ΤΡΕΧΟΝ ΤΕΥΧΟΣ      ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ      ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ... (2003-2015)      ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΤΕΥΧΗ    Τεύχος 1 - Μάϊος 2006  
ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Τεύχος 26 - Σεπτέμβριος 2014


Εκτύπωση     Αποστολή     Σμίκρυνση  Μεγέθυνση Μέγεθος γραμμάτων



Share |



Κριτική προσέγγιση των ηθικών πανικών

της Χριστίνας Ζαραφωνίτου,
Καθηγήτριας Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου


(Παρέμβαση στην Ημερίδα «Ηθικός Πανικός, Κοινωνία και Δικαιώματα»1) 


Ο ηθικός πανικός ορίζεται ως «δυσανάλογη και εχθρική κοινωνική αντίδραση απέναντι σε μια κατάσταση, πρόσωπο ή ομάδα που ορίζεται ως μια απειλή στις κοινωνικές αξίες, εμπλέκει στερεοτυπικές αναπαραστάσεις των ΜΜΕ και  οδηγεί σε απαιτήσεις για περισσότερο κοινωνικό έλεγχο, ενώ δημιουργεί ένα σπιράλ αντιδράσεων»2.

Οι αναφορές για τον ηθικό πανικό είναι πολυάριθμες στη διεθνή βιβλιογραφία και αφορούν κυρίως τον τρόπο κάλυψης από τα ΜΜΕ θεμάτων σχετικών με τους νέους, τη νεανική παραβατικότητα, τα ναρκωτικά, το Έϊτζ και άλλα. 

Η μελέτη του Cohen για τον ηθικό πανικό που σχετίζεται με τους Mods και Rockers στη Βρετανία, εξετάζει τον τρόπο παρουσίασης του θέματος κατά τη δεκαετία του ΄60 και τις στάσεις των φορέων που συναρτώνται με την αντιμετώπισή τους3 . Στην ‘μιντιακή’ αυτή κάλυψη εντοπίζει ορισμένα ιδιαίτερα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά όπως τη συχνή προβολή του θέματος που συνοδευόταν από μια στερεοτυπική προσέγγιση και την πρόγνωση μελλοντικών κινδύνων και συγκρούσεων. 

Η προσέγγιση αυτή στηρίζεται κυρίως στην υπερβολή με την οποία προβάλλονται τα γεγονότα καθώς και την υπερβολή των αντιδράσεων οι οποίες προκαλούνται από τον τρόπο παρουσίασης των γεγονότων αυτών από τα ΜΜΕ. Στο σημείο αυτό έγκειται, άλλωστε και η ασκούμενη κριτική στην προσέγγιση του ηθικού πανικού, βάσει της οποίας τόσο το έγκλημα όσο και ο φόβος του εγκλήματος αποτελούν αντικείμενα αυτοτελούς επιστημονικής προσέγγισης και η μελέτη τους δεν συνοψίζεται απλά ως συνέπεια της υπερβολικής αντίδρασης που προκαλείται από τα ΜΜΕ4

Έτσι και στην περίπτωση του Hall και άλλων που βασίσθηκαν στην προσέγγιση του  ηθικού πανικού για να ερμηνεύσουν τις αντιδράσεις της βρετανικής κοινωνίας απέναντι στο “mugging” ή “έγκλημα του δρόμου”, η κριτική που διατυπώθηκε από κοινωνικούς επιστήμονες όπως ο Wattington5 , εστιάζει στο περί υπερβολής επιχείρημα του ηθικού πανικού και το ρητορικό ερώτημα που τίθεται είναι «αν η αντίδραση απέναντι σε παρόμοια περιστατικά οφείλεται σε δυσανάλογη προβολή τους από τα ΜΜΕ τότε ποια θα ήταν η ανάλογη προβολή τους?». Η ασκούμενη κριτική, επικεντρώνεται στο πλαίσιο αυτό και στην παραγνώριση αυτού καθαυτού του πραγματικού γεγονότος της αύξησης των επιθέσεων στο δρόμο, εστιάζοντας αποκλειστικά στην παρουσίασή τους και τον συνδεόμενο με αυτήν ηθικό πανικό. 

