Στο 12ο τεύχος του «the art of crime» έχουμε την τιμή να φιλοξενούμε τις απόψεις της Καθηγήτριας Ποινικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κυρίας Ελισάβετ Συμεωνίδου – Καστανίδου. Πάντα στο επίκεντρο της σύγχρονης επιστημονικής κίνησης, η κα Συμεωνίδου-Καστανίδου μας εκθέτει τις ενδιαφέρουσες και εμπεριστατωμένες απόψεις της για το σύγχρονο γίγνεσθαι στην ποινική επιστήμη.


Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε με τη νομική επιστήμη και ιδίως το ποινικό δίκαιο;

Η θέσπιση των νόμων και η απονομή του δικαίου με ενέπνεαν από πολύ μικρή ηλικία. Ήταν όμως και η οικογενειακή παράδοση που με ώθησε να ασχοληθώ με τη νομική επιστήμη.  Το ποινικό δίκαιο αντίθετα το επέλεξα πολύ αργότερα και ήταν μια επιλογή που σφραγίστηκε από την προσωπικότητα και το κύρος ενός μεγάλου δασκάλου, του Ι. Μανωλεδάκη. Ο Μανωλεδάκης, από τα πρώτα κιόλας μαθήματα, μου έδειξε ότι το ποινικό δίκαιο είναι ο κατ’ εξοχήν κλάδος δικαίου όπου δοκιμάζονται οι ατομικές ελευθερίες των πολιτών και μάλιστα των πλέον αδύναμων από αυτούς. Μου έδειξε πόσο σημαντικό είναι να ξέρεις καλά τους ποινικούς νόμους για να μπορείς να υπερασπιστείς το κράτος δικαίου.


Κρίνετε το επίπεδο των νομικών σπουδών στη χώρα μας ικανοποιητικό; Ποιες οι θέσεις σας για την αναβάθμισή τους;

Το επίπεδο των νομικών σπουδών δεν μπορεί παρά να αξιολογηθεί μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των πανεπιστημιακών σπουδών στην Ελλάδα. Για ένα μαζικό πανεπιστήμιο, όπως αυτό που έχει δομηθεί στη χώρα μας, θα έλεγα ότι οι νομικές σπουδές – όπως και η διδασκαλία όλων των θεωρητικών επιστημών – βρίσκονται σε μία αρκετά καλή θέση. Η διδασκαλία του δικαίου δεν έχει ανάγκη από εργαστήρια και ιδιαίτερα ακριβές υποδομές. Με στοιχειωδώς εξοπλισμένες βιβλιοθήκες και τον ζήλο ορισμένων καθηγητών, οι φοιτητές μας ολοκληρώνουν τις σπουδές τους έχοντας έναν σημαντικό όγκο γνώσεων.

Βεβαίως, δεν θεωρώ ότι αυτό είναι αρκετό. Κατά τη γνώμη μου το κυριότερο πρόβλημα είναι ότι οι φοιτητές δε συμμετέχουν σε έρευνες, δε μαθαίνουν να εργάζονται δημιουργικά, δε γράφουν εργασίες. Ένας φοιτητής μπορεί να τελειώσει τη Νομική έχοντας απλώς διαβάσει τα βιβλία που του προσφέρονται δωρεάν και έχοντας – ίσως – παρακολουθήσει κάποιες παραδόσεις. Αυτό οφείλεται στο μεγάλο αριθμό φοιτητών, στον μικρό αριθμό μελών ΔΕΠ, στην σχεδόν απόλυτη έλλειψη βοηθητικού προσωπικού, στις σημαντικές αδυναμίες των βιβλιοθηκών μας. Έτσι η Νομική από χώρος έρευνας και δημιουργίας που θα έπρεπε να είναι, είναι στην πραγματικότητα ένας χώρος απλής μετάδοσης γνώσεων.

