείμενη αργοπορία του με συνεχή τηλεφωνήματα). Ως στοιχείο για να τον αναγνωρίσουμε μας είχε πει ότι οδηγεί μια μαύρη μηχανή.
Ο Ανδρέας είναι σωματώδης και από την όλη εμφάνιση του η εντύπωση που δημιουργείται σε κάποιον που τον πρωτοβλέπει είναι πως πρόκειται για έναν ιδιαίτερα δυναμικό νέο. Την ίδια εντύπωση σχηματίσαμε και εμείς καθώς τον είδαμε να φτάνει με τη μηχανή του. Ωστόσο, στην πορεία της κουβέντας που ακολούθησε, σε αρκετά σημεία διαψεύσθηκε αυτή η πρώτη μας εικόνα.
Οι φόβοι μας πως θα αντιμετωπίσουμε δυσκολία στο να τον ρωτήσουμε όλα όσα θέλαμε γι΄ αυτόν και για τη ζωή του, ξεπεράστηκαν γρήγορα, καθώς ο Ανδρέας δεν είχε καμιά δυσκολία στο να μας "ανοιχτεί" και να μας πει ακόμη περισσότερα πράγματα από αυτά που περιμέναμε να μάθουμε από αυτόν. Μας μίλησε για την οικογένειά του, τις συναναστροφές του, τη φίλη του, την σχέση του με τα ναρκωτικά, τις αναμνήσεις του, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα, τα όνειρα που κάνει.
Μας είπε ότι είναι μέλος μιας πολυμελούς οικογένειας. Μεγάλωσε με τους γονείς του και τα πέντε αδέλφια του σε ένα σπίτι χτισμένο σε χώρο που ανήκει στο Δήμο. Από τότε που θυμάται τον εαυτό του θυμάται και διενέξεις του πατέρα του με τους υπευθύνους και μία συνεχή απειλή να γκρεμιστεί το σπίτι τους.
Υποστήριξε πως δεν έχει ιδιαίτερα προβλήματα στις σχέσεις του με τους γονείς του, δεδομένου ότι θεωρεί πως κάνανε γι΄ αυτόν και τα αδέλφια του ό,τι τους επέτρεπαν οι δυνάμείς τους. Τόσο ο πατέρας του όσο και τα δύο μεγαλύτερα αδέλφιά του είχαν κατά καιρούς προβλήματα με το νόμο. Ένας από τους αδελφούς του ήταν και εκείνη την εποχή έγκλειστος για παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών ενώ με τον άλλον υπήρξαν για αρκετούς μήνες συγκρατούμενοι στο ίδιο κελί στον Κορυδαλλό. Αυτόν θεωρεί και τον καλύτερο του φίλο. (Κατά τη διάρκεια της κουβέντας μας μάλιστα ο αδελφός του, προφανώς ενημερωμένος για τη συνάντηση μας, πέρασε με το αυτοκίνητο του από την καφετέρια, όπου βρισκόμασταν, και συζήτησε για λίγα λεπτά μαζί του).
Εκτός από ελάχιστες αναμνήσεις που έχει από την παιδική του ηλικία θεωρεί πως έχει περάσει όλη τη μέχρι τώρα ζωή του στη φυλακή. Μας λέει ότι ένιωσε πως είναι να είσαι χαρούμενος, ξέγνοιαστος και ευτυχισμένος για πρώτη φορά στη ζωή του το προηγούμενο καλοκαίρι που, με χρήματα της κοπέλας του, πήγαν μαζί διακοπές. Ήταν η πρώτη φορά που πήγε διακοπές και η μόνη ευτυχισμένη στιγμή σε όλη του τη ζωή.
Ο εγκλεισμός πιστεύει ότι όχι απλά του έκανε κακό, αλλά τον κατέστρεψε. "Έχω ένα βασικό πρόβλημα στη ζωή μου… η φυλακή με έκανε τεμπέλη!". Από τα λεγόμενά του συμπεράναμε ότι ο Ανδρέας θεωρεί πως η φυλακή του έκανε διπλό κακό ως προς το θέμα της επαγγελματικής του αποκατάστασης. Από την μια τον έκανε όπως είπε "τεμπέλη". Έγκλειστος από τα 16 του χρόνια σε σωφρονιστικά καταστήματα, δεν απασχολήθηκε ποτέ σε κάτι. Συνήθισε να περνάει τις μέρες του άπραγος. Εθίστηκε στην αδράνεια. Δεν θα μπορούσε σε καμιά περίπτωση να απασχοληθεί σε "βαριές" εργασίες, όπως π.χ. ως οικοδόμος. Μας ανέφερε χαρακτηριστικά πως του προσέφεραν μια θέση εργασίας με ημερομίσθιο 12.000 δρχ, που όμως απέρριψε γιατί θα έπρεπε να ξυπνάει κάθε μέρα και να κάνει με το τραίνο τη διαδρομή Κηφισιά - Αθήνα.
Από την άλλη, το παρελθόν του "εγκλείστου" επηρεάζει τους εργοδότες από τους οποίους ζητάει δουλειά και θεωρεί τον εαυτό του στιγματισμένο από την κοινωνία. Μας ανέφερε πως πολλές φορές έχασε δουλειές με αυτή την αιτία και δείχνοντας μας χαρακιές που έχει στα χέρια του από κάποια συμπλοκή λέει: "ένας γνωστός μου με έστειλε να δουλέψω σε μια καφετέρια… μόλις το αφεντικό είδε αυτά εδώ με έδιωξε χωρίς δεύτερη κουβέντα!".