Και ο Watney6  στέκεται κριτικά απέναντι στη σχέση αναλογίας-δυσαναλογίας που ως μέτρο θα μπορούσε να έχει μόνο αυτή καθαυτή την πραγματικότητα, η οποία όμως δεν ορίζεται ούτε προσλαμβάνεται με τον ίδιο τρόπο από όλους. Και βέβαια, η κριτική επικεντρώνεται και στην εν γένει στάση των ΜΜΕ και τα χαρακτηριστικά της υπερβολής και δραματοποίησης που τα χαρακτηρίζουν συνολικά και δεν αφορούν μόνο τις περιπτώσεις που έχουν ενταχθεί στις προσεγγίσεις του ηθικού πανικού7 .

Ο Tim Newburn αναφέρει χαρακτηριστικά ότι τα κριτικά σχόλια για την προσέγγιση του ηθικού πανικού επικεντρώνονται στον ιδεολογικό χαρακτήρα του και τα στοιχεία της υπερβολής και του ανορθολογισμού8 , ενώ οι κριτικές προσεγγίσεις της Jewkes9  και άλλων, θέτουν σε συζήτηση και τις έννοιες του «ηθικού» και κατά πόσο συνοδεύει πάντα τον πανικό, καθώς και της παρέκκλισης, ενώ αμφισβητούν και τη δεκτικότητα του ακροατηρίου απέναντι σε moral μηνύματα10.

Τέλος, ο ίδιος ο Stanley Cohen στην εισαγωγή της τρίτης έκδοσης του βιβλίου του για τον ηθικό πανικό (2002) αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «ζητήματα συμβολισμού, συναισθημάτων και αναπαραστάσεων δεν μπορούν να μεταφραστούν σε συγκρίσιμα μεγέθη και στατιστικές» αμβλύνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τις απόλυτες θέσεις της περίφημης ‘δυσαναλογίας’11.

Σε κάθε περίπτωση, είναι δύσκολο να αμφισβητηθεί ότι η πληροφόρηση που παρέχουν τα ΜΜΕ σχετικά με το εγκληματικό φαινόμενο είναι επιφανειακή και μονόπλευρη. Αυτό, όμως, δεν αφορά μόνο μεμονωμένα θέματα αλλά διαφορετικά κατά περίπτωση και πολιτικο-κοινωνική συγκυρία και για διαφορετικούς λόγους κάθε φορά. Άρα, η κριτική στάση απέναντι στα ΜΜΕ δεν θα πρέπει να διαμορφώνεται ανάλογα με το προβαλλόμενο θέμα και την ενδεχόμενη συμφωνία ή διαφωνία σε ιδεολογικό επίπεδο αλλά στη βάση των γενικότερων χαρακτηριστικών του τρόπου προβολής όλων των φαινομένων που εντάσσονται στην προβληματική του εγκλήματος (από τη χρήση ναρκωτικών μέχρι την οικονομική εγκληματικότητα κ.ο.κ.).

Είναι γεγονός ότι οι εύκολες συσχετίσεις εύκολα επικρατούν στη λεγόμενη κοινή γνώμη12 διότι περιέχουν υπεραπλουστεύσεις που δεν απαιτούν ιδιαίτερη αναλυτική ή συνθετική βάσανο ούτε συνεπή και δόκιμη επιστημονική έρευνα ούτε καν προσεκτική διατύπωση ώστε να μην ομογενοποιούνται σημαντικά ειδοποιά χαρακτηριστικά ενός σύνθετου ατομικού και κοινωνικού φαινομένου όπως το εγκληματικό. 