Ήδη οι πιο πάνω επισημάνσεις δείχνουν νομίζω και όσα κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να γίνουν για να αναβαθμιστεί το επίπεδο των σπουδών μας. Θεωρώ απολύτως αδιανόητο να έχει τελειώσει κάποιος Νομική χωρίς να έχει συγγράψει μία ατομική εργασία, να έχει συμμετάσχει με εισήγηση σε ένα φοιτητικό σεμινάριο ή να έχει παρακινηθεί να ερευνήσει ένα νομικό ζήτημα. Βεβαίως αυτό προϋποθέτει σημαντική ενίσχυση των διδασκόντων με νέους επιστήμονες που θα μπορούν να υποστηρίζουν το διδακτικό έργο. Προϋποθέτει όμως επίσης και δασκάλους αφοσιωμένους στα πανεπιστημιακά τους καθήκοντα. Προϋποθέτει κυρίως μία Πολιτεία που θα αναγνωρίσει εμπράκτως τη σημασία του δημόσιου πανεπιστημίου, βοηθώντας στην αναβάθμισή του.


Ποια η γνώμη σας για την εκπαίδευση που παρέχεται στην Εθνική Σχολή Δικαστών;

Η ίδρυση της Εθνικής Σχολής Δικαστών χαιρετίστηκε από όλους τους νομικούς και η εκπαίδευση που παρέχει στους νέους δικαστές είναι κατά τη γνώμη μου εξαιρετικά χρήσιμη. Βεβαίως βελτιώσεις στο πρόγραμμα των σπουδών μπορούν να γίνουν και έχουν προταθεί από όσους διδάσκουμε στη Σχολή.

Θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό να δοθεί έμφαση στην ανεξαρτησία της κρίσης των νέων δικαστών. Αυτή είναι κατά τη γνώμη μου η πεμπτουσία της δικαιοσύνης. Ο δικαστής πρέπει να γνωρίζει ότι οφείλει να κρίνει μόνο με βάση το Σύνταγμα, το νόμο και τη συνείδησή του. Δεν είναι υπάλληλος για να ακολουθεί τις εντολές των ανωτέρων του.


Ποια η γνώμη σας για το σεβασμό της αρχής της αναλογικότητας τόσο από την πλευρά του νομοθέτη όσο και του δικαστή σήμερα;

Μιλώντας για το χώρο του ποινικού δικαίου, μπορώ να πω ότι η αρχή της αναλογικότητας όχι απλώς δεν έχει γίνει σεβαστή, αλλά αντιθέτως έχει σφοδρότατα παραβιασθεί από το νομοθέτη τα τελευταία χρόνια. Ειδικότερα, καθώς οι μηχανισμοί καταστολής παρουσιάστηκαν ανίκανοι και αδύναμοι να αντιμετωπίσουν φαινόμενα όξυνσης της εγκληματικότητας, οι εκάστοτε κυβερνήσεις προσπάθησαν, σε συμβολικό επίπεδο, να δείξουν ότι επιδιώκουν την αντιμετώπιση του εγκλήματος, αυξάνοντας διαρκώς τις ποινές. Το έγκλημα δε μειώθηκε βέβαια, το ποινικό μας όμως δίκαιο έχει αποκτήσει μία πλειάδα κακουργημάτων, κατά παραβίαση κάθε αρχής αναλογικότητας. Το ίδιο μπορεί να παρατηρήσει κανείς όχι μόνο στο επίπεδο απειλής της ποινής, αλλά και επιβολής των ειδικών ανακριτικών πράξεων, οι οποίες, ενώ αρχικά υιοθετήθηκαν ως αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας, τελικά επιχειρείται να επεκταθούν στο σύνολο των κακουργημάτων. Σε αυτή την τάση του νομοθέτη, οι δικαστές μας όχι μόνο δεν αντέδρασαν, αλλά αντίθετα, τις περισσότερες φορές, ερμηνεύουν τις ήδη προβληματικές διατάξεις, με ιδιαίτερη ευρύτητα. Ωστόσο είναι γνωστό ότι η διάταξη του άρθρου 25 Συντ., που έχει κατοχυρώσει συνταγματικά πλέον την αρχή της αναλογικότητας, δεσμεύει τόσο το νομοθέτη όσο και τα δικαστήρια.


