της Ιωάννας Γουσέτη,
Κοινωνιολόγου - ΜΔΕ Εγκληματολογίας
Βιογραφικά στοιχεία
Ο Louk (Lodewijk, Henri, Christiaan) Hulsman γεννήθηκε στις 8 Μαρτίου 1923, στην πόλη Kerkrade της Ολλανδίας. Τα μαθητικά του χρόνια τα περνά σε διάφορα οικοτροφεία, λαμβάνοντας κλασσική παιδεία διαποτισμένη από την επίσημη καθολική διδασκαλία. Ο ίδιος έχει χαρακτηρίσει την εμπειρία του οικοτροφείου ως σχεδόν «τραυματική».
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, γίνεται μέλος αντιστασιακής οργάνωσης (1943). Συλλαμβάνεται και κρατείται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Amersfoort (Μάιος 1944), απ’ όπου καταφέρνει να διαφύγει το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους.
Το 1945 ξεκινά τις σπουδές του στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Leyden, τις οποίες ολοκληρώνει τρία χρόνια αργότερα. Μετά το πέρας των σπουδών του, εργάζεται για τρία χρόνια στη νομική υπηρεσία του Υπουργείου Άμυνας των Κάτω Χωρών (1949-1952), και συγκεκριμένα ως απεσταλμένος του Υπουργείου στο Παρίσι προκειμένου να συμμετάσχει στις εργασίες της προσωρινής επιτροπής για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άμυνας, απ’ όπου αποκομίζει καλή γνώση των διεθνών σχέσεων. Στη συνέχεια διορίζεται στο Υπουργείο Δικαιοσύνης (1955), όπου και παραμένει έως το 1980 κατέχοντας διάφορες θέσεις, μεταξύ των οποίων: σύμβουλος του τμήματος νομοθεσίας, εκπρόσωπος της επιτροπής ποινικών υποθέσεων στο Συμβούλιο της Ευρώπης κ.ά. Το 1964 γίνεται ο πρώτος Καθηγητής ποινικού δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Rotterdam. Στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής του σταδιοδρομίας, θέτει ως κεντρικούς του στόχους, μεταξύ άλλων, την ανάπτυξη ενός προγράμματος νομικών σπουδών, βασιζόμενο αφενός στη
διεπιστημονικότητα, μέσα από την ένταξη επιστημών όπως η Κοινωνιολογία, η Ψυχολογία, τα Οικονομικά στις Νομικές σπουδές και αφετέρου στην
έρευνα, προκρίνοντας την ισότητα στη συνεργασία Καθηγητών και φοιτητών.
Κατά τη διάρκεια της ζωής του, ο Louk Hulsman διετέλεσε ενεργό μέλος, συχνά με την ιδιότητα του Προέδρου, πολυάριθμων διεθνών και εθνικών οργανισμών και επιτροπών, μεταξύ των οποίων: η Διεθνής Ένωση Ποινικού Δικαίου (Association International de Droit Pénal), η Διεθνής Εταιρεία Εγκληματολογίας (Société International de Criminologie), η Διεθνής Εταιρεία Θυματολογίας (Société International de Victimologie), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα προβλήματα εγκληματικότητας (European Committee on Crime Problems of the Council of Europe), η Επιτροπή για το ρόλο της επανένταξης (Committee on the role of rehabilitation), κ.ά.
Τα επιστημονικά ενδιαφέροντα του Louk Hulsman επικεντρώνονται κατ’ εξοχήν σε θέματα που αφορούν στον ποινικό καταργητισμό, τη θυματολογία, τις ψυχότροπες ουσίες, την Κριτική Εγκληματολογία.
Ο Ομότιμος Καθηγητής Louk Hulsman απεβίωσε στις 28 Ιανουαρίου 2009, σε ηλικία 86 ετών. Μέχρι και τους τελευταίους μήνες της ζωής του υπήρξε ενεργό μέλος της διεθνούς ακαδημαϊκής κοινότητας, παραμένοντας πιστός στις συχνά ανατρεπτικές επιστημονικές του θέσεις, οι οποίες υπήρξαν πηγή επιστημονικής έμπνευσης, διαλόγου και αντιγνωμίας, και κατά πολλούς έναυσμα για την ανάπτυξη ενός νέου εγκληματολογικού «παραδείγματος». Η ενεργητικότητά του αντανακλάται άλλωστε και στους πολυάριθμους «σταθμούς» κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του, προκειμένου να συμμετάσχει σε επιστημονικά συνέδρια και εκδηλώσεις. Στους σταθμούς αυτούς συγκαταλέγεται και η χώρα μας, την οποία επισκέφθηκε για τελευταία φορά λίγους μήνες πριν το θάνατό του, συμμετέχοντας στα «Common Studies Session» που διοργανώθηκαν τον Οκτώβριο 2008 από τον Καθηγητή Β. Καρύδη στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, στην Κόρινθο, με θέμα “Punitiveness and crime policies in Europe”.
