ΤΡΕΧΟΝ ΤΕΥΧΟΣ      ΤΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ      ΠΟΙΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ... (2003-2015)      ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΤΕΥΧΗ    Τεύχος 1 - Μάϊος 2006  
CASE REPORT

Τεύχος 25 - Νοέμβριος 2013


Εκτύπωση     Αποστολή     Σμίκρυνση  Μεγέθυνση Μέγεθος γραμμάτων



Share |



Anonymous - χακτιβισμός με "ονοματεπώνυμο";


Φώτιος Σπυρόπουλος
Δικηγόρος - Οικονομολόγος
Ποινικολόγος (ΜΔΕ) - Εγκληματολόγος (ΜΔΕ)
υπ. Διδάκτωρ Ποινικού Δικαίου-Εγκληματολογίας
τμήματος Νομικής Πανεπιστημίου Αθηνών,
αριστούχος υπότροφος απο το ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ με την επωνυμία «ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ ΙΙ» του Υπ.Π.Δ.Β.Μ.Θ.
το οποίο συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο


Ι. Εισαγωγικά
Oι Anonymous έγιναν γνωστοί για τις οργανωμένες μαζικές επιθέσεις τους σε κυβερνητικά και εταιρικά sites καθώς και για τις εξειδικευμένες επιδεξιότητές τους στο hacking. Ωστόσο, η αμφιλεγόμενη για πολλούς αυτή ομάδα ("collective" ή κολεκτίβα, όπως οι ίδιοι αυτοχαρακτηρίζονται) αποδεικνύεται στην πράξη ότι πρεσβεύει πολλά περισσότερα από ότι μια απλή ομάδα hackers…

ΙΙ. Ποιοι είναι οι Anonymous
Οι ίδιοι οι Anonymous συνειδητά δεν χρησιμοποιούν ονόματα - η ονομασία «Anonymous» φαίνεται να είναι εμπνευσμένη από την κουλτούρα του διαδικτύου σύμφωνα με την οποία κάθε χρήστης δύναται να σχολιάσει ή να δημοσιοποιήσει μια ιδέα ή να αναρτήσει μια φωτογραφία διαδικτυακά χωρίς να αποκαλύψει την ταυτότητά του.

Ειδικότερα, η χρησιμοποίηση της ονομασίας φαίνεται ότι «Anonymous» ξεκίνησε το 2003 στο forum της ιστοσελίδας 4chan.org, όπου τα μέλη του σχολίαζαν ανώνυμα. Μάλιστα αρκετοί χρήστες άρχισαν να αστειεύονται μεταξύ τους με τον χαρακτηρισμό «Anonymous», ο οποίος συνόδευε τα σχόλια τους, παριστάνοντας κατ΄αυτόν τον τρόπο ότι απευθύνονται σε κάποιο πραγματικό πρόσωπο που έχει αυτή την ονομασία. Δεδομένου δε ότι η δημοτικότητα των imageboards, όπως είναι το 4chan.org, αυξήθηκε ραγδαία, η ιδέα των Anonymous, ως μία ομάδα ανώνυμων ατόμων με κοινή διαδικτυακή ταυτότητα, μετατράπηκε σύντομα σε ένα Internet meme. Επίσης, ρίζες των Anonymous βρίσκονται νωρίτερα στα ακτιβιστικά hacker groups των Cult of the Dead Cow και Electronic Disturbance Theater ενώ ορισμένοι ισχυρίζονται ότι Anonymous είχαν στενούς δεσμούς με την ομάδα χάκερς LulzSec, αν και οι ίδιοι το αρνούνται αφού αυτοχαρακτηρίζονται ως AntiSec.

Στο βασικό ερώτημα “ποιο είναι το προφίλ των Anonymous”, οι μάσκες του Guy Fawkes (εμπνευσμένες από το βιβλίο κόμικ του Άλαν Μούρ και David Lloyd της δεκαετίας του 80 «V for Vendetta»), με τις οποίες οι Anonymous καλύπτουν τα πρόσωπά τους στις δημόσιες εμφανίσεις τους, κρύβουν άτομα διαφορετικών ηλικιών, κοινωνικών τάξεων και πολιτικών πεποιθήσεων. Εξάλλου, εμπνέονται από την ιστορία του Guy Fawkes, ο οποίος προσπάθησε να ανατινάξει το Βρετανικό Κοινοβούλιο στις 5 Νοεμβρίου 1605 και να οργανώσει τη "Συνωμοσία της Πυρίτιδας" ως αντίδραση στην τυραννική βασιλεία του Ιακώβου Α΄ και στα σκληρά μέτρα του προτεστάντη βασιλιά απέναντι στους Καθολικούς - για αυτόν τον λόγο η 5η Νοεμβρίου είναι για τους Anonymous σημαντική ημερομηνία. Οι ίδιοι χαρακτηριστικά τονίζουν ότι «Στους Anonymous μπορεί να ανήκει οποιοσδήποτε από τους πολίτες που βρίσκονται ανάμεσά σας ενώ η σύνθεση της ομάδας μας δεν παραμένει ποτέ ίδια για πολύ καιρό, αλλά διαρκώς αλλάζει, εμπλουτίζεται και μετουσιώνεται. Είμαστε ανώνυμοι, δεν έχουμε πρόσωπο και υπακούμε μόνο στους φυσικούς νόμους». Oι Anonymous αντιπροσωπεύουν ευρέως την ιδέα ότι οποιοσδήποτε και όλοι οι άνθρωποι μαζί μπορούν να λειτουργούν ως μία ετερογενής ανώνυμη ομάδα με κοινούς στόχους. Χάρη στην ονομασία πολλαπλής χρήσης, τα άτομα που μοιράζονται το όνομα χρήστη "Anonymous" υιοθετoύν άμεσα μια κοινή διαδικτυακή ταυτότητα, η οποία χαρακτηρίζεται ως ηδονιστική και ανεμπόδιστη.