Πώς κρίνετε την πρόσφατη «ποινικοποίηση της κουκούλας»;

Η ρύθμιση είναι πολλαπλώς προβληματική. Αρχικά ο κύκλος των πιθανών δραστών δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια και το γεγονός αυτό δημιουργεί ζητήματα αοριστίας των σχετικών διατάξεων. Από την άλλη πλευρά, η επαύξηση της ποινής σε ορισμένα εγκλήματα, όταν αυτά τελούνται από δράστες με καλυμμένα ή αλλοιωμένα χαρακτηριστικά, παραβιάζει προφανώς την αρχή της αναλογικότητας, αφού η πράξη δεν εμπεριέχει αυξημένο άδικο ή ενοχή.

Βεβαίως, θα μπορούσε να πει κανείς ότι, παρά τα όποια δογματικά προβλήματα, η ρύθμιση είναι πάντως χρήσιμη προκειμένου να αντιμετωπιστούν πράξεις ιδιαίτερης βιαιότητας, που απασχολούν συχνά τον τελευταίο καιρό την ελληνική κοινωνία. Ωστόσο είναι μάλλον προφανές ότι οι πράξεις αυτές δεν πρόκειται να αντιμετωπιστούν με την απλή επαύξηση των ποινών. Γιατί βέβαια δεν μπορεί να υποθέσει βάσιμα κανείς ότι οι αστυνομικοί δε συνελάμβαναν μέχρι τώρα τους κουκουλοφόρους επειδή οι απειλούμενες για τις πράξεις τους ποινές ήταν μικρότερες από εκείνες που απειλούνται σήμερα. Είναι προφανές ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση το ζητούμενο είναι η οργάνωση και η αποτελεσματικότητα της αστυνομίας και όχι η αύξηση των ποινών. Και αν θέλει κανείς να αναχθεί και σε προγενέστερο στάδιο, το ζητούμενο είναι να προσδιορίσει τα αίτια παρόμοιων συμπεριφορών πριν καν επιχειρήσει να τις καταστείλει.


Ποιες οι θέσεις σας αναφορικά με τη νομική αντιμετώπιση της παραβατικότητας/εγκληματικότητας των ανηλίκων στην Ελλάδα; Τι προτείνετε για την ομαλή τους επανένταξη;

Σε όλα τα διεθνή κείμενα των τελευταίων ετών τονίζεται η ανάγκη αποφυγής του στιγματισμού κατά την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας των ανηλίκων. Στη διεθνή αυτή τάση ανταποκρίθηκε κατά βάση ο Έλληνας νομοθέτης, με την τροποποίηση του δικαίου των ανηλίκων το 2003, στο πλαίσιο της οποίας τα προβλεπόμενα αναμορφωτικά μέτρα έχουν επαρκώς εμπλουτισθεί. Βεβαίως πολλά από τα μέτρα αυτά είτε δεν εφαρμόζονται ακόμα, κυρίως λόγω της έλλειψης του αναγκαίου προσωπικού, είτε εφαρμόζονται πλημμελώς. Ωστόσο μπορεί κανείς να ευελπιστεί ότι σύντομα θα μπορέσουν να αποδώσουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Αντίθετα, νομοθετική παρέμβαση χρειάζεται κατά τη γνώμη μου για τον περιορισμό του ποινικού σωφρονισμού σε εξαιρετικές μόνο περιπτώσεις αυξημένης βαρύτητας και κυρίως για τη διαμόρφωση ενός μηχανισμού πρόληψης της νεανικής εγκληματικότητας, όπου δυστυχώς μέχρι στιγμής ελάχιστα έχουν γίνει. Πιο συγκεκριμένα, όλες οι υπάρχουσες μελέτες δείχνουν να υπάρχει μια άμεση σχέση ανάμεσα στην εγκληματικότητα των ανηλίκων και την προηγούμενη κακοποίηση ή παραμέλησή τους. Η ανάπτυξη λοιπόν δράσεων για την αντιμετώπιση των φαινομένων αυτών, πέρα από αυτονόητη υποχρέωση της Πολιτείας, αποτελεί ένα σημαντικό μέτρο για τον περιορισμό της νεανικής εγκληματικότητας.