Μέσα στην φυλακή ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με τα ναρκωτικά και εθίστηκε σε αυτά. Παραδέχθηκε ότι κάνει χρήση και πως δεν μπορεί να πάρει εύκολα την απόφαση να την σταματήσει. Μιλώντας μάλιστα για την κοπέλα με την οποία έχει δεσμό τα τελευταία χρόνια, μας είπε, πως -μολονότι περιστασιακά κάνει και αυτή χρήση - προσπαθεί επίμονα να τον πείσει να διακόψει. Νιώθει όμως να τον πιέζει τόσο πολύ σε αυτό το ζήτημα που εάν συνεχίσει να επιμένει ίσως τελικά και να διακόψει την σχέση μαζί της. Πιστεύει πως όλα αυτά δείχνουν πως δεν τον αγαπάει γι΄ αυτό που είναι πραγματικά και πως προσπαθεί να τον αλλάξει.
Για τις συναναστροφές του μας είπε ότι οι εμπειρίες του από τη φυλακή τον έκαναν να αποστρέφεται τρεις κατηγορίες ανθρώπων: τους ομοφυλόφιλους, τους "ρουφιάνους" και τους αλλοδαπούς. Σε αυτούς δε θα μπορούσε ποτέ να δείξει εμπιστοσύνη και δεν θέλει να έχει καμιά σχέση μαζί τους (νιώθει άσχημα, όπως μας είπε, ακόμη και αν ένας Αλβανός τύχει να καθίσει δίπλα του στο λεωφορείο). Προσπαθεί να μην έχει σχέσεις με άτομα που γνώρισε όσο ήταν έγκλειστος, αποφεύγει τις "κακές παρέες", δεν έχει γενικά πολλούς φίλους και προτιμάει να περνάει την ώρα του στο σπίτι βλέποντας τηλεόραση. Ωστόσο σε άλλα σημεία τις κουβέντας μας φάνηκε καθαρά πως κάθε άλλο παρά έχει απομακρυνθεί από τις "παρέες" αυτές. Ανέφερε πως συχνάζει στην περιοχή της Ομόνοιας, έδειξε να γνωρίζει πολλές λεπτομέρειες για την δράση παράνομων κυκλωμάτων ενώ μας έδωσε και αρκετά στοιχεία για την σημερινή κατάσταση των παλιών συγκρατούμενών του.
Αυτήν την εποχή είναι ελεύθερος με περιοριστικούς όρους και έχει να αντιμετωπίσει τρία δικαστήρια για κλοπές και ναρκωτικά. "Δεν θέλω με τίποτα να πάω πάλι φυλακή" μας έλεγε, αλλά από το ύφος που μίλαγε καταλάβαινε κανείς πως ήταν εν μέρει συμβιβασμένος με την ιδέα του εγκλεισμού. Έκανε σύγκριση ανάμεσα στο κέρδος από μία κλοπή και στα χρήματα που πρέπει να διαθέσει άμα "τον πιάσουν" για δικαστικά έξοδα και εξαγορά της ποινής, σαν να μας ανέλυε τα έσοδα και τα έξοδα μίας απλής επαγγελματικής δραστηριότητας.
Δηλώνει απαισιόδοξος για το μέλλον του και λέει πως η προτεραιότητα του σήμερα είναι να βρει μια δουλειά ώστε να συγκεντρώσει τα χρήματα που θα του χρειαστούν στις δίκες που έχει μπροστά του. Όλα γι΄ αυτόν είναι αβέβαια. "Δεν έχω μάθει να κάνω όνειρα για το μέλλον… ζω για το σήμερα. Τί όνειρα να κάνω; Σήμερα είμαι ελεύθερος.. αύριο, αν δεν βρω χρήματα, θα είμαι πάλι μέσα… Να παντρευτώ; Να κάνω οικογένεια; Κι αυτά λεφτά θέλουν… εγώ δεν έχω ούτε δουλειά… και να βρω… μεροδούλι-μεροφάι… "
Η κουβέντα μας με τον Ανδρέα κράτησε πάνω από τρεις ώρες. Η διάθεση του να μιλήσει για τη ζωή του μας φανέρωσε και την ανάγκη που έχει να ακουστούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Μας είπε πως έχει ακούσει για μερικά προγράμματα στήριξης αποφυλακισμένων αλλά πως όσες φορές απευθύνθηκε κάπου δεν βρήκε ανταπόκριση.
Θα μπορούσε κανείς ακούγοντας τον Ανδρέα να πει ότι όλα όσα λέει είναι ένα άλλοθι και ένας τρόπος να αποποιηθεί τις προσωπικές του ευθύνες για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Ωστόσο αν παρατηρήσει κανείς με προσοχή την πορεία του θα δώσει στον ίδιο πολλά ελαφρυντικά. Οι γονείς του δεν είχαν τις γνώσεις, τα μέσα ή έστω τη διάθεση να του δείξουν μια άλλη πορεία στη ζωή. Από μικρή ηλικία μπήκε στη φυλακή. Εθίστηκε στα ναρκωτικά και στην αδράνεια. Μετά την αποφυλάκισή του δεν βοηθήθηκε από κανέναν φορέα. Μας είπε ότι οι μόνοι που θυμάται να τον προσέγγισαν είναι οι ερευνητές το 1993 και εμείς τώρα. Και παρόλο που του εξηγήσαμε ότι από εμάς δεν μπορούσε δυστυχώς να βοηθηθεί σε κάτι, μας εμπιστεύθηκε και μας ανοίχθηκε «γιατί του άρεσε που κάποιος ήθελε να ακούσει την ιστορία του».
Από συνέντευξη στα πλαίσια της έρευνας «Ανήλικοι παραβάτες – Επαναληπτική Έρευνα (follow up)», που διεξήχθη το έτος 1999 από το Εργαστήριο Ποινικών & Εγκληματολογικών Ερευνών.
