Η ομαλή συμβίωση παιδιών και εφήβων εντός και εκτός της σχολικής κοινότητας και η βία μεταξύ ανηλίκων αποτελούν τον τελευταίο καιρό μείζον θέμα για (επιστημονική και όχι μόνο) συζήτηση. Με αφορμή περιστατικά που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας σε συνδυασμό με περιστατικά βίας σε σχολεία του εξωτερικού, πολλές φορές ακραίας μορφής, έχει ανοίξει ένας κύκλος συζητήσεων και σε  ερευνητικό επίπεδο για την επιθετικότητα μεταξύ ανηλίκων σήμερα και την εκδήλωση αυτής στο σχολικό περιβάλλον. Εξάλλου, οι συμπεριφορές βίας μεταξύ ανηλίκων αποδεικνύεται ότι έχουν τέτοια ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά, ώστε να απασχολούν δικαιολογημένα την κοινή γνώμη στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια, χωρίς βεβαίως να «δαιμονοποιούνται» παιδιά και έφηβοι.

 

Το έργο «Ομαδική βία και επιθετικότητα στα σχολεία» [Αλίκη Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου (διευθ. εκδ.), εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2010] αποτελεί μία μερική -κατ’ ανάγκη- αποτύπωση του πλούσιου και γόνιμου διαλόγου που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της Ειδικής Επιτροπής Μελέτης Ομαδικής Ενδοσχολικής Βίας (ΕΕΜΟΕΒ). Η Επιτροπή αυτή ιδρύθηκε και λειτούργησε στο πλαίσιο της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) από τον Ιούνιο του 2006 έως τον Μάιο του 2010, με πρωτοβουλία και υπό την προεδρία της Καθηγήτριας κ. Αλίκης Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου. Στην εν λόγω Επιτροπή κλήθηκαν και συμμετείχαν όλοι οι επιστημονικοί και κοινωνικοί φορείς τους οποίους αφορά άμεσα το θέμα καθώς και ειδικοί επιστήμονες. Ενδεικτικά, συμμετείχαν ο Βοηθός Συνήγορου του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιιού, εγκληματολόγοι, παιδοψυχίατροι, νομικοί, εκπρόσωποι της ΟΛΜΕ, εκπαιδευτικοί διαφόρων βαθμίδων, εκπρόσωποι των συλλόγων γονέων, κ.α.

 

Στο εν λόγω τόμο, μετά  τον πρόλογο του Προέδρου της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου  κ. Κ. Παπαϊωάννου και τις προλογικές σκέψεις της Προέδρου της ΕΕΜΟΕΒ κ. Αλίκης Γιωτοπούλου-Μαραγκοπούλου, παρουσιάζεται, από την Αντιπρόεδρο της ΕΕΜΟΕΒ Ομότιμη Καθηγήτρια Κ.Δ. Σπινέλλη, η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε για τις εργασίες της Επιτροπής και η ορολογία που χρησιμοποιείται στον τόμο.

 

Στη συνέχεια, το κύριο μέρος του τόμου «Ομαδική βία και επιθετικότητα στα σχολεία» έχει δομηθεί σε τέσσερις άξονες.
Ο πρώτος άξονας αναφέρεται στη φαινομενολογία της βίας και της επιθετικότητας στα σχολεία. Εκεί, παρουσιάζονται, καταρχάς, τα πορίσματα πρωτότυπης έρευνας η οποία διενεργήθηκε ειδικώς στο πλαίσιο των εργασιών της Επιτροπής κατά τα σχολικά έτη 2006-2007 και 2007-2008 σε δείγμα εκπαιδευτικών. Από την έρευνα αναδεικνύονται τελικώς στατιστικά στοιχεία αλλά και ποιοτικά χαρακτηριστικά που συνδέονται με τα περιστατικά ομαδικής βίας σε χώρους του σχολείου. Μετά από αυτό το ενδιαφέρον άρθρο (των Ελένης Γλαρέντζου, Λένας Καραγιάννη, Γρηγόρη Κοταλακίδη, Σόνιας Τζελφέ-Ανέστη και Παύλου Χαραμή) που στηρίχθηκε σε ερωτηματολόγιο που καταστρώθηκε στο πλαίσιο των εργασιών της Ειδικής Επιτροπής παρουσιάζονται, επίσης, ερευνητικά δεδομένα από έρευνα του ΕΚΚΕ, η οποία περιέχει αρκετά σημαντικά στοιχεία αναφορικά με τη βία σε σχολεία της Αθήνας (Ελένη Βαλάσση-Αδάμ). Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα ευρήματα διακρατικής έρευνας, η οποία διενεργήθηκε από την ΕΨΥΠΕ κατά τη συμμετοχή της στο πρόγραμμα «Δάφνη» της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ιωάννης Τσιάντης και Χάρης Ασημόπουλος). Τέλος, ο άξονας αυτός ολοκληρώνεται με τα πορίσματα μιας άλλης έρευνας, η οποία διενεργήθηκε στο Βαρβάκειο Πειραματικό Γυμνάσιο, σε δείγμα 288 μαθητών (Μαρία Μπελογιάννη).

