Ο«Πρακτικός οδηγός για το έργο των επιμελητών ανηλίκων και επιμελητών κοινωνικής αρωγής» εκδόθηκε το Μάρτιο του 2017 με σκοπό να αποτυπώσει την ταυτότητα των Υπηρεσιών Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής στη χώρα μας και να παρουσιάσει τις βασικές μεθόδους εργασίας με ανηλίκους και ενηλίκους παραβάτες που εφαρμόζονται στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στην Αυστρία. Η περίπτωση της Αυστρίας επιλέχθηκε κυρίως διότι το εγχειρίδιο χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα τεχνικής βοήθειας για τη μεταρρύθμιση του Ελληνικού Δικαστικού Συστήματος που υλοποιείται σε συνεργασία με το Αυστριακό Ομοσπονδιακό Υπουργείο Δικαιοσύνης. Η επιλογή, ωστόσο, αυτή αποδείχθηκε ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Στην Αυστρία η επιτήρηση των ανηλίκων και ενηλίκων δραστών έχει ανατεθεί από το κράτος στο μη κυβερνητικό οργανισμό “Neustart” που λειτουργεί ως σωματείο και δραστηριοποιείται σε εθνικό επίπεδο. Μέσα στα 60 χρόνια λειτουργίας του το “Neustart” έχει αναπτυχθεί οργανωτικά και επιστημονικά και σήμερα απασχολεί περίπου 600 υπαλλήλους και 1000 εθελοντές. Το “Neustart” παρέχει υπηρεσίες επιτήρησης σε 30.000 περίπου άτομα ετησίως. Από αυτούς σχεδόν το ήμισυ λαμβάνει υπηρεσίες διαμεσολάβησης είτε ως δράστες είτε ως θύματα, καθώς η Αυστρία είναι από τις χώρες που έχουν αναπτύξει ιδιαίτερα την υποστήριξη των θυμάτων και το θεσμό της διαμεσολάβησης ως τρόπο επίλυσης διαφορών στο πλαίσιο του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης.

Στη χώρα μας οι Υπηρεσίες Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής είναι περιφερειακές υπηρεσίες του Υπουργείου Δικαιοσύνης, οι οποίες έχουν μια σειρά από αρμοδιότητες που εκτείνονται από την πρόληψη της παραβατικότητας και την  εφαρμογή των αναμορφωτικών μέτρων που επιβάλλουν τα δικαστήρια ανηλίκων έως την επίβλεψη των ενηλίκων παραβατών που εκτίουν την ποινή τους στην κοινότητα (κοινωφελή εργασία, αναστολή υπό επιτήρηση) ή αποφυλακίζονται με όρους. Οι επιμελητές ανηλίκων συνεχίζουν μια παράδοση σχεδόν 40 χρόνων από την ίδρυση της Υπηρεσίας Επιμελητών Ανηλίκων (ΠΔ 49/1979, ΦΕΚ Α’ 11), ενώ οι επιμελητές κοινωνικής αρωγής ασκούν τα καθήκοντά τους εδώ και μία δεκαετία (ΠΔ 195/2006, ΦΕΚ Α’ 199). Το 2014 οι δύο υπηρεσίες συγχωνεύθηκαν συνιστώντας πλέον μια ενιαία Υπ ηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής που λειτουργεί στην έδρα κάθε Πρωτοδικείου (άρθρο 26 ΠΔ 101/2014 ΦΕΚ Α’ 168). Ωστόσο, η συγχώνευση επέτεινε τα προβλήματα που ήδη αντιμετώπιζε η κάθε υπηρεσία, με σημαντικότερα τα ζητήματα υποστελέχωσης και έλλειψης συγκροτημένου και σύγχρονου θεσμικού πλαισίου λειτουργίας τους. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι κατά το χρόνο της συγχώνευσης 24 από τις 63 συνολικά Υπηρεσίες παρέμεναν χωρίς καθόλου προσωπικό ενώ σε 17 Υπηρεσίες υπηρετούσε μόνο ένας επιμελητής ο οποίος πλέον επιφορτίσθηκε με το αντικείμενο της επίβλεψης όλων των παραβατών. Στη χώρα μας σήμερα υπηρετούν συνολικά 120 επιμελητές.

