Το χρήμα "ζυγίζει" - έχει βάρος. Έχει διαδρομή. Έχει ταυτότητα. Το διαδικτυακό χρήμα όμως; Ο ψηφιακός κόσμος χρησιμοποιεί για χρήματα μόνο αριθμούς. Αγοράζουμε και πουλάμε με αντάλλαγμα ψηφιακές μονάδες. Ακόμη και διαδικτυακά νομίσματα έχουν κάνει την εμφάνισή τους για να υποστηρίξουν πολλές φορές δραστηριότητες οι οποίες κινούνται έξω από τα όρια των ποινικών νόμων ή της οργάνωσης της (διαδικτυακής) κοινωνίας. Επομένως, ο ψηφιακός κόσμος με το ηλεκτρονικό χρήμα (e-cash) που διακινείται σε αυτόν, αλλά και με το διαδικτυακό νόμισμα (bitcoin, amazon coin) που «γεννήθηκε» και η χρήση του διαδίδεται με ταχύτατους ρυθμούς σε αυτόν αποτελεί ένα παράλληλο σύμπαν με τον πραγματικό κόσμο, στον οποίο το χρήμα έχει υλική μορφή, διαστάσεις, βάρος, συγκεκριμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα και προέλευση.   

Το Bitcoin¹ είναι ένα ψηφιακό - διαδικτυακό νόμισμα που το τελευταίο διάστημα χρησιμοποιείται ευρέως στον κόσμο του διαδικτύου και πολλοί θεωρούν ότι θα φέρει την επανάσταση στις διεθνείς αγορές. Το Bitcoin είναι ένα ψηφιακό νόμισμα που βασίζεται στις αρχές της κρυπτογραφίας και σε ένα ανοιχτού κώδικα, peer-to-peer (P2P) πρωτόκολλο διαδικτύου. Η παρουσίαση του έγινε τον Ιανουάριο του 2009 από έναν προγραμματιστή με το ψευδώνυμο Satoshi Nakamoto².

Η βασική ιδέα της δημιουργίας των Bitcoins ήταν να αποτελέσουν ένα ασφαλές, ανώνυμο και ανεξάρτητο από κυβερνήσεις και κεντρικές αρχές νόμισμα. Πράγματι, πίσω από την έκδοση τους δε βρίσκεται κάποια τράπεζα, αλλά ειδικό λογισμικό (software), δε συνδέονται με τραπεζικούς λογαριασμούς αλλά αποθηκεύονται στο σκληρό δίσκο του χρήστη, διακινούνται ανώνυμα μέσα από ένα peer-to-peer (P2P) δίκτυο εξυπηρετητών (servers) για τη μετάδοση και επιβεβαίωση των συναλλαγών και καμία αρχή δεν έχει πρόσβαση στα δεδομένα των συναλλαγών με Bitcoins, ούτε γνωρίζει το μέγεθος του λογαριασμού ή ποιοι συναλλάσσονται. Πρόκειται για ένα εικονικό νόμισμα του οποίου οι συναλλαγές δεν μπορούν να παρακολουθηθούν. Τα Bitcoins δεν συνδέονται με κάποιον τραπεζικό λογαριασμό, αλλά αποθηκεύονται στον ηλεκτρονικό υπολογιστή του κατόχου τους. Τράπεζα, δηλαδή, είναι ένας σκληρός δίσκος. Η παραγωγή των Bitcoins πραγματοποιείται μέσω μιας διαδικασίας που αναφέρεται ως εξόρυξη (mining) και η οποία λειτουργεί κατά κάποιο τρόπο σαν λοτταρία³. Το ανώτατο όριο Bitcoins που αναμένεται να παραχθούν είναι τα 21 εκατομμύρια και εκτιμάται ότι αυτό θα επιτευχθεί το 2044⁴.