Τέλος, σε ό, τι αφορά την ομαλή επανένταξη των ανηλίκων, θα πρέπει να πω ότι είναι μία διαδικασία εξαιρετικά δύσκολη, η οποία πρέπει να ξεκινά από την πρώτη στιγμή που οι ανήλικοι μπαίνουν στο ειδικό κατάστημα κράτησης. Τα βασικά προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν οι νεαροί κρατούμενοι είναι η επικοινωνία με τον «έξω κόσμο» και η επαγγελματική τους αποκατάσταση μετά την ολοκλήρωση της ποινής τους. Η δράση ομάδων εθελοντών και μάλιστα φοιτητών είναι πολύ σημαντική σε αυτό το επίπεδο. Αυτό φάνηκε να επαληθεύεται πρόσφατα και από την αξιολόγηση της δράσης της «ΔΙΟΔΟΥ» που πραγματοποιήθηκε από ομάδα φοιτητών της Νομικής ΑΠΘ, η οποία είχε αναλάβει να βοηθήσει τους νεαρούς κρατουμένους να επικοινωνήσουν με ανθρώπους εκτός φυλακής, μεταφέροντας σε μία εφημερίδα τοίχου τους προβληματισμούς και τις αγωνίες τους. Σε ό, τι αφορά την επαγγελματική αποκατάσταση τα πράγματα δεν είναι διαφορετικά. Τα προγράμματα επιδότησης θέσεων εργασίας που έχει ο ΟΑΕΔ δεν μπορούν πράγματι να θεωρηθούν αρκετά. Χρειάζεται συνεργασία με τους νεαρούς κρατουμένους, υποστήριξή τους, συμμετοχή στην εκπαίδευση και κατάρτισή τους ήδη κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού τους και ταυτόχρονα κινητοποίηση και ευαισθητοποίηση των εργοδοτών οι οποίοι μπορεί να φανούν πρόθυμοι να προσλάβουν τον ανήλικο. Στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης για πολλά χρόνια επιχειρήσαμε να διαμορφώσουμε ένα μοντέλο κοινωνικής επανένταξης των νεαρών κρατουμένων, το οποίο να μπορεί να λειτουργήσει σε ένα ικανοποιητικό βαθμό. Για το σκοπό αυτό είναι αναγκαία η σύμπραξη και ο συντονισμός του έργου όλων των υπαρχουσών κρατικών δομών, όπως είναι οι Εταιρείες Προστασίας Ανηλίκων με τις ΜΚΟ που υποστηρίζουν τους νεαρούς κρατουμένους.


Ποιες οι προτάσεις για τη βελτίωση του σωφρονιστικού συστήματος, το οποίο κατά κοινή παραδοχή ταλανίζεται από πλήθος μείζονος σημασίας προβλημάτων;

Η πρώτη πρόταση είναι βέβαια η αποσυμφόρηση των φυλακών. Σήμερα κρατούνται στις φυλακές περίπου διπλάσιοι κρατούμενοι από εκείνους που θα έπρεπε να βρίσκονται σε αυτές, με αποτέλεσμα να υπάρχουν σοβαρά προβλήματα διαβίωσης - για τα οποία και έχει καταδικαστεί άλλωστε η Ελλάδα από το ΕΔΔΑ - αλλά και ασφάλειας. Μέχρι σήμερα έχουν γίνει πολλές νομοθετικές παρεμβάσεις με στόχο τη μείωση του αριθμού των κρατουμένων, όλες όμως είχαν περιστασιακό χαρακτήρα. Ουσιαστικά οι Υπουργοί, με την υιοθέτησή τους «κέρδιζαν» χρόνο.