ΙΙ. Ιδεολογία - Κίνητρα
Σχεδόν από την αρχή οι Anonymous έδειξαν, ως σύνολο, ότι σχετίζουν την ύπαρξή τους με τη διαδικτυακή ακτιβιστική δράση, την οργάνωση διαμαρτυριών, την άρθρωση πολιτικής κριτικής, την online και μη προώθηση τoυ ελεύθερου Internet, την ελευθερία της έκφρασης, την ελευθερία του λόγου και κυρίως την ελευθερία της διακίνησης πληροφοριών στο Internet.

Ειδικότερα, ως προτεραιότητά τους έχει τεθεί η ελεύθερη διακίνηση πληροφοριών μέσω Internet, δεδομένου ότι, όπως οι ίδιοι επισημαίνουν, η ενημέρωση που παρέχουν οι κυβερνήσεις, οι μεγάλες επιχειρήσεις και τα ΜΜΕ είναι στην πλειονότητα των περιπτώσεων κατευθυνόμενη και εξυπηρετεί συγκεκριμένα συμφέροντα. Οι Anonymous υποστηρίζουν ότι η αξιοποίηση του Internet δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες που αποκρύπτουν άλλοι φορείς, ενώ παράλληλα διοργανώνουν διαδηλώσεις υπέρ της ελεύθερης πληροφόρησης και κατά των «φραγμών» που την παρεμποδίζουν. Η συνεχής και σταθερή επισήμανση στα μηνύματα των Anonymous «Είμαστε οι Anonymous. Είμαστε πολυάριθμοι. Δεν συγχωρούμε. Δεν ξεχνάμε. Να μας αναμένετε» αποτελεί πλέον το βασικό τους σύνθημα – moto .

Στο ερώτημα εάν οι Anonymous συνδέονται με το κίνημα του «χακτιβισμού», εάν δηλαδή στην ουσία είναι οι ίδιοι χακτιβιστές, η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι θετική. Δεδομένου ότι η ιδεολογία αποτελεί το κίνητρο των χακτιβιστών εν γένει και η χρήση τεχνικών hacking συνιστά το βασικό τους εργαλείο για την επιθυμητή κοινωνική αλλαγή , οι Anonymous δικαίως χαρακτηρίζονται ως μία online κοινότητα χακτιβιστών.

Από το ξεκίνημά τους οι Anonymous έχουν συνδεθεί με την έννοια του χακτιβισμού, δρώντας συλλογικά σε διεθνές επίπεδο και οργανώνοντας διαμαρτυρίες και άλλες ενέργειες συχνά ως αντίποινα κατά των κινήσεων ψηφιακής αντι-πειρατείας, υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης και υπέρ της ελευθερίας ανταλλαγής πληροφοριών. Τα τελευταία χρόνια αυτή η online κοινότητα των χακτιβιστών έχει συνδεθεί με επιθέσεις ή επιχειρήσεις (operations) εναντίον εκατοντάδων στόχων. Επαναστατούν και αντιδρούν εναντίον πλήθους θεμάτων της επικαιρότητας, όπως παραδείγματος χάριν της κατάχρησης πνευματικών δικαιωμάτων, της αστυνομικής βίας, της παιδικής πορνογραφίας, της παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μάλιστα, έχουν αντιπαρατεθεί ακόμη και με το μεξικάνικο καρτελ ναρκωτικών.

Το κίνημα των Anonymous έχει κατά καιρούς βάλει τη σφραγίδα του σε αμέτρητες εξεγέρσεις σε όλο τον κόσμο, παρέχοντας τεχνική υποστήριξη ή επιθέσεις μέσω διαδικτύου. Τους έχουν αποκαλέσει εγκληματίες, τρομοκράτες, script-kiddies. Ένα όμως είναι γεγονός: Οι ίδιοι βλέπουν τους εαυτούς τους ως ακτιβιστές, προστάτες της ελευθερίας του λόγου και έχουν την τάση να επεμβαίνουν δυναμικά όταν αντιλαμβάνονται απειλή για το κοινωνικό σύνολο, την ελευθερία στο διαδίκτυο ή την προσωπική ζωή.


ΙΙI. Modus Operandi
Από το 2008 έως σήμερα παρατηρείται μία βαθμιαία αυξανόμενη κλιμάκωση των επιθέσεων των Anonymous κατά βασικών θεσμικών οργάνων και οργανισμών σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το modus operandi της χακτιβιστικής ομάδας των Anonymous είναι γνωστό ως επιθέσεις τύπου DDoS (Denial of Service). Ωστόσο και παρά τον μεγάλο αριθμό των ήδη επιτυχημένων επιχειρήσεων - από την επίθεση στο FBI μέχρι την επιχείρηση κατά της CIA - έως τώρα έχουν αποφευχθεί πολλές επιθέσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να καταστήσουν ολόκληρο το Διαδίκτυο μη προσβάσιμο στο κοινό. Από την άλλη, η είδηση μιας πιθανούς επίθεσης των Anonymous σε παγκόσμια κλίμακα, η οποία έχει ως στόχο να «ρίξει» ολόκληρο το Συστήμα Ονοματοδοσίας Διαδικτυακών Χώρων (Domain Name System) μέσω του λεγόμενου «Troll», αποδεικνύεται ιδιαίτερα ανησυχητική, όπως επισημαίνουν οι ειδικοι. Οι τελευταίοι ισχυρίζονται ότι εδώ και μεγάλο χρονικό διάστημα οι Anonymous εργάζονται πάνω σε μία νέα γενιά κυβερνο-όπλου προκειμένου να το χρησιμοποιήσουν σε μελλοντικές επιχειρήσεις.

Μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο μέρος της επιτυχίας των επιχειρήσεων – επιθέσεων των Anonymous οφείλεται σε δύο βασικούς παράγοντες, στον αιφνιδιασμό και στο μεγάλο αριθμό των υποστηρικτών, οι οποίοι ασχολούνται με τις σχετικές ενέργειες. Αυτό σημαίνει ότι εκτός από τα συμβατικά εργαλεία για DdoS, π.χ. το LOIC (Low Orbit Ion Cannon), είναι αναμενόμενη η δημιουργία νέων μεθόδων επίθεσης από τους Anonymous.

