Πανεζή Αργυρή
Παναγιωτοπούλου Σοφία
Παππά Αρτεμισία,
φοιτήτριες Νομικής Σχολής Αθηνών

 

Η Ένωση Διεθνούς Δικαίου και το Ε.Π. & Ε.Ε. με την αιγίδα των Δικηγορικών Συλλόγων Αθηνών και Πειραιώς διοργάνωσαν διάλεξη του Καθηγητή Esteban Peralta-Losilla (επί κεφαλής της Υπηρεσίας Υπεράσπισης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου) με θέμα «ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗΣ ΕΝΩΠΙΟΝ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ» τη Δευτέρα 7 Απριλίου 2008. Σκοπός να ενημερωθεί το ενδιαφερόμενο κοινό για τη λειτουργία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και για το πώς μπορούν και Έλληνες δικηγόροι να συμμετάσχουν στην προσπάθεια για την οικοδόμηση και την ενίσχυση του συστήματος της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης, υπερασπίζοντας ατομικά, κοινωνικά, πολιτικά δικαιώματα, ενώπιον του ως άνω δικαστηρίου.

Τον Καθηγητή Esteban Peralta-Losilla (Επικεφαλής της Υπηρεσίας Υπεράσπισης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου) πλαισίωναν και άνοιξαν τη συζήτηση με τις ουσιαστικές παρεμβάσεις τους ο Αν. Καθηγητής Νομικής Αθηνών Αλέξανδρος-Λίνος Σισιλιάνος, η Αν. Καθηγήτρια Νομικής Αθηνών Φωτεινή Παζαρτζή και ο Λέκτωρ Νομικής Αθηνών Γεώργιος Τριανταφύλλου.Συντονιστής της συζήτησης ο Καθηγητής Νέστωρ Κουράκης, Διευθυντής του Εργαστηρίου Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών.

Την εκδήλωση χαιρέτισαν ο Πρόεδρος του Δ.Σ.Αθηνών κ. Δ. Παξινός και ο πρόεδρος του Δ.Σ.Πειραιώς κ. Μανουσάκης.

Στη διάλεξή του ο επίτιμος καλεσμένος της εκδήλωσης και πλέον αρμόδιος για το θέμα, Καθηγητής Esteban Peralta- Losilla, αρχικά, αναφέρθηκε στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (Δ.Π.Δ.), το οποίο το χαρακτήρισε ως «αυθύπαρκτο» οργανισμό, με έδρα στην Ολλανδία, που έχει σκοπό την ποινική δίωξη και τιμωρία των κυριότερων υπευθύνων για τα πιο ειδεχθή εγκλήματα που κάποιος μπορεί να φανταστεί ( π.χ. εγκλήματα γενοκτονίας, κατά της ανθρωπότητας, πολέμου, επίθεσης κ.α.). Οι εργασίες του Δ.Π.Δ. παρακολουθούνται από όλο τον κόσμο, καθώς κάθε άνθρωπος θέλει να αναγνωριστούν όσοι διέπραξαν αυτά τα εγκλήματα, να διωχθούν ως εγκληματίες και κυρίως να τιμωρηθούν. Δεν παύει όμως και οι κατηγορούμενοι για επαχθή εγκλήματα να έχουν δικαιώματα, τα οποία πρέπει να διασφαλιστούν, κάτι το οποίο δεν μπορεί να γίνει εύκολα αντιληπτό όχι μόνο από το απλό κοινό αλλά και από ανθρώπους με νομική παιδεία. Αναφέροντας παραδείγματα από την εμπειρία του, περιέγραψε πόσο αποστασιοποιημένη είναι η στάση πολλών ειδικών αναφορικά με την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τέτοιων ατόμων, είτε ως υπόπτων, πόσο μάλλον ως καταδικασθέντων. Αυτός είναι ο σκοπός του τμήματος υποστήριξης του Δ.Π.Δ., του οποίου ηγείται ο Peralta-Losilla.