Νομίζω ότι είναι αναγκαίες θεσμικές λύσεις, που θα αντιμετωπίζουν το πρόβλημα μακροπρόθεσμα. Θα μπορούσε λ.χ. να σκεφτεί κανείς ότι η Ελλάδα έχει συγκριτικά το μεγαλύτερο αριθμό υποδίκων στις φυλακές σε σχέση με εκείνο των άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Θα πρέπει λοιπόν να σκεφτούμε τρόπους ώστε ο αριθμός των υποδίκων να περιοριστεί μόνο στις περιπτώσεις που η κράτηση είναι απολύτως αναγκαία. Αντίθετα θα πρέπει να διευρυνθεί η χρήση θεσμών που βοηθούν στο να μείνει ο καταδικασθείς εκτός φυλακής, όπως της κοινωφελούς εργασίας ή της αναστολής υπό επιτήρηση. Θα πρέπει επίσης να σκεφτεί κανείς την αποποινικοποίηση εγκλημάτων ήσσονος βαρύτητας ή την αντιμετώπισή τους με ηπιότερα μέσα ή εναλλακτικές ποινές. Τέλος, με δεδομένο ότι ένας μεγάλος αριθμός κρατουμένων είναι χρήστες ναρκωτικών ουσιών, είναι σημαντικό να αναπτυχθούν θεσμοί οι οποίοι θα επιτρέπουν τη θεραπεία που χρειάζονται οι άνθρωποι αυτοί σε ειδικά προγράμματα εκτός φυλακής.

Ένα επίσης σημαντικό θέμα είναι κατά την άποψή μου η επιθεώρηση και ο κοινωνικός έλεγχος των φυλακών. Οι φυλακές δεν πρέπει πλέον να αντιμετωπίζονται σαν «Αποθήκες ανθρώπων», αλλά ως χώροι που εξυπηρετούν συγκεκριμένη κοινωνική αναγκαιότητα και πρέπει επομένως να υπόκεινται σε κοινωνικό έλεγχο. Τα Πανεπιστήμια, οι Δικηγορικοί Σύλλογοι ή Ενώσεις Πολιτών μπορούν να βοηθήσουν στο να γίνουν οι συνθήκες διαβίωσης στη φυλακή πιο «ανθρώπινες» και να διευκολυνθεί έτσι η κοινωνική επανένταξη των αποφυλακισμένων. Στο επίπεδο αυτό η ενεργοποίηση της «ΕΠΑΝΟΔΟΥ», η οποία θα μπορούσε να αναδειχθεί σε φορέα συντονισμού όλων των επιμέρους οργανισμών θα ήταν αποφασιστικής σημασίας. Οι φυλακισμένοι χρειάζονται στήριξη: για την εκπαίδευσή τους, την επαγγελματική τους κατάρτιση, την πληροφόρηση σχετικά με τα δικαιώματά τους, την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους, τη βελτίωση των σχέσεων με τις οικογένειές τους, την επαγγελματική τους αποκατάσταση όταν βγουν από τη φυλακή. Σε όλους αυτούς τους τομείς η συνεισφορά ομάδων εθελοντών καθώς και η αξιοποίηση ευρωπαϊκών προγραμμάτων μπορούν να βοηθήσουν ώστε η εικόνα της φυλακών μας – που ποτέ δεν μπορεί βέβαια να είναι ωραία – να μην προσβάλλει τουλάχιστον την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.


