theartofcrime.gr

(1858 - 1917)

της Μαίρης Μαρούλη,

ασκουμένης δικηγόρου

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ο Εμίλ Ντυρκάιμ γεννήθηκε στην επαρχία Επινάλ, στη Λωραίνη της Γαλλίας στις 15 Απριλίου του 1858. Ήταν εβραϊκής καταγωγής και τα πρώτα μαθητικά του χρόνια πήγαινε σε ραβινικό σχολείο προκειμένου να ακολουθήσει τα βήματα του πατέρα, του παππού και του προπάππου του που ήταν ραβίνοι. Εκεί έκανε μαθήματα εβραϊκών, ανάγνωση του Ταλμούδ και των γραφών ενώ παράλληλα παρακολουθούσε μαθήματα για διδασκαλία σε σχολεία στο Κολλέγιο του Επινάλ. Μαθητής με κοφτερό μυαλό και οξυδέρκεια έλαβε αρκετά βραβεία και επαίνους και αποφοίτησε από το Κολλέγιο κατέχοντας πτυχίο «Γραμμάτων και Επιστημών».

Παρόλα αυτά η επιθυμία του να γίνει ραβίνος διήρκεσε μέχρι τα 13 του χρόνια, όταν αποφάσισε να πάει στο Παρίσι για να συνεχίσει τις σπουδές του σε ένα από τα μεγαλύτερα λύκεια της Γαλλίας, το «Lycee Louis-le-Grand». Εκεί, μακριά από το στενό εβραϊκό περιβάλλον και κάτω από την επιρροή της καθολικής του δασκάλας, το ενδιαφέρον του στράφηκε στον Καθολικισμό. Σύντομα όμως συνειδητοποίησε ότι η θρησκεία σαν φαινόμενο δεν τον ενδιέφερε και κατέληξε στον αγνωστικισμό. Σε αρκετά μάλιστα από τα έργα του υποστήριζε τη θέση ότι τα διάφορα θρησκευτικά φαινόμενα ήταν απόρροια κοινωνικών παρά θεϊκών παραγόντων. Παρόλα αυτά οι εβραϊκές του καταβολές διαμόρφωσαν την κοινωνιολογική του τοποθέτηση: αρκετοί από τους μαθητές και τους συνεργάτες του ήταν Εβραίοι και με αρκετούς από αυτούς συνδέονταν και συγγενικά.

Στο Λύκειο «Louis-le-Grand» ο Ντυρκάιμ άρχισε να προετοιμάζεται για τις εξετάσεις που θα του άνοιγαν τις πόρτες για την «Ανωτάτη σχολή εκπαιδευτικών» (“Ecole Normale Superieure”), τη σχολή που έβγαζε την ελίτ των διανοουμένων της Γαλλίας. Οι σπουδές του όμως επηρεάστηκαν από την αρρώστια του πατέρα του και τελικά, μετά από δύο άκαρπες προσπάθειες, κατάφερε να περάσει τις εισαγωγικές εξετάσεις και να γίνει δεκτός το 1879 σε ηλικία 21 ετών.

Αν και εκείνα τα χρόνια η εισαγωγή σε μία τέτοια σχολή θεωρούνταν ορόσημο για τη σταδιοδρομία ενός νέου ανθρώπου, ο Ντυρκάιμ δεν ήταν ικανοποιημένος. Από τα πρώτα κιόλας ακαδημαϊκά του βήματα το ενδιαφέρον του είχε στραφεί στην επιστημονική προσέγγιση της κοινωνίας. Αυτό υπήρξε και η πρώτη αντιπαράθεσή του με το γαλλικό ακαδημαϊκό σύστημα το οποίο μέχρι τότε δεν είχε καμία κοινωνική επιστήμη στο πρόγραμμά του. Ήταν δυσαρεστημένος με τον λογοτεχνικό και αισθητικό προσανατολισμό της σχολής και θεωρούσε απαράδεκτο να αφιερώνονται ολόκληροι κύκλοι μαθημάτων στην ανάγνωση αρχαίων ελληνικών και λατινικών κειμένων, χωρίς να υπάρχει παράλληλα η παραμικρή επαφή με τις νεότερες φιλοσοφικές θέσεις και τα τελευταία επιστημονικά επιτεύγματα. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η σχολή διακατέχονταν από το πνεύμα του ερασιτεχνισμού και μιας επιφανειακής ροπής προς την αναζήτηση της καινοτομίας χωρίς να προσφέρεται ουσιαστική και συστηματική γνώση. Αν και ήταν πολύ επιμελής, η έντονη δυσαρέσκειά του απέναντι στον τρόπο διδασκαλίας, έκανε τους καθηγητές του να τον κατατάξουν βαθμολογικά στις τελευταίες θέσεις της λίστας των αποφοίτων του έτους 1882.