Στην συνέχεια αναφέρθηκε στα δικαιώματα της υπεράσπισης σύμφωνα με το Καταστατικό και τους Κανονισμούς του Δ.Π.Δ. Τα δικαιώματα αυτά αφορούν τους υπόπτους και τους κατηγορημένους, και συνάδουν με τις διεθνείς διακηρύξεις και συμβάσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αναφέρθηκε στο Κανονισμό του Δικαστηρίου και στους Κανόνες της Διαδικασίας και Απόδειξης, καθώς και στον ρόλο της Γραμματείας (Registry) στην υποβοήθηση των δικαιωμάτων της υπεράσπισης. Σημαντικό βήμα στην προαγωγή του διεθνούς δικαίου είναι η συμμετοχή στις διαδικασίες του Δ.Π.Δ. των θυμάτων, μέσω συνηγόρων, οι οποίοι επιλέγονται από λίστες συνηγόρων, στις οποίες οι δικηγόροι που πληρούν κάποιες προϋποθέσεις, μπορούν να εκφράσουν τις προτιμήσεις τους ως προς την εκπροσώπηση κατηγορουμένων ή θυμάτων. Για όσους δεν πληρούν τα κριτήρια υπάρχει και λίστα βοηθών συνηγόρων και επίσης, και μια λίστα από επαγγελματίες ερευνητές (investigators). Οι κατηγορούμενοι έχουν το δικαίωμα επιλογής συνηγόρου από την λίστα, ύστερα από απαραίτητη πληροφόρηση. Επιπλέον, η Γραμματεία έχει οργανώσει σύστημα νομικής αρωγής, για να εξασφαλιστεί η απαιτούμενη υπεράσπιση, το οποίο βασίζεται στις αρχές της ισότητας των όπλων, της αντικειμενικότητας, της διαφάνειας, της συνέχειας και της οικονομίας.

Τελειώνοντας, εξέφρασε την θέληση και την ελπίδα του όλο και περισσότερες δικηγορικές ενώσεις να εκδηλώνουν την διαθεσιμότητα και το ενδιαφέρον τους για συνεργασία με το Δ.Π.Δ. και στην λίστα συνηγόρων "παρά Δ.Π.Δ.!" να υπάρξουν στο μέλλον περισσότεροι Έλληνες δικηγόροι.

Πρώτος παρενέβη με εισήγηση, ο Αν. Καθηγητής Αλέξανδρος Σισιλιάνος, ο οποίος χώρισε την ομιλία του σε δύο σκέλη. Κατά πρώτον, αναφέρθηκε στην προστασία των δικαιωμάτων των θυμάτων αλλά και των μαρτύρων, των οποίων η παρουσία παίζει σημαντικό ρόλο για την έκβαση των υποθέσεων. Δεν πρέπει να ασχολούμαστε μονό με την καταδίκη των υπευθύνων των εγκληματικών πράξεων και να ξεχνάμε τα θύματα των εγκληματικών αυτών ενεργειών. Κάτι τέτοιο επιβάλλεται και από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Αναφέρθηκε και σε τρεις βασικές «αρχές», την ειρήνη, την ασφάλεια και την δικαιοσύνη, που σε κάθε περίπτωση πρέπει να διασφαλίζονται. Επίσης, έκανε μια σύγκριση του Ποινικού και του Διεθνούς δικαίου, τονίζοντας την συνεργασία που μπορεί και πρέπει να έχουν και τέλος, τόνισε ότι είναι αναγκαίο να στραφούμε στην προαγωγή των θυματολογικών σπουδών, ώστε να υπάρχουν κατάλληλα εξειδικευμένα πρόσωπα, οργανισμοί και υπηρεσίες που να μάχονται για τα δικαιώματα των θυμάτων σε εγκληματικές ενέργειες διεθνούς εμβέλειας.
Στο δεύτερο μέρος αναφέρθηκε στην δύσκολη συνύπαρξη ειρήνης και δικαιοσύνης, τονίζοντας ότι αν στραφούμε στην in abstracto δικαιοσύνη, ίσως οδηγηθούμε σε νέους πολέμους. Γιατί είναι απαραίτητο όταν λαμβάνεται μια απόφαση από ένα διεθνές δικαστήριο, να λαμβάνονται υπόψη το καθεστώς των κρατών που εμπλέκονται και οι συνέπειες που θα επέλθουν ύστερα από την λήψη και εφαρμογή της συγκεκριμένης απόφασης.

