Μόλις τον περασμένο Μάρτιο (2018) στο επίκεντρο της αμερικανικής ειδησεογραφίας βρέθηκαν ατυχήματα στα οποία ενεπλάκησαν οχήματα με λογισμικό αυτόνομης πλοήγησης (autopilot). Στην πολιτεία της Αριζόνας προκλήθηκε –ίσως ο πρώτος- θάνατος πεζού από τα λεγόμενα αυτοοδηγούμενα (self-driving) οχήματα, δηλαδή οχήματα που κυκλοφορούν στους δρόμους χωρίς να οδηγούνται από κάποιον άνθρωπο αλλά κινούνται μέσω ενός εγκατεστημένου λογισμικού αυτόνομης και αυτόματης οδήγησης. Το αυτοοδηγούμενο όχημα, στο οποίο επέβαινε βέβαια οδηγός με εποπτικό ρόλο πάνω από το τιμόνι, κατά τη διάρκεια νυκτερινής πορείας του «στον αυτόματο πιλότο» συγκρούστηκε με διερχόμενη πεζή χωρίς να προλάβει να την αποφύγει, με αποτέλεσμα το θάνατό της. Λίγες μέρες αργότερα, στην Καλιφόρνια, θύμα τροχαίου ατυχήματος με εμπλεκόμενο πάλι αυτοοδηγούμενο όχημα έπεσε ο ίδιος ο οδηγός του· κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες ο οδηγός του οχήματος, ενόσω το όχημα εκινείτο «στον αυτόματο πιλότο», χωρίς δηλαδή να δέχεται οποιαδήποτε εντολή από τον οδηγό, συγκρούστηκε με διερχόμενο φορτηγό με αποτέλεσμα το θάνατό του. Ο οδηγός του οχήματος μπορούσε πάντως ανά πάσα στιγμή να ανακτήσει τον έλεγχο του οχήματος, αφού το εν λόγω σύστημα πλοήγησης ήταν υποστηρικτικό της συνήθους, μη αυτόνομης οδήγησης. Την μη σωστή λειτουργία του συστήματος «αυτόματου πιλότου» επικαλέστηκε προσφάτως οδηγός, επίσης στην Καλιφόρνια, κατά την πρόσκρουσή του σε σταθμευμένο αστυνομικό όχημα. Τέτοια ατυχήματα δεν αποτελούν βέβαια πρωτοφανή περιστατικά στις Η.Π.Α., αφού ήδη από τον Μάιο του 2016 οδηγός αντίστοιχου αυτοοδηγούμενου, ημιαυτόνομου οχήματος έχασε την ζωή του σε σύγκρουση με φορτηγό στη Φλόριντα· το λογισμικό του συγκεκριμένου οχήματος δεν αναγνώρισε το διερχόμενο φορτηγό με αποτέλεσμα τη σύγκρουση των οχημάτων.

Η κυκλοφορία οχημάτων με εγκατεστημένο λογισμικό (πλήρους/μερικής) αυτόνομης και αυτόματης πλοήγησης δεν αποτελούν σπάνιο, πολλώ μάλλον εξωπραγματικό φαινόμενο στους δρόμους ορισμένων αμερικανικών πολιτειών. Στη δε πολιτεία της Αριζόνας, έπειτα από σχετική συμφωνία με τις αμερικανικές αυτοκινητοβιομηχανίες, εκατοντάδες τέτοια οχήματα κυκλοφορούν δοκιμαστικά σε πολλούς δρόμους αμερικανικών μητροπόλεων, όπως λ.χ. στο Φοίνιξ, καθιστώντας το κυκλοφοριακό δίκτυο ένα εργαστήριο πειραμάτων σε πραγματικές συνθήκες· αντίστοιχες συζητήσεις υπάρχουν και στην πολιτεία της Καλιφόρνιας.

Τα συστήματα αυτόματης πλοήγησης προσδίδουν στο όχημα σταθερή/εναλλασσόμενη ταχύτητα, αλλά και τη δυνατότητα στο όχημα να αλλάζει πορεία χωρίς να επεμβαίνει απαραιτήτως κάποιο πρόσωπο στην οδήγηση. Πέραν τούτου όμως, έχουν ήδη αναπτυχθεί συστήματα πλήρους αυτόνομης πλοήγησης, χωρίς δηλαδή την ανάγκη να υπάρχει καν οδηγός-επόπτης της πορείας του οχήματος. Τέτοιο λογισμικό χρησιμοποιούν τα αποκαλούμενα αυτόνομα οχήματα (autonomous vehicles), τα οποία  εξυπηρετούν ανάγκες για ένα λιγότερο επιβαρυμένο από την κυκλοφοριακή συμφόρηση συγκοινωνιακό δίκτυο, αλλά και για ασφαλέστερες και φιλικότερες στο περιβάλλον μεταφορές. Αμερικανικές εταιρίες σχεδιάζουν ήδη τη χρήση πλήρως αυτόνομων και όχι απλώς αυτοοδηγούμενων οχημάτων για την παροχή υπηρεσιών μεταφοράς του κοινού με αυτόνομα ταξί· η General Motors, ο μεγαλύτερος κατασκευαστής αυτοκινήτων στην αμερικανική αγορά, σχεδιάζει ήδη την σχετική υπηρεσία μεταφοράς προσώπων με αυτόνομα ταξί (robotaxi service) εντός του 2019.