Φυσικά τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι ο Ντυρκάιμ έμεινε ανεπηρέαστος από την τριετή του φοίτηση εκεί. Ο ίδιος μάλιστα θα πει αργότερα ότι παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι καθηγητές τον αντιμετώπιζαν ειρωνικά, υπήρξαν και δύο καθηγητές στους οποίους όφειλε πολλά: ο ιστορικός Φυστέλ ντε Κουλάνζ από τον οποίο έμαθε τη χρήση της κριτικής και ενδελεχούς μεθόδου στην ιστορική έρευνα, και ο φιλόσοφος Μπουτρού στον οποίο όφειλε έναν τρόπο προσέγγισης στην φιλοσοφία της επιστήμης ο οποίος επικεντρώνονταν στις βασικές ανακολουθίες ανάμεσα σε διαφορετικά επίπεδα φαινομένων και έδινε έμφαση στις νέες παραμέτρους που προέκυπταν κατά το πέρασμα από το ένα επίπεδο ανάλυσης στο άλλο. Η παραπάνω προσέγγιση αργότερα θα αποτελέσει κύριο χαρακτηριστικό της κοινωνιολογίας του Ντυρκάιμ.

Το 1882 αρχίζει να παραδίδει μαθήματα φιλοσοφίας μιας και δεν υπήρχε περίπτωση να δοθεί κάποια ανώτερη ακαδημαϊκή θέση σε έναν άνθρωπο με τις δικές του ιδέες και αντιλήψεις. Το 1887 έχοντας περάσει ένα χρόνο στη Γερμανία διδάσκοντας κοινωνιολογία ταξιδεύει στο Μπορντώ όπου μόλις είχε ιδρυθεί το πρώτο γαλλικό παιδαγωγικό πανεπιστήμιο . Εκεί διορίζεται υπεύθυνος των μαθημάτων κοινωνικής επιστήμης και παιδαγωγικής. Πολλοί δυσαρεστήθηκαν από αυτή την επιλογή λόγω του ότι ο Ντυρκάιμ ήταν κοινωνιολόγος ενώ το Πανεπιστήμιο του Μπορντώ είχε κυρίως ανθρωπολογικό προσανατολισμό. Εκτός από τη διδασκαλία κοινωνικής επιστήμης και παιδαγωγικών, ο Ντυρκάιμ αφιέρωσε αρκετό χρόνο σε εξειδικευμένες σπουδές που αφορούσαν τη συγγένεια, το έγκλημα, το νόμο, τη θρησκεία, την αιμομιξία και τον σοσιαλισμό. Επίσης αναμόρφωσε την εικόνα του γαλλικού εκπαιδευτικού συστήματος εισάγοντας την κοινωνιολογία ως μάθημα.

Η δεκαετία του 1890 αποτελεί μια από τις πιο δημιουργικές περιόδους του Ντυρκάιμ. Το 1893 εκδίδει τη διδακτορική του διατριβή η οποία περιείχε τη θεμελιώδη θέση του για τη φύση της ανθρώπινης κοινωνίας και την εξέλιξή της, με τον τίτλο «Η κατανομή της εργασίας στην κοινωνία» (The division of labor in society). Το 1895 εκδίδει τους «Κανόνες της Κοινωνιολογικής Μεθόδου» (Rules of the sociological method), ένα μανιφέστο για το πώς ήταν η κοινωνιολογία και πώς πρέπει να γίνει. Την ίδια χρονιά ιδρύει το πρώτο Ευρωπαϊκό τμήμα Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπορντώ. Το 1896 ιδρύει την επιθεώρηση «Κοινωνιολογική Χρονιά» (L’Année Sociologique) με σκοπό να εκδίδει την μέχρι τώρα δουλειά του ολοένα αυξανόμενου αριθμού μαθητών και συνεργατών του. Τέλος, το 1897 εκδίδει την «Αυτοκτονία» (Suicide) μια περιπτωσιολογική μελέτη, θαυμάσιο δείγμα κοινωνιολογικής μονογραφής.