Τι θα μπορούσε όμως να θεωρηθεί ως αποτελεσματική και ελκυστική τεχνική επίθεσης για την εν προκειμένω ομάδα χακτιβιστών; Μία ιδιαιτέρως αποτελεσματική μέθοδος, γνωστή ως «DNS επιθέσεις ενίσχυσης», θα μπορούσε να αποδειχθεί εξαιρετικά επιζήμια για τη σημερινή δομή του Διαδικτύου. Συγκεκριμένα, το Domain Name System (DNS) υλοποιείται μέσω ενός συστήματος αντιπροσωπειών. Μια επαναληπτική διαδικασία χρησιμοποιείται για να ακολουθήσει την αλυσίδα των αντιπροσωπειών, ξεκινώντας από τη ζώνη ρίζας (Root zone) και καταλήγοντας στο όνομα χώρου (domain name), το οποίο ζητείται από τον χρήστη. Ένας διακομιστής ονομάτων (name server), o οποίος στην ουσία αντιστοιχεί σε ένα τηλεφωνικό κατάλογο του Διαδικτύου, ίσως χρειαστεί να συνδεθεί με πολλαπλούς εξουσιοδοτημένους διακομιστές προκειμένου να καταλήξει να δώσει στον πελάτη το όνομα με την αντίστοιχη IP διεύθυνση .

Μία DNS επίθεση αναδρομής είναι ουσιαστικά μία DoS (Άρνηση Παροχής Υπηρεσιών) επίθεση ενίσχυσης. Τα βασικά αποτελέσματα αυτού του είδους των επιθέσεων είναι ότι οι κεντρικοί Υπολογιστές DNS, οι οποίοι λειτουργούν για να παρέχουν αναδρομή, λαμβάνουν τα πλαστογραφημένα αιτήματα και διαμορφώνουν τις απαντήσεις προς την πλαστή διεύθυνση, δηλαδή το θύμα. Η απόδοση των συστημάτων αυτών μπορεί να μειωθεί κατά την επεξεργασία των πλαστών αιτημάτων.

Επίσης, τα πλαστά αιτήματα DNS διερευνώνται από τους διακομιστές Ονοματοδοσίας, οι οποίοι είναι μέρος ζωτικής σημασίας των υποδομών του Διαδικτύου, επηρεάζοντάς τους έμμεσα. Στη συνέχεια η ψηφιακή ροή διασχίζει τη «ραχοκοκαλιά» του Διαδικτύου, επηρεάζοντας τον Πάροχο των Υπηρεσιών και οποιονδήποτε άλλον πάροχο έως ότου φτάσει στον επιδιωκόμενο στόχο. Από την άλλη ο επιδιωκόμενος στόχος λαμβάνει μεγάλες ποσότητες των εισερχομένων DNS απαντήσεων ώστε θα μπορούσε να καταναλώσει όλους τους διαθέσιμους πόρους για τον δρομολογητή του (router) ανάλογα με το διαθέσιμο εύρος ζώνης. Ακόμη κι αν η ψηφιακή ροή μειωθεί με περιορισμένο ρυθμό ή με άλλα μέτρα ρύθμισης του εύρους ζώνης, η επίθεση δύναται να επηρεάσει άλλες νόμιμες επιχειρήσεις κατά μήκος της διαδρομής της επίθεσης .


ΙV. Δράση - Επιθέσεις
Κατά καιρούς οι Anonymous επιδίδονται σε μαζικές επιθέσεις hacking προκειμένου να υπερασπιστούν τον εκάστοτε σκοπό τους. Στις τελευταίες επιθέσεις τους χρησιμοποίησαν κατά κόρον το LOIC (Low Orbit Ion Cannon) - και μάλιστα τη javasript έκδοση του - με την βοήθεια του οποίου πραγματοποίησαν DDoS (Denial Of Service) επιθέσεις σε κυβερνητικά sites με κύριο στόχο να τα «ρίξουν». Έχουν κατορθώσει δε να δημιουργήσουν πρόβλημα στις συναλλαγές της Mastercard, της Visa και του Paypal όταν οι παραπάνω εταιρείες “πάγωσαν” τις οικονομικές συναλλαγές και τους λογαριασμούς του Wikileaks. Πολλές εκατοντάδες ιστοσελίδες "έπεσαν" και συνεχίζουν να "πέφτουν" από τα ψηφιακά τους πυρά ως αντίποινα για την υποστήριξη εταιρειών στα νομοσχέδια κατά της πειρατείας στο Διαδίκτυο και της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας SOPA (Stop Online Piracy Act), PIPA (Protect IP Act) και ACTA (Anti-Counterfeiting Trade Agreement) .

(Ενδεικτικό) Ιστορικό Επιχειρήσεων (Operations)

2003
- Από τη βάση του forum του 4chan.org, όπου συναντιούνται οι λάτρεις των manga και των anime, σχηματίστηκε ο πυρήνας της ομάδας των Anomymous.

2008
- Αυτή την χρονιά, μεταξύ άλλων διοργανώθηκαν πορείες (10 Φεβρουαρίου, 15 Μαρτίου και 12 Απριλίου) Anonymous φορώντας μάσκες του Guy Fawkes προς την Εκκλησία της Σαϊεντολογίας ενώ άλλοι χτύπησαν την ιστοσελίδα της με επιθέσεις DDoS. Η ενέργεια ονομάστηκε "Project Chanology" και είχε σκοπό να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο ώστε να μην ασπαστεί την αίρεση.

2009
- Στην Αυστραλία, η κυβέρνηση σε συνεννόηση με τους Παρόχους Internet (ISPs) σχεδιάζει να θέσει όρια στο Internet ενώ οι Πάροχοι έχουν εντολές να παρακολουθούν τους χρήστες για τυχόν παραβάσεις του νόμου. Οι Anonymous ως αντίποινα επιτίθενται στην πρωθυπουργική ιστοσελίδα. Η ενέργεια είχε την ονομασία "Operation Didgeridie" ή "Operation Titstorm" Operation.
- Ως αντίποινα για την διαγραφή διάφορων video με μουσική, που παραβίαζαν κατά το YouTube και τις δισκογραφικές εταιρίες πνευματικά δικαιώματα, οι Anonymous «πλημμύρισαν» το YouTube με βίντεο πορνογραφικού περιεχομένου «μεταμφιεσμένα» σε οικογενειακά βίντεο. Η επιχείρηση ονομάστηκε Operation Porn Day.