Και μιλώντας για απλουστεύσεις εύκολα οδηγείται κανείς σε ‘κλισέ’ και στερεότυπα (θετικά ή αρνητικά), τα οποία με σκοπιμότητα ή χωρίς, αναπαράγονται μέσα από μια διαδικασία που παραπέμπει περισσότερο σε διαφημιστική καμπάνια παρά σε ο,τιδήποτε άλλο. Στο πλαίσιο αυτό σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η προβολή ή μη προβολή ή η επιλεκτική προβολή θεμάτων εγκληματικότητας από τα ΜΜΕ. Άλλοτε μέσα από τακτικές «κυμάτων εγκληματικότητας»13  και άλλοτε μέσα από τακτικές αυτό-περιορισμού, τα ΜΜΕ διαπνέονται από πολιτική. Πολιτική κέρδους, όταν το έγκλημα «πουλάει», πολιτική διαμόρφωσης της κοινής γνώμης όταν η προβολή του συνδέεται με την εν στενή εννοία πολιτική που εκφράζεται ως περισσότερο ή λιγότερο κοινωνική ή αυταρχική κ.λπ. 

Από την άλλη πλευρά, το λεγόμενο ‘κοινό’, οι πολίτες ως θεατές, ακροατές ή αναγνώστες του έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου άλλοτε επιβραβεύουν με υψηλούς δείκτες τηλεθέασης, ακροαματικότητας ή αναγνωσιμότητας τις επιλογές των ΜΜΕ υποδεικνύοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, και την πολιτική τους ή το αντίθετο και άλλοτε επιλέγουν μια μόνιμα κριτική στάση απέναντί τους κατά τρόπο ώστε όταν κοινωνικά/εγκληματικά ζητήματα προσεγγίζονται επιφανειακά, να επιζητούν ουσιαστική εμβάθυνση και επιστημονικού τύπου ανάλυση και όταν προσεγγίζονται αναλυτικά και με επιστημονικού τύπου αναλύσεις, να επικρίνονται επειδή ξεπερνούν το ρόλο τους και μάλιστα με αναποτελεσματικό τρόπο. 

Αντίστοιχα, τα ΜΜΕ επικρίνονται όταν προβάλλουν το έγκλημα διότι προξενούν ανησυχία στο κοινό αλλά κατηγορούνται και όταν δεν το προβάλλουν διότι το αποκρύπτουν. 

Και επειδή τόσο τα κοινωνικά φαινόμενα όσο και η συζήτηση περί δικαίου και αδίκου, περί ορθού και λανθασμένου είναι ιδιαίτερα σύνθετη υπόθεση, η προσέγγιση δεν μπορεί να είναι ούτε μονοσήμαντη ούτε μονόπλευρη. Παρόλα αυτά, η σύγχρονη πραγματικότητα βρίθει υπαραπλουστευμένων προσεγγίσεων και γενικευμένων συμπερασμάτων. Το πνεύμα αυτό της απλούστευσης και του λαϊκισμού δεν περιορίζεται στα όρια του δημοσιογραφικού μόνο λόγου αλλά και του επιστημονικού  ή του πολιτικού, ιδίως σε εποχές κρίσης που δεν είναι μόνο οικονομική αλλά πρωτίστως αξιακή.


Υποσημειώσεις:
1Η Ημερίδα πραγματοποιήθηκε στη μνήμη του Stanley Cohen το Σάββατο 7/12/2013 στην Τεχνόπολη, Αμφιθέατρο 9.84, σε συνδιοργάνωση του Συνηγόρου του Πολίτη, του ΠΜΣ «Πολιτική Επιστήμη και Κοινωνιολογία» του ΕΚΠΑ, του ΠΜΣ «Κοινωνικές διακρίσεις, μετανάστευση και ιδιότητα του πολίτη» του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και του Δήμου Αθηναίων.
2Karim Murji, λήμμα: Moral panic, in Sage Dictionary of Criminology, 2006, 250-253
3Cohen Stanley, Folk devils and moral panics, MacGibbon and Kee, London, 1972.
4Karim Murji, όπ.παραπ., σ. 252.
5Wattington P.A.J., “Mugging as a moral panic: a question of proportion”, British Journal of Criminology, 32/2, 1986, σ.σ.245-259.
6Watney Simon, Policing desire: Pornography, aids and the Media, Methuen, London, 1987.
7Newburn Tim, Criminology, Willan Publishing, Devon, 2007, σ. 99επ.
8Το ίδιο.
9Jewkes Yvonne, Media and Crime, Sage, London, 2004.
10Βλ. επίσης, Goode Erich & Ben-Yehuda Nachman, Moral panics: The social construction of deviance, Blackwell, Oxford, 1994.
11Newburn Tim, Criminology, όπ.παραπ., σ. 100.
12Για τις έννοιες της «κοινής γνώμης», του «κοινού» και των «κοινωνικών στάσεων», βλ. Ζαραφωνίτου Χριστίνα, Τιμωρητικότητα. Σύγχρονες τάσεις, διαστάσεις και προβληματισμοί.Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2008, σ.σ.24-29.
13Fishman Mark, “Crime waves as ideology”, Social Problems, 25/1978, σ.σ.531-543.