Το 1902 ο Ντυρκάιμ καταφέρνει επιτέλους να λάβει μία εξέχουσα θέση στο Παρίσι και να γίνει Πρόεδρος στο Πανεπιστήμιο της Σορβώνης. Η φήμη του στον τομέα της Κοινωνιολογίας και της Εκπαίδευσης είναι μεγάλη. Όλοι οι φοιτητές που σπούδαζαν Φιλοσοφία, Γλώσσες, Ιστορία ή Λογοτεχνία απαιτούνταν να παρακολουθήσουν μαθήματά του. Εξαιτίας του γεγονότος ότι τα γαλλικά πανεπιστήμια ήταν οι φορείς που εκπαίδευαν τους καθηγητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, η συγκεκριμένη θέση έδωσε στον Ντυρκάιμ μεγάλη δύναμη επιρροής σε όλο το εκπαιδευτικό σύστημα. Το 1912 εκδίδει το τελευταίο σπουδαίο έργο του «Στοιχειώδεις Μορφές της Θρησκευτικής Ζωής» (Elementary Forms of the Religious Life).

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος επηρέασε δραματικά τη ζωή του Ντυρκάιμ. Αν και οι δεξιές του πολιτικές πεποιθήσεις αφορούσαν καθαρά την διακυβέρνηση της Γαλλίας χωρίς περαιτέρω διεθνή τοποθέτηση, με το ξέσπασμα του Πολέμου η εθνικιστική προπαγάνδα που αναπόφευκτα υποστήριξε δεν τον βοήθησε να διατηρήσει τη θέση του και τον έκανε στόχο της τότε ανερχόμενης αριστερής παράταξης. Όμως το τραγικότερο συμβάν όλων, ήταν ο θάνατος του γιου του Αντρέ στο βουλγαρικό μέτωπο κατά τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ Γερμανίας και Βελγίου, τον Απρίλιο του 1916. Ήταν ένα τρομερό χτύπημα που ποτέ δεν μπόρεσε να ξεπεράσει. Συναισθηματικά καταρρακωμένος και καταπονημένος από την πολλή δουλειά παθαίνει εγκεφαλικό και πεθαίνει έναν χρόνο αργότερα στις 15 Νοεμβρίου του 1917. Το σώμα του βρίσκεται θαμμένο στο νεκροταφείο του Μονπαρνάς στο Παρίσι.

Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Το 1893, στο έργο του «Η Κατανομή της Εργασίας στην Κοινωνία» (The Division of Labour in Society), ο Ντυρκάιμ μελέτησε το πώς διατηρείται η κοινωνική τάξη σε διαφορετικές μορφές κοινωνιών. Εστίασε την προσοχή του στην κατανομή της εργασίας και ερεύνησε τον τρόπο με τον οποίο διαφοροποιείται στις παραδοσιακές και τις μοντέρνες κοινωνίες. Η κατανομή της εργασίας είναι απλά ο καταμερισμός και η εξειδίκευση της εργασίας ανάμεσα στα άτομα. Όσο η βιομηχανία και η τεχνολογία αναπτύσσονται και ο πληθυσμός αυξάνεται, τόσο γίνεται επιτακτικότερη η ανάγκη της κοινωνίας για εξειδίκευση προκειμένου να επιβιώσει. Στην σύγχρονη κοινωνία αυτή η ανάγκη είναι ιδιαίτερα άμεση. Η εργασία δεν έχει υπάρξει περισσότερο εξειδικευμένη απ’ ότι στη σημερινή εποχή και οι επικρατούσες τάσεις οδηγούν σε ακόμα μεγαλύτερη εξειδίκευση της.