Όπως γίνεται αντιληπτό από τα παραπάνω, το εικονικό νόμισμα του Internet έχει γίνει πολύ ελκυστικό για όσους προβαίνουν ή επιθυμούν να προβούν σε παράνομες συναλλαγές. Ειδικά στο εμπόριο ναρκωτικών χρησιμοποιείται πια ευρέως, τουλάχιστον από όσους έχουν καλή γνώση του Internet, χωρίς όμως αυτό να είναι απαραίτητο. Ο ενδιαφερόμενος να αποκτήσει Bitcoins «κατεβάζει» ένα πρόγραμμα που λειτουργεί ως client (όπως δηλαδή είναι ο browser για τις ιστοσελίδες στο διαδίκτυο) που επικοινωνεί με το δίκτυο “peer to peer” (p2p) και μέσω αυτού κάνει τις συναλλαγές του. Τέτοια προγράμματα υπάρχουν για τα Windows, τα MacOs και για Linux. Κάθε χρήστης έχει μία ξεχωριστή διεύθυνση στο δίκτυο του Bitcoin. Η διεύθυνση αυτή συνδέεται με ένα δημόσιο κλειδί, ενώ για κάθε διαφορετικό δημόσιο κλειδί υπάρχει και το αντίστοιχο ιδιωτικό, το οποίο είναι μυστικό. Η αποστολή Bitcoins απαιτεί τη γνώση της διεύθυνσης του παραλήπτη, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα e-mails.

Τα Bitcoins δημιουργούνται με βάση ένα δικτυακό αλγόριθμο που εξασφαλίζει να μην «κόβεται» - «παράγεται» συνεχώς νέο χρήμα, αλλά αυτό να αυξάνεται με μια γεωμετρική μέθοδο. O αλγόριθμος δεν θα παράγει χρήματα για πάντα αλλά είναι κατασκευασμένος έτσι ώστε να παραχθούν συνολικά 21 εκατομμύρια Bitcoins παγκοσμίως. Το 2017, μάλιστα, θα έχει παραχθεί το 75% των νομισμάτων. Και όλα αυτά χωρίς έλεγχο από κάποιον φορέα, όπως είναι οι Κεντρικές Τράπεζες για το κανονικό χρήμα, ούτε σε συνάρτηση με κάποιο υλικό αγαθό, όπως είναι ο χρυσός. Το bitcoin παράγεται αυτόματα και αυτόνομα.

Όσον αφορά τις αγοραπωλησίες, αυτές επιτυγχάνονται μέσω των λεγόμενων “Χρηματιστηρίων Bitcoins” που ορίζουν τις ισοτιμίες με τα τοπικά νομίσματα (στις 22/05/2014 το 1 Bitcoin αντιστοιχεί σε 367,60 €⁶) και ταυτόχρονα λειτουργούν ως eWallets για την αποθήκευση τους. Τα δημοφιλέστερα από αυτά είναι τα Mt. Gox⁷, CryptoXchange και Intersango⁸. Πρόσφατα το ψηφιακό νόμισμα είχε τεράστια άνοδο και συμπλήρωσε συνολική αξία ενός (1) δισεκατομμυρίου δολαρίων.