Η όλη προβληματική των αυτοοδηγούμενων οχημάτων δεν αποτελεί επομένως σενάριο κάποιας ταινίας επιστημονικής φαντασίας, ούτε επίσης μόνο αμερικανική πραγματικότητα. Μόλις στα τέλη του περασμένου Μαΐου (2018) σημειώθηκε ένα από τα πρώτα –αν όχι το πρώτο- ατυχήματα με αυτοοδηγούμενο οχήμα στην Ευρώπη και μάλιστα στη χώρα μας. Ο οδηγός του οχήματος Tesla κατά τη διάρκεια της πορείας του στο εθνικό δίκτυο μεταξύ Κοζάνης-Φλώρινας και ενώ το αυτοκίνητο βρισκόταν στην λειτουργία του «αυτόματου πιλότου», έχασε τον έλεγχο του οχήματος και προσέκρουσε στις προστατευτικές μπάρες, χωρίς να υπάρξει κάποιο θύμα.

Από την άλλη πλευρά, δεν υπάρχουν ακόμα τα σχετικά εμπειρικά δεδομένα που να επιβεβαιώνουν ή να διαψεύδουν τις προσδοκίες για ασφαλέστερες μεταφορές μέσω της κυκλοφορίας ιδίως των αυτόνομων οχημάτων. Τα ατυχήματα με αποκορύφωμα τον θάνατο της πεζής στο πρόσφατο περιστατικό στην πολιτεία της Αριζόνας πάντως, πέραν των προβλημάτων ασφαλείας που θέτουν υπό συζήτηση, αφήνουν ανοικτά μια σειρά από ζητήματα ποινικής ευθύνης σε σχέση με τον υπαίτιο τυχόν αδικημάτων: Πρόκειται άραγε για τους κατασκευαστές τυχόν ελαττωματικών λογισμικών, κατ’ αντιστοιχία με τους παραγωγούς ελαττωματικών προϊόντων; Πώς αξιολογείται τυχόν συνυπαιτιότητα του επιβλέποντος οδηγού του αυτοοδηγούμενου αυτοκινήτου;

Εκτός αυτών όμως αλλά και των σχετικών με ζητήματα αιτιότητας αναφυόμενων προβλημάτων, πολλά ερωτήματα γεννώνται δε στην περίπτωση των πλήρως αυτόνομων οχημάτων. Όταν το αυτόνομο όχημα κινείται χωρίς επιβλέποντα οδηγό, τι θα συμβεί άραγε αν το λογισμικό πρέπει  «να λάβει μια απόφαση» την οποία θα έπαιρνε υπό τις συνήθεις συνθήκες ο οδηγός; Επί παραδείγματι, το αυτόνομα κινούμενο όχημα κατά τη διάρκεια της πορείας του πρέπει να επιλέξει, για να αποφύγει ένα ατύχημα, το θάνατο πεζού αντί της σύγκρουσης με διερχόμενο σχολικό λεωφορείο. Πολλά από τα παραπάνω αντίστοιχα ηθικά διλήμματα μπορούν να απαντηθούν ήδη στο επίπεδο της κατασκευής του σχετικού λογισμικού πλοήγησης, διότι οι υφιστάμενες δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης επιτρέπουν τέτοιες προγνώσεις και αντίστοιχες λύσεις. Οι συνέπειες σε σχέση με την εφαρμογή λ.χ. των υπό συζήτηση λόγων άρσης του αδίκου/καταλογισμού και της αρχής της ενοχής συμπληρώνουν επομένως τον συνολικό προβληματισμό και θέτουν στην πράξη το ερώτημα, αν τελικά τα αυτοοδηγούμενα οχήματα, πλήρως ή μερικώς αυτόνομα, θα ξαναγράψουν στον 21ο αιώνα τους κανόνες οδικής κυκλοφορίας.

ΠΗΓΕΣ

- ΒΒC (30.05.2018), Tesla hit parked police car 'while using Autopilot'
https://www.bbc.com/news/technology-44300952

- BBC (31.03.2018), Tesla in fatal California crash was on Autopilot
https://www.bbc.com/news/world-us-canada-43604440

- The New York Times (19.03.2018), Self-Driving Uber Car Kills Pedestrian in Arizona, Where Robots Roam
https://www.nytimes.com/2018/03/19/technology/uber-driverless-fatality.html

- The Economist (01.03.2018), Self-driving cars offer huge benefits—but have a dark side
https://www.economist.com/leaders/2018/03/01/self-driving-cars-offer-huge-benefits-but-have-a-dark-side

- Νewsauto (27.05.2018), Στην Ελλάδα το πρώτο τροχαίο με Tesla Model 3 εκτός Αμερικής!
http://www.newsauto.gr/news/stin-ellada-proto-trocheo-tesla-model-3-ektos-amerikis/