Ο Ντυρκάιμ δεν ασχολήθηκε μόνο με το σε τί συνίστατο η κατανομή της εργασίας αλλά και το πώς η παραπάνω κατανομή επηρέαζε την συνύπαρξη των ατόμων και τις σχέσεις που αναπτύσσονταν μεταξύ τους. Ενδιαφέρονταν για τις κοινωνικές συνέπειες της αυξανόμενης εξειδίκευσης. Όσο η εξειδίκευση μεγάλωνε, τόσο οι άνθρωποι χωρίζονταν, οι αξίες και τα ενδιαφέροντα διαφοροποιούνταν, οι κανόνες άρχιζαν να ποικίλλουν και οι υποκουλτούρες (τόσο αυτές που αφορούσαν την εργασία, όσο αυτές που αφορούσαν την κοινωνία) σχηματοποιούνταν. Οι άνθρωποι λόγω του ότι ασχολούνταν με διαφορετικό αντικείμενο, κατέληγαν να αξιολογούν διαφορετικά τα πράγματα και τις καταστάσεις. Ο Ντυρκάιμ υποστήριζε ότι οι παραδοσιακές κοινωνίες ήταν «μηχανικές» και αυτό που τις κρατούσε ενωμένες ήταν το γεγονός ότι τα μέλη της είχαν πολλά κοινά στοιχεία. Στις κοινωνίες αυτές το συλλογικό πνεύμα κάλυπτε το ατομικό, οι κοινωνικοί κανόνες ήταν ισχυροί και η κοινωνική συμπεριφορά ρυθμίζονταν επαρκώς από αυτούς. Επικρατούσε η λεγόμενη «Μηχανική Αλληλεγγύη», δηλαδή η κοινωνική συνοχή που προέρχονταν από τις ομοιότητες των μελών της κοινωνίας και εξαρτώνταν σε μεγάλο βαθμό από τις κοινές τελετές και συνήθειες.

Στις μοντέρνες βιομηχανικές κοινωνίες, όπου η κατανομή της εργασίας αυξάνεται, διαμορφώνεται μία νέα μορφή κοινωνίας, η «οργανική». Η κοινωνική συνοχή στηρίζεται στην αλληλεξάρτηση των ατόμων. Από τη στιγμή που τα άτομα ασκούν διαφορετικά επαγγέλματα και έχουν διαφορετικές αξίες και ενδιαφέροντα, η τάξη και η επιβίωση της κοινωνίας εξαρτώνται από το πόσο εξαρτάται το κάθε άτομο από το άλλο προκειμένου να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του. Κατά την άποψη του Ντυρκάιμ, η κατανομή της εργασίας δεν διαταράσσει την κοινωνική τάξη. Απλώς διαμορφώνει ένα νέο είδος αλληλεγγύης, την «Οργανική Αλληλεγγύη», η οποία βασίζεται στην αλληλεξάρτηση των ατόμων μιας κοινωνίας. Οι διάφορες εξειδικεύσεις στα επαγγέλματα και τους κοινωνικούς ρόλους δημιουργούν εξαρτήσεις που δένουν τα άτομα μεταξύ τους από τη στιγμή που δεν μπορούν να καλύψουν από μόνα τους τις ανάγκες τους.

Στις «μηχανικές» κοινωνίες, για παράδειγμα, των αγροτών επικρατεί αυτάρκεια και τα στοιχεία που συνδέουν τα άτομα μεταξύ τους είναι το κοινό επάγγελμα και η κοινή παράδοση. Στις σύγχρονες «οργανικές» κοινωνίες, οι εργάτες κερδίζουν χρήματα και εξαρτώνται από άτομα που παράγουν ή διαθέτουν ορισμένα προϊόντα για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Αυτού του είδους η αλληλεξάρτηση είναι ο λόγος που διατηρείται η κοινωνική συνοχή των σύγχρονων κοινωνιών παρά τη μεγάλη κατανομή εργασίας.

Φυσικά η κατανομή της εργασίας παρουσιάζει και ορισμένα προβλήματα μιας και δεν χώρισε μόνο τους ανθρώπους, αλλά έστρεψε και τον έναν εναντίον του άλλου. Η συλλογική ευθύνη διαχωρίζεται πλέον από την ατομική και τα συμφέροντα αρκετές φορές συγκρούονται. Ο Ντυρκάιμ πίστευε ότι οι αλλαγές που επέρχονταν από την βιομηχανοποίηση θα διασάλευαν την επικρατούσα τάξη, αλλά αναγνώριζε ότι αν και η εξειδίκευση χώριζε τους ανθρώπους, την ίδια στιγμή τους κρατούσε ενωμένους.