Η χρήση του bitcoin αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Ενδεικτικά, το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, το οποίο αποτελεί το μεγαλύτερο ιδιωτικό πανεπιστήμιο στην Κύπρο και ένα από τα μεγαλύτερα αγγλόφωνα πανεπιστήμια στη Μεσόγειο, θα είναι το πρώτο πανεπιστήμιο στον κόσμο το οποίο θα δέχεται πληρωμές με bitcoins. Παράλληλα παρέχει τη δυνατότητα για σπουδές διαδικτυακού συναλλάγματος, με σκοπό την καλύτερη κατανόηση του νέου φαινομένου. Το μέλος του συμβουλίου του κυπριακού Πανεπιστημίου Χρήστος Βλάχος δήλωσε σχετικά με την ανωτέρω απόφαση: «Γνωρίζουμε ότι το ψηφιακό συνάλλαγμα αποτελεί μία αναπόφευκτη τεχνική εξέλιξη η οποία θα οδηγήσει σε σημαντικές καινοτομίες στο online εμπόριο, τα οικονομικά συστήματα, τις διεθνείς πληρωμές και εμβάσματα και την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη. Το ψηφιακό συνάλλαγμα θα δημιουργήσει πιο αποτελεσματικές υπηρεσίες και θα λειτουργήσει ως μηχανισμός για την εξάπλωση των οικονομικών υπηρεσιών σε τομείς του κόσμου που δεν έχουν μεγάλη τραπεζική υποστήριξη. Θεωρούμε πρέπον να υιοθετήσουμε ψηφιακό συνάλλαγμα ως μία μέθοδο πληρωμών σε όλα τα ιδρύματά μας, σε όλες τις πόλεις και χώρες όπου λειτουργούμε». Πέρα από τις πληρωμές των διδάκτρων με bitcoins, οι φοιτητές του Πανεπιστημίου αυτού θα έχουν τη δυνατότητα σπουδών και πάνω στο ίδιο το αντικείμενο, στο πλαίσιο του «MSc Degree in Digital Currency», το οποίο είναι σχεδιασμένο για να βοηθήσει τον κάθε ενδιαφερόμενο, από τον χώρο των επιχειρήσεων ή της δημόσιας διοίκησης να καταλάβει καλύτερα τα τεχνικά χαρακτηριστικά του διαδικτυακού νομίσματος, το οποίο «πιθανότατα θα αλληλεπιδράσει με τα υπάρχοντα χρηματοοικονομικά συστήματα», καθώς θα εξετάζει τις ευκαιρίες για καινοτομία που συνεπάγονται τα συστήματα ψηφιακών συναλλαγμάτων. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι το UNic προτείνει στην κυπριακή κυβέρνηση τη δημιουργία ενός εκτενούς πλαισίου λειτουργίας με σκοπό την εξέλιξη της Κύπρου σε ένα «κέντρο» για εμπόριο, διαχείριση και τραπεζικές συναλλαγές που αφορούν σε Bitcoins⁹.

Λίγο μετά την ανακοίνωση του Πανεπιστημίου της Λευκωσίας ότι θα δέχεται πληρωμές διδάκτρων σε Bitcoins, τον ίδιο δρόμο ακολούθησε και η εταιρεία διαστημικού τουρισμού του σερ Ρίτσαρντ Μπράνσον, Virgin Galactic. Όπως ανακοινώθηκε από τον ίδιο τον Μπράνσον, μία μελλοντική αστροναύτης, αεροσυνοδός από τη Χαβάη, έχει ήδη αγοράσει εισιτήριο από τη Virgin Galactic με Bitcoins, και αναμένονται πολλοί ακόμα. Ο Μπράνσον αναφέρει στην ανακοίνωσή του: «Η Virgin Galactic είναι μία από τις πιο συναρπαστικές, φουτουριστικές εταιρείες του σύμπαντος. Το εικονικό συνάλλαγμα Bitcoin έχει προσελκύσει ενδιαφέρον τελευταία, ως μία από τις πιο καινοτόμες επιχειρηματικές δραστηριότητες, με όραμα προς το μέλλον. Οπότε νομίζουμε ότι είναι ώρα οι πελάτες της αποκτήσουν την επιλογή να πληρώνουν με Bitcoins». Επίσης, και ο ίδιος ο Μπράνσον, έχει επενδύσει σε Bitcoins, βρίσκοντας «συναρπαστικό» το πώς δημιουργήθηκε ένα νέο παγκόσμιο συνάλλαγμα¹⁰.