2010
- Ο Julian Assange, βασικός εκπρόσωπος και συντάκτης των Wikileaks, συνελήφθη από τις αρχές επειδή διέρρευσε διάφορα έγγραφα που εξέθεταν τις ΗΠΑ. Οι Anonymous κήρυξαν την έναρξη της "Operation Payback" (Operation Avenge Assange) και επιτέθηκαν μεταξύ άλλων σφοδρά και στο PayPal επειδή ανέστειλε τον λογαριασμό του WikiLeaks.

2011
- Ο Aaron Barr, o τότε διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας ασφάλειας HPGary, μετά από έρευνες και από συνομιλίες του, οι οποίες διέρρευσαν στο Διαδίκτυο, έγινε γνωστό ότι ήθελε να αποκαλύψει στις αρχές τις πραγματικές ταυτότητες ορισμένων μελών των Anonymous ή και να πουλήσει τα στοιχεία - όπως λένε οι Anonymous - στο FBI. Η HPGary δέχτηκε τρομερή επίθεση (Operation HPGary) από ιδιαίτερα δεξιοτέχνες hackers "κλέβοντας" και βγάζοντας σε κοινή θέα στοιχεία πολλών εργαζόμενων της εταιρείας. Ο Aaron Barr εξαναγκάστηκε σε παραίτηση μετά το ως άνω συμβάν.
- Οι Anonymous ανακοίνωσαν ότι θα επιτεθούν στην Sony επειδή η εταιρεία κινήθηκε δικαστικά εναντίον του George Hotz (Operation Sony). Μολονότι στη συνέχεια αρνήθηκαν επισήμως μέσω του AnonOps τη συμμετοχή τους στην αποδιοργάνωση του PlayStation Network, λέγεται ότι ένα άλλο group των Anonymous είχε την ευθύνη της εν λόγω επίθεσης.
- Οι Anonymous πραγματοποιούν επίθεση σε διάφορες παράνομες ιστοσελίδες και darknets σε μία προσπάθεια να καταπολεμήσουν την παιδική πορνογραφία. Η επιχείρηση έχει την ονομασία Operation Darknet. Επιπλέον επιτέθηκαν και σε ένα τηλεοπτικό σόου με κοριτσάκια, το «Toddlers and Tiaras», τα οποία ωστόσο ντύνονται ως ενήλικες γυναίκες. Η επιχείριση ονομάστηκε Operetion Innocence.
- Οι Anonymous μαθαίνουν για τα νομοσχέδια SOPA και PIPA και προειδοποιούν το Κογκρέσο.
- Οι Anonymous αναλαμβάνουν την επίθεση στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας της Συρίας (Operation Syria), εκφράζοντας την αντίθεσή τους κατά του βίαιου καθεστώτος του Bashar – Al-Assad στέλνοντας το μήνυμα προς το λαό της Συρίας «Ο κόσμος είναι μαζί σας».

2012
- Ανακοινώνουν την Operation Blackout και προειδοποιούν τους πολίτες των ΗΠΑ ενώ παράλληλα τους εξηγούν τους λόγους για τους οποίους πρέπει να ανησυχούν για την ελευθερία τους. Από την άλλη, απειλούν την εταιρία Sony για την υποστήριξή της στο SOPA.
- Οι Anonymous διενεργούν μία σειρά από επιθέσεις κατά διαφόρων κυβερνητικών ιστοσελίδων των Φιλιππίνων, διαμαρτυρόμενοι για την εκστρατεία καταπολέμησης του κυβερνοεγκλήματος 2012, η οποία, όπως ισχυρίζονται, παραβιάζει την ελευθερία της έκφρασης.
- Η επίσημη ιστοσελίδα του Βατικανού δέχεται επίθεση από τους Anonymous, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η επίθεσή τους δεν είχε στόχο τους πιστούς της Καθολικής Εκκλησίας αλλά την ίδια την Εκκλησία, την οποία θεωρούν διεφθαρμένη.
- Οι Anonymous επιτίθενται σε 485 κυβερνητικές ιστοσελίδες της Κίνας προκειμένου να διαμαρτυρηθούν για την έλλειψη δημοκρατίας στη χώρα.
- Οι Anonymous θέτουν εκτός λειτουργίας την ιστοσελίδα της Ομοσπονδίας Επιχειρήσεων της Ιαπωνίας (Operation Japan). Ο λόγος της επίθεσης ήταν η αυστηροποίηση των ποινών του Ιαπωνικού νόμου σχετικά με την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας.
- Οι Anonymous ανακοινώνουν την Operation Revenge, η οποία έχει ως στόχο να εκδικηθεί για το κλείσιμο της file-sharing ιστοσελίδας megaupload.com. Εξαπολύουν τεράστια επίθεση κατά χιλιάδες και καταφέρνουν να "ρίξουν" πολλές κυβερνητικές ιστοσελίδες των Ηνωμένων Πολιτειών, της Βραζιλίας αλλά και της Πολωνίας επειδή υποστηρίζει το ACTA.
- Oι επιθέσεις των Anonymous γενικεύονται με τους ίδιους να ανακοινώνουν την αρχή του Πρώτου Παγκόσμιου Κυβερνοπολέμου με χιλιάδες ακτιβιστές hackers να επιτίθενται μαζικά σε ιστοσελίδες είτε χρησιμοποιώντας συντονισμένα το LOIC είτε ανεξάρτητα πραγματοποιώντας hacking σε πολλές ιστοσελίδες εταιρειών που υποστηρίζουν τα SOPA, PIPA και ACTA για το κλείσιμο του Megaupload.com.
- Στις 5 Νοεμβρίου 2012 (ημέρα μνήμης του Guy Fawkes), οι Anonymous ξεκίνησαν την επιχείρηση #Nov5. Οι σημαντικότερες των επιθέσεων που πραγματοποιήθηκαν κατά την εν λόγω επιχείρηση είναι:
1) Επίθεση hacking και αλλοίωση του περιεχομένου διαφόρων κυβερνητικών ιστοσελίδων της Αυστραλίας.
2) Ο hacker με το ψευδώνυμο Ur0b0r0x ισχυρίζεται ότι παραβίασε την επίσημη ιστοσελίδα της LG smart world με αποτέλεσμα να διαρρεύσουν 12.000 στοιχεία λογαριασμών χρηστών.
3) Οι Anonymous αλλοίωσαν την ιστοσελίδα της Εθνικής Τράπεζας της Αργεντινής.
4) Επίθεση hacking δέχθηκε η επίσημη ιστοσελίδα της εταιρεία Telecom Italy, από όπου αλιεύθηκαν 30.000 πιστοποιήσεις.
5) Η ομάδα hacking “Hack the planet (HTP)” δημοσίευσε πληροφορίες σχετικά με την παραβίαση των ιστοσελίδων του πληροφοριακού συστήματος του Υπουργείου Δικαιοσύνης της Τουρκίας, των κυβερνητικών και στρατιωτικών ιστοσελίδων του Εκουαδόρ και των ιστοσελίδων της Κολομβιανή κυβέρνησης.