Ο Ντυρκάιμ προχώρησε και στον συσχετισμό του είδους της αλληλεγγύης που εμφανίζεται σε κάθε κοινωνία με τη σημασία του δικαιικού συστήματος. Παρατήρησε ότι στις κοινωνίες με «μηχανική» αλληλεγγύη ο νόμος είναι αυστηρός: ο παραβάτης θα τιμωρηθεί αυστηρά προκειμένου να διαφυλαχθεί το συλλογικό πνεύμα που αγνοήθηκε κατά την τέλεση της παράνομης πράξης. Η τιμωρία λειτουργεί περισσότερο ως μέσο διαφύλαξης της συλλογικότητας. Από την άλλη πλευρά, στις κοινωνίες με «οργανική» αλληλεγγύη ο νόμος λειτουργεί επανορθωτικά: η επιβολή του δεν αποσκοπεί στην τιμωρία του παραβάτη αλλά στην αποκατάσταση της ομαλής λειτουργίας της σύνθετης κοινωνίας.

Η γρήγορη μεταβολή της κοινωνίας εξαιτίας της αυξανόμενης κατανομής της εργασίας, προκαλεί σύγχυση ως προς τους κανόνες που ρυθμίζουν την συμπεριφορά. Ο Ντυρκάιμ ονομάζει την παραπάνω κατάσταση «ανομία» και θεωρεί ότι αποτελεί την πηγή όλων των μορφών παραβατικής συμπεριφοράς, συμπεριλαμβανομένης και της αυτοκτονίας.

Κλείνοντας αξίζει να αναφερθεί ότι ανάμεσα στους σπουδαιότερους κοινωνικούς θεωρητικούς- τους Μαρξ, Κοντ, Σπένσερ, Μιλς και κυρίως τον Ντυρκάιμ- η κατανομή της εργασίας ήταν πάντοτε το πιο σημαντικό σημείο αναφοράς για την κατανόηση της δομής και της οργάνωσης της εκάστοτε κοινωνίας. Ήταν το θεμέλιο πάνω στο οποίο η πλειοψηφία της κοινωνιολογικής σκέψης στηρίχθηκε.

ΑΝΟΜΙΑ

Ο Ντυρκάιμ εισήγαγε την έννοια της ανομίας στο βιβλίο του «Η Κατανομή της Εργασίας στην Κοινωνία», που εκδόθηκε το 1893. Με αυτόν τον όρο περιέγραφε την κατάσταση όπου οι κοινωνικοί και/ή οι ηθικοί κανόνες είναι μπερδεμένοι, ασαφείς ή απλώς ανύπαρκτοι. Μια κατάσταση όπου οι κανόνες και τα προκαθορισμένα όρια συμπεριφοράς απουσιάζουν και ως αποτέλεσμα έχουμε την εμφάνιση παραβατικής συμπεριφοράς λόγω του ότι οι άνθρωποι δεν ξέρουν τί να περιμένουν ο ένας από τον άλλον.

Το 1897 ο Ντυρκάιμ ξαναχρησιμοποίησε τον όρο στη μονογραφία του «Αυτοκτονία», αναφερόμενος τότε σε μία κατάσταση όπου απουσιάζουν οι ηθικοί κανόνες. Η έννοια της ανομίας εκεί σκιαγραφείται πιο ξεκάθαρα ως προς τον τρόπο που παρουσιάζεται, σε σχέση με αντίστοιχη συζήτηση για το έγκλημα.

Στην «Κατανομή της Εργασίας στην Κοινωνία» ο Ντυρκάιμ παρουσιάζει την εξής θέση: οι κοινωνίες εξελίσσονται από μία απλή, μη-εξειδικευμένη μορφή η οποία ονομάζεται «μηχανική» σε μία πολύ σύνθετη και εξειδικευμένη η οποία ονομάζεται «οργανική». Στην αρχική μορφή κοινωνίας, οι άνθρωποι συμπεριφέρονται και σκέφτονται με παρόμοιο τρόπο, κάνουν παρόμοιες δουλειές και έχουν τους ίδιους συλλογικούς στόχους. Όσο η δομή της κοινωνίας γίνεται πιο πολύπλοκη, η εργασία γίνεται επίσης πιο σύνθετη. Σε αυτό το μοντέλο κοινωνίας οι άνθρωποι δεν είναι δεμένοι μεταξύ τους και οι κοινωνικοί δεσμοί είναι απρόσωποι.