Ποινικός Καταργητισμός
Ο Louk Hulsman υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές της ιδέας του ποινικού καταργητισμού τόσο στην Ευρώπη όσο και διεθνώς, μαζί με τους Nils Christie και Thomas Mathiesen.
Αναμφίβολα, ένα από τα σημαντικότερα έργα του αποτελεί το Peines perdues. Le système pénal en question (με τη Jacqueline Bernat de Celis, Paris: Editions du Centurion, 1982. Για την ελληνική έκδοση: Άστοχες Ποινές. Το Ποινικό Σύστημα υπό αμφισβήτηση. Μτφρ. Γ. Νικολόπουλος. Βιβλιοθήκη Εγκληματολογίας. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 1997), στο πλαίσιο του οποίου αναπτύσσει μια σφαιρική κριτική θεώρηση του ποινικού συστήματος, προκειμένου να υποστηρίξει την αναγκαιότητα της κατάργησής του.
Το έργο αυτό δομείται στη βάση δύο μερών. Το πρώτο μέρος αφορά στην παρουσίαση της συνέντευξης του Louk Hulsman στη Jacqueline Bernat de Celis, η οποία δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να «γνωρίσει» το Louk Hulsman ως άνθρωπο, αλλά και να τον κατανοήσει ως επιστήμονα. Άλλωστε, όπως επισημαίνει ο ίδιος, είναι ένας συνδυασμός εμπειριών -προσωπικών, κοινωνικών, επιστημονικών- που καθορίζει ένα πρόσωπο, πολύ περισσότερο από τα στοιχεία του χαρακτήρα του. Στο δεύτερο μέρος του έργου του, αναπτύσσει λεπτομερώς την ιδέα του ποινικού καταργητισμού. Ξεκινά από μια σε βάθος κριτική προσέγγιση του συστήματος απονομής της ποινικής δικαιοσύνης, στο πλαίσιο της οποίας αναδεικνύει την αντίφαση μεταξύ της θεωρητικής λειτουργίας που επικαλείται το ποινικό σύστημα (αναμόρφωση) και της πρακτικής του λειτουργίας (ανταπόδοση), την οποία αποδίδει σε μεγάλο βαθμό στον αναχρονιστικό του χαρακτήρα και στη γραφειοκρατική του δομή.
Για τον Louk Hulsman, η λύση στο προαναφερθέν «πρόβλημα» εντοπίζεται στην ιδέα περί κατάργησης του ποινικού συστήματος, η πραγματοποίηση της οποίας προϋποθέτει αλλαγές τόσο σε λεκτικό όσο και σε θεσμικό επίπεδο. Κατά τον ίδιο, οι λέξεις έγκλημα, εγκληματίας, εγκληματικότητα κ.λπ. αποτελούν τη διάλεκτο του ποινικού συστήματος, η οποία αντανακλά το τιμωρητικό επιστημολογικό του υπόβαθρο. Ο Hulsman υποστηρίζει πως μια εναλλακτική γλώσσα θα μπορούσε να αναδείξει δυνατότητες αντιμετώπισης των «προβληματικών καταστάσεων», τις οποίες παραγκωνίζει η λογική του υφιστάμενου ποινικού συστήματος. Σε θεσμικό επίπεδο, η κατάργηση του ποινικού συστήματος προϋποθέτει, σύμφωνα με τον ίδιο, την προσφυγή στο αστικό, εργατικό, διοικητικό δίκαιο για τη διευθέτηση των «προβληματικών καταστάσεων», την προώθηση συστηματικών προληπτικών πολιτικών, την ανοχή απέναντι σε «μη παραδοσιακές συμπεριφορές», την αποδραματοποίηση των συγκρουσιακών καταστάσεων. Στο πλαίσιο της τεκμηρίωσης των θέσεών του, ο συγγραφέας παραθέτει αφενός σχετικά παραδείγματα προερχόμενα από διαφορετικούς χώρους και χρόνους και αφετέρου «ελέγχει» τη δυνατότητα εφαρμογής των προτάσεών του στη βάση διαφόρων μορφών εγκληματικότητας ή «προβληματικών καταστάσεων», όπως τα εγκλήματα βίας, το εγκλήματα «λευκού περιλαιμίου» κ.ά., αν και επισημαίνει πως οι θέσεις του αφορούν κατ’ αρχάς στη λεγόμενη «παραδοσιακή εγκληματικότητα».
Υπό το πρίσμα των προαναφερθέντων, αναδεικνύεται ο σημαίνων ρόλος των αντιλήψεων και στάσεων απέναντι στο ποινικό σύστημα ως μέσων αναγνώρισης και ελέγχου των μηχανισμών του, και κατ’ επέκταση ανατροπής του. Προς την κατεύθυνση αυτή, ωστόσο, καθίσταται αναγκαία η κατανόηση της βαθύτερης λειτουργίας του συστήματος, η αναγνώριση της εσωτερικής-επιστημολογικής προσέγγισης των «υποκειμένων» και «αντικειμένων» του, καθώς και η ανάδειξη της «μεθοδολογίας» του. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για την προσέγγιση ζητημάτων τα οποία αποτελούν κεντρικό αντικείμενο ανάπτυξης στο έργο του Louk Hulsman, προκειμένου να επιτευχθεί ο απώτερος στόχος, ο οποίος αφορά σύμφωνα με τον ίδιο στην ανάπτυξη μιας «καινούργιας δικαιοσύνης».