Η Αν. Καθηγήτρια Φωτεινή Παζαρτζή αναφέρθηκε στα θεμελιώδη ζητήματα προστασίας κατά την ποινική δίκη. Επισήμανε πως το καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου στηρίζεται στα ad hoc δικαστήρια που διεξήχθησαν για την υπόθεση της Ρουάντα και της Γιουγκοσλαβίας. Η καταγραφή της όλης διαδικασίας που ακολουθείται στη δίκη αποτελεί και αυτή μια σημαντική μορφή προστασίας. Βέβαια η αποτελεσματικότητα της διαδικασίας εξαρτάται από το πώς οι κανόνες θα εφαρμοσθούν στη πράξη και θα ερμηνευθούν. Ακολούθησαν δυο σημαντικές παρατηρήσεις. Πρώτον, υπάρχει ζήτημα προστασίας όχι μόνο του κατηγορουμένου αλλά και των άλλων εμπλεκόμενων προσώπων στη υπόθεση (άτομα υπό ανάκριση και υπόνοιες, θύματα και μάρτυρες) πριν διεξαχθεί η δίκη. Δεν θα πρέπει να εξαντλείται η προστασία μόνο στο πρόσωπο του κατηγορουμένου αλλά και τα πρόσωπα του προδικαστικού σταδίου, κυρίως το ΘΥΜΑ, έχουν κάποιες αξιώσεις. Για αυτό το λόγο οι διατάξεις περί προστασίας του κατηγορουμένου του καταστατικού του Δ.Π.Δ. θα πρέπει να ερμηνευθούν αναλόγως και για τα προαναφερθέντα πρόσωπα. Δεύτερον, έγινε λόγος για την ισότητα των όπλων για το θύμα αλλά και για τον κατηγορούμενο κατά την προετοιμασία της δίκης. Συγκεκριμένα, ο τελευταίος θα πρέπει να έχει δυνατότητα πρόσβασης σε αρχεία και έγγραφα ώστε να προετοιμάσει την υπεράσπισή του μέσω ενός ειδικού γραφείου, παρά την σύγκρουσή των συμφερόντων του με αυτά του θύματος. Ο ρόλος του εισαγγελέα είναι καταλυτικός στην απονομή δικαιοσύνης, καθώς πρέπει να ανιχνεύει επιβαρυντικά και ελαφρυντικά στοιχεία. Έτσι, θα πρέπει να συνεργαστεί με την πλευρά της υπεράσπισης. Είναι, όμως αυτό πάντα εφικτό;

Ο Λέκτωρ Γιώργος Τριανταφύλλου, επισήμανε πως κεντρικό σημείο της δίκης και της ποινικής διαδικασίας είναι το δικαίωμα υπεράσπισης και οι βασικές αρχές της διαδικασίας, όπως η γενική αρχή Δίκαιης Δίκης του αρθ. 67 του καταστατικού του Δ.Π.Δ. και η Αρχή Ισότητας, δύσκολη στην εφαρμογή της. Ο κατηγορούμενος έχει αξίωση κατά του εισαγγελέα να έχει πρόσβαση σε στοιχεία και αρχεία, χωρίς να την ασκεί καταχρηστικώς και να αιφνιδιάζει τον εισαγγελέα. Το Δ.Π.Δ. πρέπει να δίνει προστασία που η Ε.Σ.Δ.Α. αναγνωρίζει και ας μην είναι ρητά διατυπωμένη από το ίδιο. Όλες αυτές οι αρχές αποκτούν άλλη χροιά, καθώς το Δ.Π.Δ. αποτελείται από χώρες, όπου η κάθε μια έχει διαφορετικό εσωτερικό σύστημα.

Μετά την εισήγηση ακολούθησαν σημαντικές παρεμβάσεις και ερωτήσεις από το ακροατήριο, κυρίως από την καθηγήτρια διεθνούς δικαίου του Πανεπιστημίου Αθηνών Μαρία Γαβουνέλη και τον κ. Διονύσιο Σπινέλη. Η συζήτηση ήταν ιδιαιτέρως εποικοδομητική και οδήγησε σε σαφή συμπεράσματα και μια ολοκληρωμένη εικόνα για την κατάσταση που επικρατεί επί τα θέματα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και της υπεράσπισης του κατηγορουμένου.