Η ανομία επομένως αναφέρεται στην κατάρρευση των κοινωνικών κανόνων και την κατάσταση όπου οι κανόνες δεν είναι πλέον σε θέση να ελέγξουν τις δραστηριότητες των μελών μιας κοινωνίας. Τα άτομα δεν μπορούν να αντιληφθούν την θέση τους στην κοινωνία χωρίς την καθοδήγηση κανόνων. Οι διαρκώς εναλλασσόμενες συνθήκες καθώς και η επιθυμία για βελτίωση της ζωής οδηγούν σε δυσαρέσκεια, συγκρούσεις και παραβατικότητα. Ο Ντυρκάιμ παρατήρησε ότι κοινωνικές περίοδοι κρίσεων (για παράδειγμα περίοδος έντονης οικονομικής αστάθειας), αυξάνουν την ανομία και μεγαλώνουν τα ποσοστά παραβατικότητας και αυτοκτονιών. Γενικότερα όμως θεωρούσε ότι οποιαδήποτε κοινωνική αλλαγή, σε περίπτωση που συνέβαινε ξαφνικά, θα οδηγούσε σε ανομία. Επομένως το σύστημα καταρρέει είτε σε περιόδους μεγάλης ευμάρειας είτε σε περιόδους μεγάλων κρίσεων.

Εκτός των άλλων, διερεύνησε την επίδραση της ανομίας στους στόχους των ατόμων καθώς και στην αντίστοιχη ικανοποίηση που αισθάνονται μετά την υλοποίησή τους. Όσο οι κοινωνικοί δεσμοί χαλαρώνουν, τόσο τα άτομα παύουν να βάζουν όρια στις επιθυμίες και τις φιλοδοξίες τους. Ενώ κάποτε οι στόχοι τους οριοθετούνταν από την κοινωνική τάξη και την ηθική, πλέον αγγίζουν τα όρια του απεριόριστου. Και από την στιγμή που ένας στόχος δεν έχει όρια, είναι εξ ορισμού αδύνατον να υλοποιηθεί, καταδικάζοντας επομένως το άτομο που τον έχει θέσει σε διαρκή δυστυχία. Το παραπάνω αποτελεί μορφή ανομίας.

Κατά την άποψη του Ντυρκάιμ, η εκβιομηχάνιση τείνει να εξαφανίσει κάθε είδους φραγμούς στα πάθη των ανθρώπων. Σε αντίθεση με τις παραδοσιακές κοινωνίες οι οποίες- σε πρώτο στάδιο δια μέσου της θρησκείας- κατάφερναν να μαθαίνουν τους ανθρώπους να ελέγχουν τις επιθυμίες και τους στόχους τους, στις σύγχρονες κοινωνίες οι ολοένα συνθετότερες δομές οδηγούν στην κατάλυση της κοινωνικής συνοχής. Η θέση αυτή είναι ιδιαίτερα επίκαιρη στις μέρες μας όπου η εξειδίκευση στον εργασιακό τομέα, το ίντερνετ, η τεχνολογία των υπολογιστών και η αυξανόμενη γραφειοκρατία οδηγούν σε περαιτέρω διάσπαση του κοινωνικού συνόλου αφήνοντας τις κοινωνίες του Δυτικού κόσμου εκτεθειμένες όσο ποτέ άλλοτε στον κίνδυνο της ανομίας.