Επίσης, στις αρχές του 2014 δύο μεγάλα ξενοδοχεία - καζίνο στο Λας Βέγκας ανακοίνωσαν ότι θα γίνουν οι πρώτοι γνωστοί εμπορικοί και χαρτοπαικτικοί οίκοι στις Ηνωμένες Πολιτείες που θα επιτρέψουν στις συναλλαγές με τους πελάτες τους τη χρήση του ψηφιακού νομίσματος bitcoin. Πιο συγκεκριμένα, το «Golden Gate Hotel & Casino» και το «D Las Vegas Casino Hotel» από το τέλος Ιανουαρίου 2014, δέχονται bitcoins ως πληρωμή για τα δωμάτια του ξενοδοχείου αλλά και για αγορές ή άλλες συναλλαγές. Το εικονικό νόμισμα γίνεται επίσης δεκτό στο κατάστημα δώρων και στα εστιατόρια του «D Las Vegas Casino Hotel». Στα ταμία των ανωτέρω καζίνο του Λας Βέγκας εγκαταστάθηκαν iPads με τη χρήση της online πλατφόρμας BitPay- του κορυφαίου παρόχου υπηρεσιών πληρωμών (PSP) που ειδικεύεται στο εικονικό νόμισμα Bitcoin- για την επεξεργασία του ψηφιακού νομίσματος, το οποίο μπορεί να φορτωθεί σε ένα εικονικό πορτοφόλι και να χρησιμοποιηθεί με μια κινητή συσκευή¹¹.

Περαιτέρω, η ομάδα μπάσκετ Σακραμέντο Κινγκς έγινε η πρώτη αμερικανική επαγγελματική αθλητική εταιρεία που επέτρεψε τις αγορές ειδών της με bitcoins ενώ και η «Overstock.com» ανακοίνωσε ότι είναι η πρώτη μεγάλη εταιρεία λιανικής πώλησης που δέχεται την απευθείας σύνδεση με το ψηφιακό νόμισμα¹².

Tον Οκτώβριο του 2013 εγκαταστάθηκε το πρώτο ATM (αυτόματη ταμειολογιστική μηχανή) Bitcoin σε καφετέρια στο Βανκούβερ του Καναδά από την εταιρεία Bitcoiniacs, η οποία σχεδιάζει να εγκαταστήσει και άλλα μηχανήματα στις πόλεις Κάλγκαρι, Μόντρεαλ, Οτάβα και Τορόντο. Το συγκεκριμένο ATM κατασκευάστηκε στη Νεβάδα από την Robocoin, κόστισε 18.500 $¹³ και περιέχει σαρωτή παλάμης, ο οποίος σκανάρει το χέρι του χρήστη προκειμένου να επαληθεύσει την ταυτότητά του και του επιτρέπει να πραγματοποιήσει συναλλαγές είτε από Bitcoins σε μετρητά είτε το αντίστροφο. Οι συναλλαγές έχουν ημερήσιο όριο το ποσό των 1000$ ¹⁴. Το Φεβρουάριο του 2014 εγκαταστάθηκε και δεύτερο ΑΤΜ Bitcoin στο Σιάτλ των ΗΠΑ¹⁵. 

Επίσης, η εταιρεία «Tembusu Terminals» παρουσίασε το πρώτο ΑΤΜ για Bitcoin στη Σιγκαπούρη, το οποίο ονομάζεται «Tembusu» και εγκαταστάθηκε σε ένα μπαρ στην ιστορική αποβάθρα «Boat Quay», στο ποτάμι της Σιγκαπούρης. Ο επικεφαλής της εταιρείας, Andras Kristof, ανέφερε ότι το ATM θα επιτρέψει στους χρήστες να ανταλλάσουν εύκολα τα δολάρια Σιγκαπούρης σε bitcoins. Ειδικότερα δήλωσε ότι: «Με τo μηχάνημα αυτόματης πώλησης bitcoin επίσης ανοίγουμε (το εικονικό νόμισμα) για τους μέσους ανθρώπους ώστε να αρχίσουν να χρησιμοποιούν αυτές τις υπηρεσίες»¹⁶.