Emeritus Professor Calliope Spinellis
 
"Today, there are several well-qualified criminologists in Greece".


διαβάστε περισσότερα...
Victim offender mediation in family violence cases
The greek experience


by Vasso Artinopoulou,
Ass. Professor of Criminology,  Panteion University (GR) 
 
 
The article describes the implementation of victim offender mediation as provided by law in cases of domestic violence in Greece


διαβάστε περισσότερα...
Improving prison conditions in Greece
 
... by Nestor E. Courakis
Professor of Criminology & Penology
Faculty of Law, University of Athens (GR)
 
"This editorial is dedicated to prisons and the Greek penal system since we believe it is the duty of any society to give priority to correctional topics and have as its main objective to improve prison conditions.
How might this improvement be achieved, however?
 
...
 
With this issue we celebrate the English-language edition of the Greek electronic journal “The Art of Crime”. It would be trite to discuss here emotions such as elation and hope that of course are called for at a time like this. The overwhelming emotion, at least to me, is gratitude to the main protagonists of this first criminological electronic magazine in our country, i.e. to Fotios Spyropoulos and Dionysis Chionis ..."
 
διαβάστε περισσότερα...

Scientific colloquium on:
“Criminological Aspects of Migration in Greece”


"EPANODOS" (“Return” back to the society)
Rehabilitation Center for ex-prisoners
Presentation, challenges and objectives


Congress of the Greek Society of Criminology:
"Criminology and current challenges"


Combating discrimination and social exclusion:
the “EPAFI” (“CONTACT”) program, where young Law students meet young inmates...




Innocent prisoners and deceived offenders
"punishing somebody who is innocent is a crime"
 
Have you ever considered what it would be like to be wrongly arrested by the authorities, detained on remand, and after a few months it was proved that you had been wrongly accused and had nothing to do with the case? The issue of wrongful remand of prisoners came to light again in Greece with the case of a young man from the greek island of Mytilene who was arrested and prosecuted for rape and attempted serial rape of 5 women...
 
διαβάστε περισσότερα...

Constantine Gardikas
 
Constantine Gardikas, the son of George Gardikas, Professor of Philosophy at the University of Athens, was born in the city of Patras in 1896. Constantine Gardikas developed into a prolific scientist with a solid classical education.

He studied law in Athens, and he continued his studies in Zurich and Geneva specializing in criminal law and criminology.  He received his doctorate degree at the age of 22 and then started lecturing at the University of Geneva, Switzerland. ...
 
διαβάστε περισσότερα...

Advice on the use of credit cards

"Plastic money" has replaced cash as the dominant method of payment in our everyday transactions.
 
 
We are familiar, therefore, with the use of credit cards, but how well do we know to protect ourselves from credit card fraud?
 
διαβάστε περισσότερα...
Διημερίδα: Σύγχρονα Προβλήματα Ποινικού Δικαίου

Ο Τομέας Ποινικών και Εγκληματολογικών Επιστημών της Νομικής Σχολής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης σας προσκαλεί σε Διημερίδα που διογρανώει στη μνήμη του Ομότ. Καθηγητή Κώστα Κωνσταντινίδη με θέμα: "Σύγχρονα Προβλήματα του Ποινικού Δικαίου". 3 & 4 Δεκεμβρίου 2015 Κομοτηνή, Αμφιθέατρο Νομικής Σχολής Παν/μιούπολη



4o Συνέδριο eLife 2015

Στις 6 & 7 Νοεμβρίου 2015 διοργανώνεται στην Αθήνα το 4ο Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή "eLife 2015".