ΕΓΚΛΗΜΑ

Οι θέσεις του Ντυρκάιμ για το έγκλημα διαφοροποιούνται από τις συνήθεις θεωρίες. Υποστήριζε ότι το έγκλημα όχι μόνο είναι φυσιολογικό αλλά και λειτουργικό χαρακτηριστικό κάθε κοινωνίας. Φυσιολογικό, γιατί καμία κοινωνία δεν υπάρχει χωρίς αυτό και λειτουργικό, γιατί μέσω αυτού ενδυναμώνονται οι κοινωνικοί θεσμοί, καλλιεργείται το έδαφος για κοινωνικές αλλαγές και δημιουργείται μια δίοδος άμεσης εκτόνωσης της κοινωνικής δυσαρέσκειας και αποφόρτισης τεταμένων καταστάσεων (οι άνθρωποι μπορούν απλά να παραβιάσουν τον νόμο αντί να αναζητήσουν τρόπους να τον αλλάξουν). Με άλλα λόγια πίστευε ότι το έγκλημα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με θεμελιώδεις παραμέτρους της κοινωνικής ζωής και επιτελούσε κοινωνικό έργο μιας και όχι μόνο κρατούσε ανοιχτό το δρόμο για τις απαραίτητες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις αλλά πολλές φορές πρότεινε άμεσα το είδος των αλλαγών που έπρεπε να γίνουν. Δεν ήταν λίγες οι φορές που ο κόσμος αντί να αποδοκιμάσει, υποστήριζε την παραβίαση κάποιου κανόνα κάνοντας τις Αρχές να επανεξετάσουν τα δεδομένα και αργότερα να νομιμοποιήσουν την αρχικά παραβατική συμπεριφορά προς όφελος του κοινωνικού συνόλου.

Επίσης πρωτότυπη υπήρξε και η άποψή του ότι το έγκλημα κάνει τους νομοταγείς ανθρώπους να μένουν ενωμένοι για να το αντιμετωπίσουν. Η παραβατικότητα ήταν σημαντική για την ευημερία μιας κοινωνίας επειδή ο κίνδυνος πιθανής παραβίασης ηθικών και νομικών κανόνων οδηγούσε στον μεγαλύτερο σεβασμό τους από τα άτομα. Η τιμωρία των εγκλημάτων αποτελούσε την καλύτερη πιστοποίηση για την ύπαρξη νόμων και ηθικών φραγμών σε μία κοινωνία. Επομένως το έγκλημα στην πραγματικότητα ενδυναμώνει την κοινωνική αλληλεγγύη, καταφέρνοντας να ενώσει πολίτες και κοινωνία στο ίδιο στρατόπεδο, επιβεβαιώνοντας με την αντίδρασή τους στην παραβίαση του εκάστοτε κανόνα το σεβασμό τους σε ορισμένους νόμους.

ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ

Ο Ντυρκάιμ εξέδωσε το έργο του «Αυτοκτονία» το 1897. Η σπουδαιότητα αυτής της μονογραφίας έγκειται στο ότι προσπαθεί να δώσει μια κοινωνιολογική ερμηνεία στο μέχρι τότε παραδοσιακά αντιμετωπιζόμενο από τη σκοπιά της ψυχολογίας φαινόμενο της αυτοκτονίας. Ο Ντυρκάιμ εντάσσει στην έννοια της αυτοκτονίας όλες τις περιπτώσεις που ο θάνατος οφείλεται σε κάποια πράξη ή παράληψη του θύματος, το οποίο γνωρίζει ότι μέσω αυτής της πράξης ή της παράλειψης θα επέλθει ο θάνατός του. Με βάση τον παραπάνω ορισμό διαχωρίζονται οι πραγματικές αυτοκτονίες από τους τυχαίους θανάτους.

Μελετώντας στατιστικά αυτοκτονιών από διάφορα ευρωπαϊκά κράτη διαπίστωσε ότι παρουσίαζαν μία σταθερότητα τόσο μέσα στο χρόνο όσο και σε σχέση με άλλα δημογραφικά μεγέθη αποκαλύπτοντας μία συλλογική ροπή προς την αυτοκτονία. Επίσης έθεσε ορισμένα θεωρητικά συμπεράσματα ως προς τις κοινωνικές αιτίες της αυτοκτονίας και παρουσίασε τέσσερεις μορφές αυτοκτονίας στηριζόμενος στους βαθμούς απουσίας ή υπερεμφάνισης δύο κοινωνικών δυνάμεων: της κοινωνικής συμμετοχής και των ηθικών κανόνων .