Παρά το γεγονός ότι πολλοί χαρακτηρίζουν το Bitcoin ως το νόμισμα του μέλλοντος, ένας από τους σημαντικότερους προβληματισμούς που προκύπτει κυρίως λόγω της προαναφερθείσας απουσίας ελέγχου είναι ότι αποτελεί ένα άκρως ελκυστικό μέσο για παρανομές συναλλαγές (π.χ. διακίνηση ναρκωτικών) καθώς και ηλεκτρονική νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Επίσης, αυξάνει το ρίσκο για κακόβουλη πρόσβαση στον υπολογιστή, με σκοπό την κλοπή των χρημάτων. Από την άλλη πλευρά, όπως ήδη αναφέρθηκε, χιλιάδες ηλεκτρονικά καταστήματα και οργανισμοί δέχονται ήδη πληρωμές με Bitcoins και ο όποιος κίνδυνος δεν έχει λειτουργήσει ανασχετικά για την χρήση του. 

Χαρακτηριστικά, τον Ιούνιο του 2011, για παράδειγμα, το Mt.Gox, το πιο δημοφιλές μέχρι τότε «Χρηματιστήριο BitCoin» δέχθηκε «επίθεση» από χάκερς, όπως και ένα ακόμη μεγάλο χρηματιστήριο ένα μήνα αργότερα. Τον Αύγουστο του 2011 ένα ακόμη κατέστη προσβάσιμο σε χάκερς. Μετά από αυτό η τιμή του BitCoin μειώθηκε θεαματικά¹⁷. Τον Φεβρουάριο του 2014 το Mt.Gox και πάλι ζήτησε να τεθεί σε καθεστώς χρεοκοπίας ανακοινώνοντας ότι ενδεχομένως να έχασε εικονικά νομίσματα συνολικής αξίας περίπου μισού δισεκατομμυρίου δολαρίων, εξαιτίας δραστηριότητας hacker. Σε συνέντευξη Τύπου στο Τόκιο, ο διευθύνων σύμβουλος του Mt.Gox Μαρκ Καρπέλες δήλωσε ότι η κατάρρευση αυτή οφείλεται σε μία «αδυναμία συστήματος». Ωστόσο προέβλεψε ότι το Bitcoin, το πρώτο εικονικό νόμισμα, θα συνεχίσει να αναπτύσσεται. Πιο συγκεκριμένα, το Mt.Gox σταμάτησε όλες τις συναλλαγές, η ιστοσελίδα του εξαφανίστηκε από το διαδίκτυο και έχασε 750.000 bitcoins χρηστών του και 100.000 δικά του, που αντιστοιχούσαν σε 480 εκατομμύρια δολλάρια¹⁸. Η ιστοσελίδα του Mt.Gox, επανήλθε μετά από μήνες και αναρτήθηκε σε αυτή μήνυμα το οποίο ανέφερε ότι : «...Η διακοπή της λειτουργίας ήταν πρόσκαιρη προκειμένου να προστατέψει το site και τους χρήστες μας...»¹⁹. Το ίδιο το νόμισμα μπορεί να παρέμεινε ακέραιο από τις επιθέσεις των χάκερς, αλλά οι αγορές που το διακινούσαν αποδείχτηκαν ευάλωτες.

Το πεδίο ενδιαφέροντος της εγκληματολογίας και του ποινικού δικαίου είναι προφανές ότι θα στραφεί στο μέλλον στα ψηφιακά νομίσματα και στον παράλληλο κόσμο που αναπτύσσεται στο διαδίκτυο καθώς εκεί θα αναπτυχθεί και αντίστοιχη εγκληματική δραστηριότητα (η οποία, βέβαια, μάλλον κάνει ήδη την εμφάνισή της), είτε χρησιμοποιώντας το bitcoin για παράνομες συναλλαγές είτε προσελκύοντας ψηφιακούς εγκληματίες ως στόχος. Η γνώση της λειτουργίας των ψηφιακών αυτών νομισμάτων θα βοηθήσει να καταλάβουμε πληρέστερα τις ανάγκες εγκληματοπροληπτικών πολιτικών, εντάσσοντας και όχι αποκλείοντας τις εξελίξεις αυτές στη σύγχρονη νομική πραγματικότητα. 