Επιθέσεις Anonymous κατά της ελληνικής κυβέρνησης
- Τον Φεβρουάριο του 2012 η ιστοσελίδα του ελληνικού Υπουργείου Δικαιοσύνης δέχτηκε την πρώτη επίσημη επίθεση των Anonymous στην Ελλάδα. Η διεθνής διαδικτυακή οργάνωση, τοποθετώντας στην κυβερνητική ιστοσελίδα ηχογραφημένο μήνυμα με τίτλο «Η Δικαιοσύνη έρχεται», κατηγόρησε την ελληνική κυβέρνηση ότι έχει πράξει τα εντελώς αντίθετα από αυτά για τα οποία την εξέλεξε ο ελληνικός λαός ενώ έδωσε δύο εβδομάδες διορία προκειμένου να φύγει η χώρα από τη Συμφωνία για της καταπολέμηση της Παραποίησης/Αποτίμησης (ACTA).



- Τον Οκτώβριο του 2012, οι Anonymous πραγματοποιούν τη σοβαρότερη επίθεσή τους στην Ελλάδα. Η ψηφιακή επίθεση έγινε στο Υπουργείο Οικονομικών και οι Anonymous κατάφεραν να αποκτήσουν πρόσβαση σε απόρρητα και διαβαθμισμένα έγγραφα σχετικά με την οικονομική κατάσταση και το οικονομικό πρόγραμμα της χώρας από τον Ιούνιο έως τον Οκτώβριο 2012 καθώς και εσωτερικούς κωδικούς πρόσβασης. Το επαναστατικό μήνυμα των Anonymous δεν ήταν παρά μία έντονη διαμαρτυρία για τα σκληρά μέτρα λιτότητας που λαμβάνει η κυβέρνηση, τα οποία αναμένεται να παρατείνουν την ύφεση στη χώρα.


V. Θεώρηση των Anonymous υπό το πρίσμα της εγκληματολογικής θεωρίας

Θεωρία της ηθικής ουδετεροποίησης
Μία ερευνητική απόπειρα ανάλυσης της συμπεριφοράς των Anonymous από εγκληματολογική σκοπιά φαίνεται να υιοθετεί τη θεωρία της ουδετεροποίησης (neutralization theory) των Sykes και Matza (1957) σε συνδυασμό με τη θεωρία της ετικέτας ή του χαρακτηρισμού ή της διάδρασης (labeling ή interactionism theory) .

Συγκεκριμένα, οι οπαδοί της θεωρίας της συμβολικής διαντίδρασης προσδιόρισαν τις "τεχνικές ουδετεροποίησης" αφού ανέπτυξαν τη θεωρία της ετικέτας προκειμένου να εξηγήσουν το έγκλημα και την αποκλίνουσα συμπεριφορά. Οι ετικέτες είναι οι χαρακτηρισμοί που αποδίδονται σε εκείνους που παραβιάζουν τους κοινωνικούς κανόνες και που στοχεύουν να ενθαρρύνουν ή να υποχρεώσουν τους παραβάτες να συμμορφωθούν προς αυτούς. Από την άλλη οι τεχνικές ουδετεροποίησης επινοήθηκαν από τους δράστες ώστε να μειώσουν την επιρροή αυτών των ετικετών.
Προκειμένου να αποβάλλουν τις ετικέτες, αυτοί που παραβιάζουν τους κανόνες χρησιμοποιούν πέντε τεχνικές ουδετεροποίησης , όπως αυτές περιγράφονται ακολούθως:
1. " Δε φταίω εγώ." Εδώ ο παραβάτης ισχυρίζεται οτι κάποιος άλλος φέρει ευθύνη για την παρανομία, ή οτι η πράξη του αποτελεί ατύχημα. Συχνά το άτομο αυτό βλέπει τον εαυτό του περισσότερο ως θύμα παρά ως δράστη.
2. "Κανείς δεν έπαθε τίποτα." Παρόλο που ο δράστης μπορεί να αναγνωρίσει οτι η πράξη του ήταν παράνομη, υποστηρίζει οτι δεν υπήρξε κανένα θύμα.
3. "Του/της άξιζε." Εδώ ο δράστης βλέπει τον εαυτό του ως έναν εκδικητή, που διορθώνει τα λάθη που ισχυρίζεται οτι διέπραξε παλαιότερα το θύμα.
4. "Δεν έχετε δικαίωμα να με κρίνετε." Εδώ οι παραβάτες υποστηρίζουν οτι αυτοί που τους κατηγορούν είναι υποκριτές, και οτι οι ίδιοι έχουν διαπράξει τα ίδια και χειρότερα.
5. "Το έκανα απο πίστη σε έναν ανώτερο σκοπό." Εδώ ο δράστης δείχνει την πίστη του στο σκοπό που υπηρετεί και στην «ομάδα» που ανήκει.