Θεωρείτε την ελληνική ποινική ρύθμιση της εμπορίας ανθρώπων ικανοποιητική για την αντιμετώπιση του νοσηρού αυτού φαινομένου;

Η ποινική ρύθμιση για την εμπορία ανθρώπων έχει όλα τα προβλήματα των νομοθετημάτων που ενσωματώνουν ευρωπαϊκά κείμενα στο ελληνικό δίκαιο. Οι έννοιες που χρησιμοποιούνται είναι σε μεγάλο βαθμό αρκετά αόριστες. Πέραν τούτου, όμως, η προσθήκη των σχετικών διατάξεων στο εθνικό δίκαιο ήταν απολύτως επιβεβλημένη. Νομίζω ότι επιμέρους βελτιώσεις έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν ποινικά και μορφές συμπεριφοράς που σήμερα μένουν ατιμώρητες, όπως λ.χ. η σεξουαλική εκμετάλλευση ενός ατόμου όταν δε γίνεται με τη χρήση βίας ή απατηλών μέσων, είναι εφικτές, χωρίς να αλλοιώνουν τη σημασία της ρύθμισης.

Η πιο σημαντική, κατά τη γνώμη μου, νομοθετική επέμβαση δεν αφορά ωστόσο το ουσιαστικό ποινικό δίκαιο, αλλά την αναγνώριση της ιδιότητας του θύματος στα άτομα που είναι αντικείμενα εκμετάλλευσης, έτσι ώστε η υποστήριξη που προσφέρεται να είναι ουσιώδης και σύμφωνη με τους κανόνες που έχει θέσει το Συμβούλιο της Ευρώπης.


Ποια η γνώμη σας για τις αλλαγές που επέφερε στον ελληνικό ποινικό κώδικα ο ν. 2928/2001 για την προστασία του πολίτη από αξιόποινες πράξεις εγκληματικών οργανώσεων;

Ο ν. 2928/2001 αποτέλεσε μία σημαντική τομή για το ποινικό δίκαιο της χώρας μας. Μολονότι ο νομοθέτης δήλωνε ότι με το νόμο αυτό θέλει να  αντιμετωπίσει το οργανωμένο έγκλημα, τελικά οι σχετικές διατάξεις είναι διατυπωμένες με τέτοια ευρύτητα ώστε να καλύπτουν πράξεις που δεν έχουν στην πραγματικότητα καμία σχέση με το συγκεκριμένο έγκλημα. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει στο αποτέλεσμα να τιμωρούνται με τις αυξημένες κυρώσεις που προβλέπει ο νόμος απλές συμμορίες τριών ή τεσσάρων ατόμων, για την αντιμετώπιση των οποίων σε καμία περίπτωση δεν αντιστοιχούν οι προβλεπόμενες αυστηρές κυρώσεις.

Το πρόβλημα, άλλωστε, δεν περιορίζεται μόνο στις πολύ υψηλές ποινές, αφού η υπαγωγή μιας συμπεριφοράς στη νομοτυπική μορφή της εγκληματικής οργάνωσης επιτρέπει επίσης σε πολύ πρώιμο στάδιο – πριν ακόμα ασκηθεί ποινική δίωξη - την υιοθέτηση ειδικών ανακριτικών πράξεων, μεταξύ των οποίων την αστυνομική διείσδυση, την άρση του απορρήτου των τηλεφωνικών επικοινωνιών ή την παρακολούθηση του υπόπτου με συσκευές ήχου και εικόνας, όπως επιτρέπει ακόμα την εξέταση του DNA. Με την ευρύτητα που έχει ο νόμος, όλα αυτά τα επαχθή μέτρα δεν προβλέπονται μόνο για το οργανωμένο έγκλημα, αλλά τελικά επεκτείνονται σε μορφές συμπεριφοράς ήσσονος βαρύτητας. Με τον τρόπο αυτό, ο ν. 2928/2001 έχει πράγματι αλλοιώσει σε σημαντικό βαθμό τη φυσιογνωμία του ποινικού μας δικαίου συνολικά.