Λίγα λόγια για την προσφορά του Louk Hulsman
Ο κεντρικός άξονας στο έργο του Louk Hulsman αφορά στον εξανθρωπισμό του ποινικού δικαίου, μέσα από τη μεταβολή των αντιλήψεων και στάσεων απέναντι στον ποινικό νόμο, το ποινικό σύστημα, το έγκλημα, την εγκληματολογία. Η προσπάθειά του αυτή αποτυπώνεται στο έργο και στο ρόλο που επιτέλεσε σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ως ενεργό μέλος, μεταξύ άλλων, της Ευρωπαϊκής Ομάδας για τη Μελέτη της Παρέκκλισης και του Κοινωνικού Ελέγχου (European Group for the Study of Deviance and Social Control), αντιπρόσωπος της Ολλανδίας στη Διεθνή Διάσκεψη για τον Ποινικό Καταργητισμό (International Conference on Pénαl Abolitionism, ICOPA), πρόεδρος της Cοornhert League για την αναμόρφωση του ποινικού δικαίου.
Στην Ολλανδία, ο Louk Hulsman υπήρξε ένας από τους θεμελιωτές των φιλελεύθερων πολιτικών για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών, συμβάλλοντας στην τροποποίηση της Opium Act του 1976. Στα πιο γνωστά έργα του μπορούν να συμπεριληφθούν το Report on Decrimilisation (Συμβούλιο της Ευρώπης, 1980), το προαναφερθέν Peines perdues. Le système penal en question (με τη Jacqueline Bernat de Celis, 1982), ενώ έγινε ευρύτερα γνωστός στον αγγλοσαξονικό χώρο με το άρθρo Critical criminology and the concept of crime (1986).
Επιπρόσθετα, η συμβολή του Louk Hulsman για τη διαμόρφωση ευρωπαϊκών προγραμμάτων σπουδών με επίκεντρο το ζήτημα της αντιμετώπισης των ναρκωτικών και την Κριτική Εγκληματολογία υπήρξε σημαντική, θέτοντας και τα θεμέλια για την ανάπτυξη των προγραμμάτων Erasmus και Sokrates στην Ευρώπη.
Το μέγεθος και η σημασία του συνολικού επιστημονικού του έργου αντανακλάται, άλλωστε, και στην αναγνώρισή του ως ενός εκ των πενήντα σημαντικότερων διανοητών στο επιστημονικό πεδίο της Εγκληματολογίας (Routledge, 2009).
Εν κατακλείδι, θα μπορούσε να σημειωθεί πως η επιστημονική πορεία του Louk Hulsman είναι διαποτισμένη από προσπάθειες προώθησης εναλλακτικών πρακτικών κοινωνικής ρύθμισης, βασιζόμενων στην ισότητα, την αλληλεγγύη και τη μεταστροφή, και έχοντας ως ακρογωνιαίο λίθο την καταργητική προοπτική.
Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία του ιδίου (ενδεικτική αναφορά)
1. “The Penal System as a social problem”, στο Issues and Answers, The Rural Crime and Justice Institute, Collegeville, Minnesota, 1974.
2. Violence as a Challenge to Modern Society, Institut universitaire international, Luxembourg, 1977.
3. “Critical Criminology and the Concept of Crime”, στο Contemporary Crisis, 10, 1986, σσ. 63-80.
4. “The Abolitionist Case: Alternative Crime Policies”, στο Israel Law Review, 25, 3-4, 1991, σσ. 681-709.
5. “Le choix de la sanction pénale”, στο Revue de science criminelle et de droit pénal comparé, 25, 3, 1970, σσ. 497-545.
6. “Un paradigm criminologique abolitionist et la recherche sur la catégorie du crime”, στο Le fonctionnement de la justice pénale, Paris, Éditions du C.Ν.R.S., 1979.
7. Με την Bernat de Celis, J., Peines perdues. Le système pénal en question, Paris, Le Centurion, 1982.
8. Με την Faugeron, C., “Le développement de la criminologie au sein du Conceil de l’Europe: état et perspectives”, στο Tulkens, F. & Bosley, H. (eds), La justice pénale en Europe, Bruxelles, 1996.
Πηγές
• Hulsman, L. & Bernat de Celis, J., (1997). Άστοχες Ποινές. Το Ποινικό Σύστημα υπό Αμφισβήτηση. Μτφρ. Γ. Νικολόπουλος. Βιβλιοθήκη Εγκληματολογίας. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
• Φαρσεδάκης, Ι., (1996). Στοιχεία Εγκληματολογίας. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.
• http://www.loukhulsman.org
• http://www.europeangroup.org