Αναμφίβολα η εφαρμογή της θεωρίας της ουδετεροποίησης στην αλληλεπίδραση των πεποιθήσεων και των πράξεων των Anonynous προσφέρει έναν τρόπο κατανόησης του «γιατί τα άτομα αυτά ακολουθούν συνειδητά μία σταθερή παραβατική συμπεριφορά». Σύμφωνα με την ως άνω θεωρία, οι παραβάτες συνηθίζουν να αποποιούνται την προσωπική τους ευθύνη για την πράξη τους και τείνουν να την επιρρίπτουν σε άλλους ή προς το περιβάλλον που είναι εκτός του δικού τους ελέγχου. Χρησιμοποιούνται κυρίως τρεις στρατηγικές ουδετεροποίησης: η άρνηση της ευθύνης για την παραβατική συμπεριφορά, η αποδοκιμασία αυτού που αποκάλυψε την παραβατικότητα και η επίκληση σε υψηλότερα ιδανικά . Η τρίτη κατά σειρά στρατηγική ουδετεροποίησης φαίνεται να ανταποκρίνεται στην ιδεολογία και στη δράση των Anonymous.

Ουσιαστικά μέσω της θεωρίας της ουδετεροποίησης επιχειρείται η ανάδειξη εκείνων των τεχνικών εκλογίκευσης και εξουδετέρωσης των μηχανισμών κοινωνικού ελέγχου που καθιστούν έλλογη και δικαιολογημένη την παραβατική συμπεριφορά των Anonymous. Οι τελευταίοι, έχοντας καθαρή συνείδηση και κανένα αίσθημα ενοχής, υιοθετούν ως ένα βαθμό το δημοφιλές σύνδρομο του «Ρομπέν των Δασών» αφού υπεραμύνονται ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων ενώ πολεμούν μεταξύ άλλων τη διαφθορά (κυβερνητική ή μη), τη κάθε είδους βία και την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ενώ η εξασφάλιση της ελεύθερης, ακώλυτης πρόσβασης στην πληροφορία και κατ΄επέκταση στη γνώση αποτελεί για τους Anonymous αυτονόητο κεκτημένο του ατόμου.


Περιβαλλοντική εγκληματολογία και θεωρία καθημερινής δραστηριότητας/ δραστηριότητα ρουτίνας
Η διαχείριση του περιβάλλοντος δράσης των Anonymous, ως μέθοδος πρόληψης της δράσης τους, μπορεί τελικώς να αποβεί αποτελεσματική. Στο πλαίσιο αυτό της πρόληψης εντάσσονται οι στρατηγικές της ενίσχυσης των μέτρων επιτήρησης και ελέγχου πρόσβασης σε ιστοσελίδες, οι οποίες αποτελούν ή αποτέλεσαν κατά καιρούς στόχο επίθεσης των Anonymous .

Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο της περιβαλλοντικής εγκληματολογίας έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες, όπως η Θεωρία Κοινωνικής Αποδόμησης (Social Disorganization Theory), η Θεωρία Δραστηριοτήτων Ρουτίνας (Routine Activity Theory), η Θεωρία Ορθολογικής Δραστηριότητας ή Επιλογής (Rational Activity or Choice Theory) και η Θεωρία Εγκληματικού Προτύπου (Criminal Pattern Theory).

Ειδικότερα, κατά τη θεωρία δραστηριοτήτων ρουτίνας (Routine Activities Theory -Lawrence Cohen & Marcus Felson - 1979) το έγκλημα περιγράφεται ως µια πράξη απορρέουσα από λογικές επιλογές, οι οποίες αποφέρουν κέρδος µε όσον το δυνατόν λιγότερο κίνδυνο. ∆ηλαδή για να λάβει χώρα πρέπει να υπάρχουν τρεις σημαντικοί παράγοντες – συνθήκες, πρώτον η παρουσίαση ενός εγκληματία με θέληση, δεύτερον η παρουσίαση ενός κατάλληλου στόχου (όχι αναγκαία άνθρωπος) και τρίτον η έλλειψη ενός ικανού φύλακα.

Αρχικά η θεωρία αυτή ξεκίνησε ως μία μακροοικονομική εξήγηση της επιθετικής εγκληματικότητας αλλά με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκε σε ένα σημαντικό μηχανισμό, ο οποίος εξετάζει την εγκληματική ευκαιρία, τα κίνητρα, και την πρόληψη του εγκλήματος σε διάφορες τοποθεσίες. Με την εν λόγω θεωρία δίνεται έµφαση στη δυναµική των εγκληµατικών πράξεων.

Σύμφωνα με την εν λόγω θεωρία, και εφόσον θεωρήσουμε την ύπαρξη του δράστη δεδομένη, η προσοχή επικεντρώνεται στις ιδιότητες ενός κατάλληλου στόχου, όπως για παράδειγµα στο µέγεθος, στην αξία, στη δυνατότητα µεταφοράς και απόκρυψής του και στην πρόσβαση του δράστη σε αυτόν.

Εν προκειμένω και όσον αφορά τους Anonymous, η θεωρία δραστηριοτήτων ρουτίνας επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στη δυναμική που χαρακτηρίζει αυτήν την ομάδα χακτιβιστών, την επιμονή της να προστατεύσει την ελευθερία έκφρασης του λόγου και τη θέλησή της να επέμβει δυναμικά (να επιτεθεί) προκειμένου να αντιμετωπίσει τις απειλές κατά της ελεύθερης διακίνησης πληροφοριών μέσω Διαδικτύου. Η ύπαρξη της ως άνω θέλησης σε συνδυασμό με τους στόχους, τους οποίους υπηρετούν πιστά οι Anonymous, συμπληρώνεται από την ελλιπή ή πλημμελή φύλαξη των ιστοσελίδων του Διαδικτύου, οι οποίες δέχονται κατά καιρούς τις οργανωμένες επιθέσεις.