Νομίζετε ότι ο ελληνικός Ποινικός Κώδικας ανταποκρίνεται στις ανάγκες του σήμερα;

Ο Ποινικός Κώδικας είναι ένα νομοθέτημα που τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1950, ενώ οι εργασίες για τη διαμόρφωσή του ξεκίνησαν ήδη στις αρχές του 20ου αιώνα. Είναι, λοιπόν, ένα νομοθέτημα το οποίο είχε δομηθεί, σε ό, τι αφορά το Ειδικό του Μέρος, για να αντιμετωπίσει τις ανάγκες μιας άλλης εποχής, της οποίας άλλωστε τις βασικές αξίες αποτυπώνει. Με το δεδομένο αυτό, οι αλλαγές που άρχισαν να γίνονται από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 και μέχρι σήμερα, προκειμένου να ενσωματωθούν στον Ποινικό Κώδικα νεότερες τάσεις και διαφορετικές σημασιολογήσεις, έχουν αλλοιώσει σε σημαντικό βαθμό την ενότητα των διατάξεών του, ενώ κανόνες όπως αυτοί για την ποινική μεταχείριση της μονομαχίας ή την παρά φύση ασέλγεια μεταξύ αρρένων αποτελούν τα απομεινάρια μιας εποχής που έχει πια περάσει. Το Ειδικό λοιπόν Μέρος του Ποινικού μας Κώδικα χρειάζεται ασφαλώς μια συνολική επανεξέταση: χρειάζεται πρώτ’ απ’ όλα ένα επανακαθορισμό των αγαθών που αποτελούν τα θεμέλια της σύγχρονης κοινωνικής μας οργάνωσης και που γι’ αυτό πρέπει να προστατεύονται στον Ποινικό μας Κώδικα (όπως είναι λ.χ. το περιβάλλον, το οποίο σήμερα προστατεύεται μόνο σε ειδικούς ποινικούς νόμους), και χρειάζεται ακόμα η συστηματοποίηση της προστασίας αγαθών που αναγνωρίστηκαν ως τέτοια μετά τη θέσπιση του Ποινικού Κώδικα, όπως είναι λ.χ. η ανηλικότητα.

Αντίθετα, το Γενικό Μέρος του Ποινικού μας Κώδικα, που διέπεται από φιλελεύθερο πνεύμα και είναι προσανατολισμένο στο αντικειμενικό άδικο,  δε χρειάζεται καμία ουσιαστική αλλαγή. Αλλαγές θα πρέπει να γίνουν μόνο στο κεφάλαιο των ποινών, προκειμένου να ενταχθούν στον Κώδικα σύγχρονες εναλλακτικές ποινές και να αναμορφωθούν με συστηματικό και ολοκληρωμένο τρόπο θεμελιώδεις θεσμοί, όπως η μετατροπή της ποινής, η αναστολή και η υπό όρους απόλυση, οι οποίοι στο πέρασμα του χρόνου, έχουν σε σημαντικό βαθμό αλλοιωθεί.


Ποιες προσδοκίες έχετε από τη νέα γενιά Ποινικολόγων και Εγκληματολόγων;

Μία μόνο. Είναι μάλλον ευχή, παρά προσδοκία. Θα ήθελα να θυμούνται ότι υπηρετώντας την επιστήμη του ποινικού δικαίου, υπερασπίζονται με τον πιο αυθεντικό τρόπο το νομικό πολιτισμό μιας δημοκρατίας.


Ποια είναι η πιο ευχάριστη στιγμή που θυμάστε από την ακαδημαϊκή σας σταδιοδρομία;

Είναι ευτυχώς πολλές. Είναι οι στιγμές που παλιοί φοιτητές μου, όταν τους συναντώ μετά από χρόνια, μου λένε ότι με τα μαθήματά μου τους βοήθησα να αγαπήσουν το ποινικό δίκαιο. Και είναι οι στιγμές επίσης, που διαβάζοντας μια δικαστική απόφαση, βλέπω  κάποιες επιστημονικές μου απόψεις να έχουν βοηθήσει στο να δικαστεί σωστά ένας άνθρωπος.