1. Wikipedia, bitcoin, https://en.bitcoin.it/wiki/Main_Page

2. Newsbeast.gr, Όσα θέλετε να γνωρίζετε για το bitcoin, Απρίλιος 2013, http://www.newsbeast.gr/technology/arthro/511621/osa-thelete-na-gnorizete-gia-to-bitcoin/, 8-5-2013.

3. We need decentralized cryptocurrencies, we just don’t need bitcoin, April 2013, http://www.technollama.co.uk/we-need-decentralized-cryptocurrencies-we-just-dont-need-bitcoin, 8-5-2013.

4. Bitcoin: Tο επαναστατικό νόμισμα που σαρώνει στο Διαδίκτυο, Ιανουάριος 2013, http://www.ramnousia.com/2013/01/bitcoin-to-nomisma-toy-diadiktyoy.html#.UYlyR6JkP8Z, 8-5-2013.

5. Χριστόπουλος Π., Το διαδικτυακό νόμισμα bitcoin γίνεται ευρύτερα γνωστό, Οκτώβριος 2012, http://http---ellinon-anava.pblogs.gr/2012/09/to-diadiktyako-nomisma-bitcoin-ginetai-efrytera-gnwsto.html, 8-5-2013.

6. Βλ. για ισοτιμία Bitcoin με ευρώ, http://preev.com/btc/eur, 8-5-2013.

7. Βλ. ιστοσελίδα Mt. Gox, https://mtgox.com/, 14-5-2013.

8. Βλ. ιστοσελίδα Intersango, https://intersango.com/, 14-5-2013.

9. Βλ. ιστοσελίδα TVXS, http://tvxs.gr/news/sci-tech/me-bitcoins-tha-plironetai-panepistimio-leykosias

10. Βλ. ιστοσελίδα TVXS, http://tvxs.gr/news/sci-tech/ta-bitcoins-%C2%ABkerdizoyn%C2%BB-diastima

11. Βλ. ιστοσελίδα ΑΝΤ1 NEWS, http://www.antenna.gr/news/World/article/332422/to-bitcoin-paei-las-begkas

12. Βλ. ιστοσελίδα ΑΝΤ1 NEWS, http://www.antenna.gr/news/World/article/332422/to-bitcoin-paei-las-begkas

13. Βλ. ιστοσελίδα, http://www.techero.gr/825/business/first-bitcoin-atm-vancouver

14. Βλ. ιστοσελίδα, http://www.techgear.gr/first-bitcoin-atm-canada-79766/

15. Βλ. ιστοσελίδα «Η Καθημερινή», http://www.kathimerini.gr/754538/article/oikonomia/die8nhs-oikonomia/atm-gia-bitcoin-stis-hpa 

16. Βλ. ιστοσελίδα ΑΝΤ1 NEWS, http://www.antenna.gr/news/tech/article/337647/proto-atm-gia-bitcoin-sti-sigkapoyri-en-meso-anisyxion

17.  Lee T., An illustrated history of bitcoin crashes, Απρίλιος 2013, http://www.forbes.com/sites/timothylee/2013/04/11/an-illustrated-history-of-bitcoin-crashes/?utm_campaign=forbestwittersf&utm_source=twitter&utm_medium=social, 8-5-2013.

18. Βλ. ιστοσελίδα TVXS, http://tvxs.gr/news/sci-tech/i-proti-xreokopia-toy-bitcoin

19. Βλ. ιστοσελίδα Capital.gr, http://www.capital.gr/News.asp?id=2019152