Κριτική εγκληματολογία
Σύμφωνα με την κριτική εγκληματολογία, ορισμένες μορφές συμπεριφοράς χαρακτηρίζονται ως εγκληματικές επειδή απειλούν το καπιταλιστικό σύστημα και την άρχουσα τάξη και όχι επειδή θίγουν την ηθική ή τη συλλογική συνείδηση. Επίσης, σε ορισμένα άτομα επικολλάται η ετικέτα του εγκληματία επειδή ο στιγματισμός τους εξυπηρετεί τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης και όχι επειδή η συμπεριφορά τους έχει υπερβεί τα όρια της κοινωνικής ανοχής του κοινωνικού συνόλου. Εν προκειμένω, οι Anonymous μπορούν να θεωρηθούν αντιπροσωπευτικό παράδειγμα δραστών, οι οποίοι απολαμβάνουν της εκτίμησης μεγάλου μέρους του κοινωνικού συνόλου, ενώ στις πλείονες των επιθέσεων τους αποκαθίσταται για πολλούς το κοινό περί δικαίου αίσθημα.

Εξάλλου, οι κριτικοί εγκληματολόγοι υποστηρίζουν σθεναρά ότι το έγκλημα μπορεί να γνωρίσει ουσιαστική μείωση μόνον εάν συνδυαστεί με τη ριζική απώθηση της καταπίεσης και εκμετάλλευσης σε όλες της τις μορφές (οικονομική, πολιτική, πολιτισμική, φιλική, ψυχική) και σχέσεις. Εκτιμούν δε ότι το πρόβλημα του εγκλήματος είναι αντιμετωπίσιμο μόνο στο ευρύτερο πλαίσιο βαθιών αλλαγών, αλλαγών στο συσχετισμό των κοινωνικών δυνάμεων σχετικά με τη μορφή και το ρόλο του ποινικού συστήματος ή ακόμα και ριζοσπαστικών αλλαγών στην οργάνωση της κοινωνίας .

Συνεπώς, η δράση της χακτιβιστικής αυτής ομάδας, η οποία αντιτίθεται και επιτίθεται στα κακώς κείμενα του συστήματος φαίνεται να βρίσκει έρεισμα στους κόλπους της κριτικής εγκληματολογίας. Το τελευταίο δε ενισχύεται αν λάβεις κανείς υπόψη ότι η αντιμετώπιση φαινομένων, όπως είναι η κάμψη του κράτους πρόνοιας και η ενίσχυση του κράτους επιτήρησης και καταστολής, η απαλλοτρίωση του κυβερνοχώρου από το κεφάλαιο, η καταστροφή του περιβάλλοντος, η διευρυνόμενη εξαθλίωση εκατομμυρίων ανθρώπων, η εντεινόμενη ανεργία και η ενίσχυση του ρατσισμού, τίθεται στο επίκεντρο τόσο της κριτικής εγκληματολογίας όσο και της ιδεολογίας των Anonymous.

Τέλος, η κριτική εγκληματολογία μετέχει στην προσπάθεια της ευρύτερης κριτικής κοινωνικής επιστήμης για την άρση (και όχι τη φίμωση) της απόγνωσης και για τον εξορθολογισμό (και όχι την καταστολή) της οργής. Στο πλαίσιο αυτό τα κοινωνικά συναισθήματα της απόγνωσης και της οργής δεν ξενίζουν, ούτε κατωτεροποιούνται ή τίθενται σε αιώρηση. Αντίθετα, μετέχουν στους τρόπους κριτικής εγκληματολογικής έκφρασης. Κι αυτό διότι η κριτική εγκληματολογία βρίσκεται σε μία αέναη εγρήγορση ώστε να μην μεταπέσει σε «φύλακα στο ζωολογικό κήπο της κοινωνικής απόκλισης» .


V. Επιμύθιο
Οι Anonymous αρθρώνουν πολιτικό λόγο. Η μάσκα με την οποία κρύβουν τα πρόσωπά τους και η ανωνυμία που αυτή προσφέρει στο διαδίκτυο αποτελεί τη συμβολική δύναμή τους. Ίσως, όμως, να αποτελεί και την αδυναμία τους. Γι΄ αυτό και υπάρχουν ακόμη ερωτήματα αυτών που προσπαθούν να ερμηνεύσουν τη δράση τους: π.χ. Γιατί οι Anonymous δεν σβήνουν τα χρέη στις Τράπεζες, σε μια εποχή, μάλιστα, απάνθρωπου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού που όπως ισχυρίζονται αντιμάχονται; Ποιος κρύβεται τελικά από πίσω; Εξυπηρετεί κάποια συμφέροντα;

Το βέβαιο είναι ότι η δράση τους και η μαζικότητα στην υποστήριξή τους έχει θέσει νέα δεδομένα στην καταγραφή της ιστορίας του διαδικτύου και τη διαμόρφωση της διαδικτυακής ηθικής και νόρμας λειτουργίας του internet. Και η μελέτη των συμπεριφορών στο διαδίκτυο και της λειτουργίας του, με δεδομένη την προειδοποίηση τους «Δεν συγχωρούμε – δεν ξεχνάμε – να μας περιμένετε» έχει μάλλον αρκετό δρόμο ακόμα...




Emeritus Professor Calliope Spinellis
 
"Today, there are several well-qualified criminologists in Greece".


διαβάστε περισσότερα...
Victim offender mediation in family violence cases
The greek experience


by Vasso Artinopoulou,
Ass. Professor of Criminology,  Panteion University (GR) 
 
 
The article describes the implementation of victim offender mediation as provided by law in cases of domestic violence in Greece


διαβάστε περισσότερα...
Improving prison conditions in Greece
 
... by Nestor E. Courakis
Professor of Criminology & Penology
Faculty of Law, University of Athens (GR)
 
"This editorial is dedicated to prisons and the Greek penal system since we believe it is the duty of any society to give priority to correctional topics and have as its main objective to improve prison conditions.
How might this improvement be achieved, however?
 
...
 
With this issue we celebrate the English-language edition of the Greek electronic journal “The Art of Crime”. It would be trite to discuss here emotions such as elation and hope that of course are called for at a time like this. The overwhelming emotion, at least to me, is gratitude to the main protagonists of this first criminological electronic magazine in our country, i.e. to Fotios Spyropoulos and Dionysis Chionis ..."
 
διαβάστε περισσότερα...