Ο Οδηγός αποτελείται από δύο βασικές ενότητες: Η πρώτη έχει συνταχθεί από έλληνες εμπειρογνώμονες και επιχειρεί να αποτυπώσει τόσο την ταυτότητα και το ρόλο των Υπηρεσιών Επιμελητών Ανηλίκων και Κοινωνικής Αρωγής, όσο και τις βασικές αρχές της συμβουλευτικής εργασίας και της δεοντολογίας που χρειάζεται να διέπει το έργο τους. Η δεύτερη ενότητα έχει συνταχθεί από τον Αυστριακό οργανισμό  “Neustart” και παρουσιάζει αναλυτικά τη μεθοδολογία και τις τεχνικές εργασίας των Αυστριακών επαγγελματιών επιτήρησης. Το εγχειρίδιο αποτέλεσε το βασικό εκπαιδευτικό υλικό προγράμματος εκπαίδευσης εκπαιδευτών, διάρκειας 70 ωρών, που υλοποιήθηκε στο Υπουργείο Δικαιοσύνης με τη συμμετοχή 25 επιμελητών ανηλίκων και επιμελητών κοινωνικής αρωγής από όλη τη χώρα. Κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης οι Έλληνες επιμελητές είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν με τους Αυστριακούς ομολόγους τους τις βασικές αρχές και τις τεχνικές της εργασίας με τους παραβάτες και να αναστοχαστούν για το σύγχρονο ρόλο των υπηρεσιών και το έργο των επιμελητών στο ελληνικό σύστημα ποινικής δικαιοσύνης. Τα σημεία όπου επικεντρώθηκε το ενδιαφέρον των επαγγελματιών και τα οποία παρουσιάζονται, μεταξύ άλλων, αναλυτικά στον Οδηγό είναι ιδίως τα παρακάτω:

• Δουλεύοντας με το έγκλημα. Οι Αυστριακοί επιμελητές δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην επεξεργασία των αιτιών και των συνθηκών της παραβατικής συμπεριφοράς, με σκοπό την καθοδήγηση και την τροποποίηση της συμπεριφοράς για την αποχή από το έγκλημα και όχι απλά την τήρηση των όρων της δικαστικής απόφασης. Στον Οδηγό περιλαμβάνονται οι βασικές αρχές και στόχοι αυτής της προσέγγισης καθώς και συγκεκριμένες τεχνικές που ακολουθούνται στην καθημερινή τους πρακτική.
• Εργαλεία εκτίμησης του κινδύνου και των αναγκών υποστήριξης των επιτηρούμενων. Με βάση σταθμισμένα εργαλεία που έχουν προσαρμοστεί για την Αυστρία και τα οποία συμπεριλαμβάνονται ως παραρτήματα στον Οδηγό, οι Αυστριακοί επαγγελματίες αξιολογούν κάθε νέο επιτηρούμενο και εκτιμούν το βαθμό εντατικής ή μη επιτήρησης και υποστήριξης που απαιτείται στην κάθε περίπτωση. Τα εργαλεία αυτά αξιοποιούνται τόσο για την επανεκτίμηση της κάθε περίπτωσης σε τακτά χρονικά διαστήματα, όσο και για την αξιολόγηση της πορείας κάθε επιτηρούμενου σε σχέση με το πλάνο παρέμβασης που έχει από κοινού τεθεί.
• Εργασία με δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων. Ο Οδηγός περιλαμβάνει ειδικό κεφάλαιο για τη δουλειά με τους δράστες σεξουαλικών εγκλημάτων που αποτελούν σημαντική ομάδα με την οποία δουλεύουν τόσο οι Αυστριακοί επιμελητές όσο και οι Έλληνες συνάδελφοί τους. Αναδείχθηκε η ανάγκη για περαιτέρω εκπαίδευση και εξειδίκευση των επαγγελματιών στον τομέα αυτό στη χώρα μας, καθώς στην Αυστρία υπάρχει ειδική μεθοδολογία δουλειάς και αυστηρό πρωτόκολλο, λόγω των ιδιαιτεροτήτων αλλά και του αυξημένου κινδύνου υποτροπής των δραστών αυτής της κατηγορίας.
• Διαμεσολάβηση μεταξύ δράστη και θύματος. Ο Οδηγός αναφέρεται αναλυτικά στα πρότυπα και της βασικές αρχές που εφαρμόζονται κατά τη διαδικασία διαμεσολάβησης, στην διαδικασία που ακολουθείται αναλυτικά σε κάθε περίπτωση καθώς και σε διαφορετικά μεθοδολογικά μοντέλα που μπορεί να υιοθετηθούν. Η ενότητα αυτή ενδιέφερε ιδιαίτερα τους επιμελητές ανηλίκων οι οποίοι ήδη εφαρμόζουν σε κάποιο βαθμό μέτρα αποκαταστατικής δικαιοσύνης.

Ο Οδηγός διανεμήθηκε σε όλους τους επιμελητές ανηλίκων και επιμελητές κοινωνικής αρωγής και πρόκειται να αποτελέσει βασικό εκπαιδευτικό υλικό για την περαιτέρω εκπαίδευση των επαγγελματιών, ενώ άμεσα αναμένεται να αναρτηθεί και στο διαδίκτυο, στην ηλεκτρονική διεύθυνση του Υπουργείου Δικαιοσύνης.