 

Ο επόμενος άξονας εισηγήσεων του συλλογικού τόμου είναι, ίσως, το πλέον νευραλγικό τμήμα του. Τρεις εισηγήσεις οι οποίες αναφέρονται σε εμπειρίες εκπαιδευτικών και ενός μέλους του Τομέα Πρόληψης του ΚΕΘΕΑ αναφορικά με τη διαχείριση περιστατικών ενδοσχολικής βίας. (άρθρα της Στέλλας Πρωτονοτάριου, αναφορικά με τις εμπειρίες από την πρόληψη και αντιμετώπιση της επιθετικότητας στο 132ο σχολείο της Αθήνας, της Θεοδοσίας Πενταρβάνη-Υφαντή και των Σωτηρίας Τσιώτρα και Ιωάννας Κυρίτση αναφορικά με το πρόγραμμα πρόληψης για την αντιμετώπιση της ομαδικής βίας στα σχολεία από το ΚΕΘΕΑ).

 

Στον τρίτο άξονα του τόμου εντοπίζεται το θεωρητικό υπόβαθρο των ζητημάτων που εξέτασε στις εργασίες της η Επιτροπή. Η Πρόεδρος της Επιτροπής αναλύει τα αίτια των βίαιων και επιθετικών στάσεων ανηλίκων. Επίσης, ακολουθεί μια θυματολογική προσέγγιση του ζητήματος της σχολικής βίας (Αλεξάνδρα Ρούσσου). Ο τρίτος άξονας κλείνει με μια ανάλυση του θεωρητικού πλαισίου της σχολικής βίας και τις δυνατότητες αντιμετώπισής της (Καθηγητής Ν. Κουράκης).

 

Άλλη μια ad hoc δράση της Επιτροπής είναι αυτή που παρουσιάζεται στο τέταρτο μέρος του συλλογικού αυτού τόμου. Η Επιτροπή, προκειμένου να λάβει  έγκυρες  πληροφορίες για το νομοθετικό πλαίσιο που ισχύει  σε αντιπροσωπευτικά ευρωπαϊκά κράτη κατά τον χρόνο των εργασιών της Ειδικής Επιτροπής, απευθύνθηκε με επιστολή της Προέδρου της σε πρεσβείες ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών στις 20.02.2007. Παράλληλα με την ισχύουσα νομοθεσία η Επιτροπή  ζήτησε πληροφορίες σχετικά με τις  λεγόμενες «καλές πρακτικές» που εφαρμόζονται στις εν λόγω χώρες για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Οι απαντήσεις οι οποίες απεστάλησαν αποτέλεσαν ένα αξιόλογο σύνολο τεκμηριωμένων στοιχείων. Το Εργαστήριο Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών  του Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με την Επιτροπή, ανέλαβε την μετάφραση και επεξεργασία αυτού του πολύτιμου επιστημονικού υλικού, το οποίο παρουσιάζεται στον τόμο ως «καλές πρακτικές ευρωπαϊκών χωρών για την αντιμετώπιση της σχολικής βίας». Πριν την ειδική αναφορά σε κάθε χώρα ξεχωριστά, παρουσιάζεται συνοπτικά η ελληνική εκπαιδευτική νομοθεσία για τη συμπεριφορά των μαθητών στο σχολικό περιβάλλον καθώς και η κριτική εναντίον του τιμωρητικού της χαρακτήρα (άρθρο του γράφοντος Φώτη Σπυρόπουλου).

 

Ο τόμος αυτός ολοκληρώνεται με τα καταληκτικά συμπεράσματα που διατυπώνει ο Συνήγορος του Παιδιού Γ. Μόσχος. Ειδικότερα, ο Συνήγορος του Παιδιού κάνει μια εκτενή αναφορά στα διεθνή νομικά κείμενα τα οποία θεμελιώνουν τα δικαιώματα του παιδιού και προβαίνει στη διατύπωση τελικών προτάσεων ως απόσταγμα των εργασιών της επιτροπής και των απόψεων που εκεί διατυπώθηκαν. Αξίζει ιδιαίτερα εν προκειμένω να προσεχθούν οι συγκεκριμένες προτάσεις για ζητήματα σχετικά με την κατάρτιση, την επιμόρφωση και την υποστήριξη των εκπαιδευτικών, τη γενικότερη λειτουργία και οργάνωση του σχολείου για την πρόληψη αλλά και το χειρισμό περιστατικών ενδοσχολικής βίας, τη σύνδεση του σχολείου με τις οικογένειες των μαθητών και άλλες δράσεις εκτός του σχολείου.

 

Η παρουσίαση της επιστημονικής προσπάθειας της επιτροπής που παρουσιάζεται σε αυτόν τον τόμο ολοκληρώνεται με τρία παραρτήματα : Το ερωτηματολόγιο της έρευνας που διενεργήθηκε στο πλαίσιο των εργασιών της επιτροπής, η συνοδευτική επιστολή με την οποία τούτο εστάλη στους εκπαιδευτικούς, η επιστολή που εστάλη από την Επιτροπή στις πρεσβείες ευρωπαϊκών χωρών σχετικά με την αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας καθώς και σύντομα βιογραφικά σημειώματα των  συγγραφέων.