Scientific colloquium on:
“Criminological Aspects of Migration in Greece”


"EPANODOS" (“Return” back to the society)
Rehabilitation Center for ex-prisoners
Presentation, challenges and objectives


Congress of the Greek Society of Criminology:
"Criminology and current challenges"


Combating discrimination and social exclusion:
the “EPAFI” (“CONTACT”) program, where young Law students meet young inmates...




Constantine Gardikas
 
Constantine Gardikas, the son of George Gardikas, Professor of Philosophy at the University of Athens, was born in the city of Patras in 1896. Constantine Gardikas developed into a prolific scientist with a solid classical education.

He studied law in Athens, and he continued his studies in Zurich and Geneva specializing in criminal law and criminology.  He received his doctorate degree at the age of 22 and then started lecturing at the University of Geneva, Switzerland. ...
 
διαβάστε περισσότερα...

Advice on the use of credit cards

"Plastic money" has replaced cash as the dominant method of payment in our everyday transactions.
 
 
We are familiar, therefore, with the use of credit cards, but how well do we know to protect ourselves from credit card fraud?
 
διαβάστε περισσότερα...
Διημερίδα: Σύγχρονα Προβλήματα Ποινικού Δικαίου

Ο Τομέας Ποινικών και Εγκληματολογικών Επιστημών της Νομικής Σχολής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης σας προσκαλεί σε Διημερίδα που διογρανώει στη μνήμη του Ομότ. Καθηγητή Κώστα Κωνσταντινίδη με θέμα: "Σύγχρονα Προβλήματα του Ποινικού Δικαίου". 3 & 4 Δεκεμβρίου 2015 Κομοτηνή, Αμφιθέατρο Νομικής Σχολής Παν/μιούπολη



4o Συνέδριο eLife 2015

Στις 6 & 7 Νοεμβρίου 2015 διοργανώνεται στην Αθήνα το 4ο Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή "eLife 2015".

To Συνέδριο διοργανώνεται από την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο και η συμμετοχή θα είναι Δωρεάν για το κοινό.



4o Συνέδριο eLife 2015

Στις 6 & 7 Νοεμβρίου 2015 διοργανώνεται στην Αθήνα το 4ο Πανελλήνιο Διεπιστημονικό Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή "eLife 2015".

To Συνέδριο διοργανώνεται από την Ελληνική Εταιρεία Μελέτης της Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο και η συμμετοχή θα είναι Δωρεάν για το κοινό.



Τριήμερο Εγκληματολογικό Συνέδριο προς τιμήν του Ομότιμου Καθηγητή κ. Νέστορα Κουράκη

Τριήμερο Εγκληματολογικό Συνέδριο προς τιμήν του ομότιμου Καθηγητή Νέστορα Κουράκη διοργανώνεται στην  Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο, 2 - 4/4/2015.

Το συνέδριο θα λάβει χώρα στην Αίθουσα Τελετών του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (Ακαδημίας 60) με κεντρικό θέμα «Κρίση, Έγκλημα και Σύστημα Ποινικής Καταστολής»



Problems of reoffending of young detainees
 
Conclusions of the follow-up research of the Center for Penal and Criminological Research (University of Athens)
 
 by Nestor E. Courakis
       Professor of Criminology
       University of Athens (GR)
 
This research was characterized as a follow-up because its main purpose was to discover first, what happened to Greek juvenile detainees with whom we had run interviews in the previous stage of the research (1993) ...
 
διαβάστε περισσότερα...

“Asking people…”
Interesting questions and even more interesting responses


The events that took place in late 2008, in Greece, in the state correctional facilities, the hunger strike of prisoners and the widespread violent protests concerning prison conditions didn’t leave us unaffected. So we found the opportunity to ask people’s opinion on this important issue. We take the recorder into the street ... and ask YOUR opinion:

"Do you believe there must be changes in the conditions of imprisonment in our country and if so, what should they be?”

διαβάστε περισσότερα...

The profile of a famous greek criminal through the eye of a camera, the lyrics of a song and his autobiography

 
A book, a song, and a movie with the same protagonist…
Nikos Koemtzis, a famous Greek criminal who killed three people and stabbed seven more, all because he wanted to dance to a song he had "ordered" from the musicians in a music hall. He transferred the story of his life to a book. Dionysis Savvopoulos (a famous Greek singer-songwriter) read the book and turned it into a song. Pavlos Tassios (a well known Greek director) heard the song and made a film. And now we present a criminologist’s scientific analysis of this artistic triptych.
 
διαβάστε περισσότερα...
A case study of a recidivist criminal
 
This is the interesting story of a recidivist criminal (Elias) who is incarcerated in a Greek prison. We managed to interview him, unattended, in late May 1999 in a special area in the guardhouse yard. The main topic of our conversation was his life story, the life of a young man through the prison bars… 
 
διαβάστε περισσότερα...
Σωματείο Εργαζομένων Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού

Περιοδικό "Κοινωνικές Επιστήμες"

Κωνστάντειον - Κέντρο εγκληματολογικών ερευνών

Ομοσπονδία Σωφρονιστικών Υπαλλήλων Ελλάδος

Καθηγητής Νέστωρ Κουράκης

Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη

Νιώθω Ασφαλής

Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Άρειος Πάγος

Κέντρο Επανένταξης Αποφυλακισμένων "ΕΠΑΝΟΔΟΣ"

Καθηγητής Γιάννης Πανούσης

Κέντρο Ψυχαναλυτικών Ερευνών

Τομέας Ποινικών Επιστημών Τμήματος Νομικής Ε. Κ. Πανεπιστημίου Αθηνών

Σύλλογος Ελλήνων Εγκληματολόγων Παντείου Πανεπιστημίου

Σπουδαστήριο Κοινωνικών Μελετών Τ.Ε.Ι. Μεσολογγίου

Τομέας Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου

Τομέας Ποινικών & Εγκληματολογικών Επιστημών Τμήματος Νομικής ΑΠΘ

Αναζήτηση νομολογίας του Ε.Δ.Δ.Α.

Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

Τμήμα Νομικής Eθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Εργαστήριο Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών

Όροι Χρήσης  :    Πείτε μας τη γνώμη σας  :    Developed & hosted by Nomiki Bibliothiki SA