Ως προς την κοινωνική συμμετοχή διακρίνει: α) την Εγωιστική αυτοκτονία όπου τα άτομα έχουν ελάχιστους δεσμούς με το κοινωνικό σύνολο και δεν λαμβάνουν καμία υποστήριξη ή καθοδήγηση από αυτό και β) την Αλτρουιστική αυτοκτονία, κατά την οποία τα άτομα έχοντας χάσει την αίσθηση της ατομικότητάς τους θυσιάζουν τη ζωή τους για το κοινό καλό.

Ως προς τους ηθικούς κανόνες διακρίνει: α) την Ανομική αυτοκτονία, η οποία διαιρείται σε τέσσερεις υποκατηγορίες- την οξεία και τη χρόνια οικονομική ανομία, την οξεία και τη χρόνια οικιακή ανομία. Κάθε μία από τις τέσσερεις υποκατηγορίες συσχετίζεται με την έλλειψη ισορροπίας ανάμεσα στους στόχους και τα διαθέσιμα μέσα για την επίτευξή τους όπως αυτά συναντώνται είτε σε παραδοσιακούς και σύγχρονους θεσμούς της κοινωνίας είτε στο μικροκοινωνικό πλαίσιο των θεσμών του γάμου και της οικογένειας. β) την Μοιρολατρική αυτοκτονία, την οποία ο Ντυρκάιμ θεωρεί ασήμαντη και εξαιρετικά σπάνια, και χωρίς να εξηγήσει τους λόγους αυτής του της θέσης, δεν την αναλύει εκτενώς.

Ο Ντυρκάιμ θεωρούσε ότι η εμπειρική μελέτη της αυτοκτονίας τον οδήγησε στις θεμελιώδεις δυνάμεις που προκαλούν την ανομία και τον εγωισμό και ότι αυτές οι δυνάμεις είναι τα φυσικά επακόλουθα της οργανικής αλληλεγγύης, η οποία με τη σειρά της προήλθε από τη βιομηχανοποίηση και την κατανομή εργασίας. Επίσης σημαντική ήταν η ανακάλυψή του ότι οι παραπάνω κοινωνικές δυνάμεις επηρεάζουν όλες τις κοινωνικές τάξεις . Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι στην «Αυτοκτονία» συνδυάστηκε για πρώτη φορά αποτελεσματικά η κοινωνιολογική θεωρία και ο εμπειρισμός προκειμένου να εξηγηθεί ένα κοινωνικό φαινόμενο.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η συμβολή του Ντυρκάιμ υπήρξε θεμελιώδης για τη διαμόρφωση της Κοινωνιολογίας και της Ανθρωπολογίας. Τόσο το γραπτό έργο του, όσο και η έκδοση της πρώτης Επιθεώρησης Κοινωνιολογίας, συνετέλεσαν στο να αντιμετωπιστεί η Κοινωνιολογία ως κοινωνική επιστήμη και να διδάσκεται πλέον ακαδημαϊκά. Κατά τη διάρκεια της ζωής του έδωσε πολλές διαλέξεις και εξέδωσε πολυάριθμες κοινωνιολογικές μελέτες οι οποίες αφορούσαν στην εκπαίδευση, το έγκλημα, τη θρησκεία, την αυτοκτονία και άλλες παραμέτρους της κοινωνικής ζωής. Σε αυτόν αποδίδεται η πατρότητα του όρου «ανομία». Απορρίπτοντας τις βιολογικές και ψυχολογικές θεωρίες, εστίασε την προσοχή του στους κοινωνικούς παράγοντες τους οποίους θεωρούσε υπαίτιους για τα διάφορα κοινωνικά προβλήματα και ήταν αδύνατον να μελετηθούν από βιολογική ή ψυχολογική σκοπιά. Τέλος, ο Ντυρκάιμ υπήρξε και αναμορφωτής του γαλλικού εκπαιδευτικού συστήματος εισάγοντας την κοινωνιολογία στα προγράμματα διδασκαλίας.

ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ

1. The Elementary Forms of Religious Life

2. Suicide: A Study in Sociology

3. On Morality and Society Selected Writings

4. The Division of Labor in Society

5. Emile Durkheim: Selected Writings

6. Moral Education

7. Ethics and the Sociology of Morals (Great Minds)

8. Emile Durkheim on Institutional Analysis (Heritage of Sociology)

9. Primitive Classification

10. Sociology and Philosophy

11. Durkheim on Politics and the State