To Συνέδριο διοργανώνεται από την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο και η συμμετοχή θα είναι Δωρεάν για το κοινό.



4o Συνέδριο eLife 2015

Στις 6 & 7 Νοεμβρίου 2015 διοργανώνεται στην Αθήνα το 4ο Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή "eLife 2015".

To Συνέδριο διοργανώνεται από την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο και η συμμετοχή θα είναι Δωρεάν για το κοινό.



Τριήμερο Εγκληματολογικό Συνέδριο προς τιμήν του Ομότιμου Καθηγητή κ. Νέστορα Κουράκη

Τριήμερο Εγκληματολογικό Συνέδριο προς τιμήν του ομότιμου Καθηγητή Νέστορα Κουράκη διοργανώνεται στην  Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο, 2 - 4/4/2015.

Το συνέδριο θα λάβει χώρα στην Αίθουσα Τελετών του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (Ακαδημίας 60) με κεντρικό θέμα «Κρίση, Έγκλημα και Σύστημα Ποινικής Καταστολής»




“Asking people…”
Interesting questions and even more interesting responses


The events that took place in late 2008, in Greece, in the state correctional facilities, the hunger strike of prisoners and the widespread violent protests concerning prison conditions didn’t leave us unaffected. So we found the opportunity to ask people’s opinion on this important issue. We take the recorder into the street ... and ask YOUR opinion:

"Do you believe there must be changes in the conditions of imprisonment in our country and if so, what should they be?”

διαβάστε περισσότερα...

The profile of a famous greek criminal through the eye of a camera, the lyrics of a song and his autobiography

 
A book, a song, and a movie with the same protagonist…
Nikos Koemtzis, a famous Greek criminal who killed three people and stabbed seven more, all because he wanted to dance to a song he had "ordered" from the musicians in a music hall. He transferred the story of his life to a book. Dionysis Savvopoulos (a famous Greek singer-songwriter) read the book and turned it into a song. Pavlos Tassios (a well known Greek director) heard the song and made a film. And now we present a criminologist’s scientific analysis of this artistic triptych.
 
διαβάστε περισσότερα...
A case study of a recidivist criminal
 
This is the interesting story of a recidivist criminal (Elias) who is incarcerated in a Greek prison. We managed to interview him, unattended, in late May 1999 in a special area in the guardhouse yard. The main topic of our conversation was his life story, the life of a young man through the prison bars… 
 
διαβάστε περισσότερα...
Σωματείο Εργαζομένων Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού

Περιοδικό "Κοινωνικές Επιστήμες"

Κωνστάντειον - Κέντρο εγκληματολογικών ερευνών

Ομοσπονδία Σωφρονιστικών Υπαλλήλων Ελλάδος

Καθηγητής Νέστωρ Κουράκης

Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη

Νιώθω Ασφαλής

Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Άρειος Πάγος

Κέντρο Επανένταξης Αποφυλακισμένων "ΕΠΑΝΟΔΟΣ"

Καθηγητής Γιάννης Πανούσης

Κέντρο Ψυχαναλυτικών Ερευνών

Τομέας Ποινικών Επιστημών Τμήματος Νομικής Ε. Κ. Πανεπιστημίου Αθηνών

Σύλλογος Ελλήνων Εγκληματολόγων Παντείου Πανεπιστημίου

Σπουδαστήριο Κοινωνικών Μελετών Τ.Ε.Ι. Μεσολογγίου

Τομέας Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου

Τομέας Ποινικών & Εγκληματολογικών Επιστημών Τμήματος Νομικής ΑΠΘ

Αναζήτηση νομολογίας του Ε.Δ.Δ.Α.

Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

Τμήμα Νομικής Eθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Εργαστήριο Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών

Όροι Χρήσης  :    Πείτε μας τη γνώμη σας  :    Developed & hosted by Nomiki Bibliothiki SA