'' Αν ο Al Capone ήταν ζωντανός σήμερα, έτσι θα έκρυβε τα χρήματά του."[1]
1. Εισαγωγή στα κρυπτονομίσματα
Η εμπορική τιμή ενός αντικειμένου διαμορφώνεται, μεταξύ άλλων, από την αξία που του αποδίδουν οι καταναλωτές. Ένας πίνακας του Monet δεν θα ήταν τίποτε άλλο παρά ένα σύνολο από καυσόξυλα και χρώματα, αν οι δεξιότητες του καλλιτέχνη δεν δημιουργούσαν ένα καλαίσθητο αποτέλεσμα. Ένα επώνυμο κασκόλ είναι μόνο ένα κομμάτι υφάσματος, αλλά οι λάτρεις της μόδας αναγνωρίζουν την ποιοτική αξία του οίκου δημιουργίας του. Ένα παλαιωμένο κρασί είναι πιθανά βαρύ στη γεύση, αλλά εκτιμάται από τους οινογνώστες για τη γήινη γεύση, τη σπανιότητα και την ιστορία του. Τα ανωτέρω παραδείγματα περιγράφουν τον βασικό τρόπο λειτουργίας της οικονομίας - την αρχή της προσφοράς και της ζήτησης. Κάτι που είναι σπάνιο κι επιθυμητό αποκτά μεγαλύτερη αξία από κάτι που βρίσκεται σε αφθονία, και δεν είναι εξίσου επιθυμητό. Η προσφορά και η ζήτηση διαμορφώνονται με μια σειρά από γεγονότα, συμπεριλαμβανόμενης της μόδας της εποχής και της αντίληψης των καταναλωτών για τις προοπτικές της οικονομίας. Για παράδειγμα, η τιμή του χρυσού, και άλλων πολύτιμων μετάλλων, διακυμαίνεται ευρέως ανάλογα με το ποσό που είναι διατεθειμένος να πληρώσει ο καταναλωτής ανά πάσα στιγμή. Αυτό το ποσό (που διαμορφώνεται από το ισοζύγιο μεταξύ της ζήτησης και διαθέσιμης προσφοράς) επηρεάζεται από γεγονότα όπως μια οικονομική κρίση, όταν το εθνικό νόμισμα θεωρείται λιγότερο ασφαλές απ’ ό,τι συνήθως.
Τα κρυπτονομίσματα, όπως το bitcoin, δεν είναι συνδεδεμένα με κάποιο κεντρικό τραπεζικό σύστημα. Αντιθέτως, όπως και το διαδίκτυο, τα κρυπτονομίσματα λειτουργούν μέσω ενός αποκεντρωμένου συστήματος στο οποίο το σύνολο των χρηστών είναι συνδεδεμένοι κι επικοινωνούν μέσω ενός πρωτόκολλου ανοικτού κώδικα. Στην βάση του, ένα κρυπτονόμισμα δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένας αριθμός που βρίσκεται σε μια ηλεκτρονική βάση δεδομένων, όπως ακριβώς μια τράπεζα καταγράφει τις συναλλαγές και τα οικονομικά στοιχεία των πελατών της σε μια ηλεκτρονική βάση δεδομένων. Ενώ σε μια παραδοσιακή τράπεζα μόνο η ίδια έχει πρόσβαση σε ολόκληρη τη βάση δεδομένων των πελατών της, στα κρυπτονομίσματα όλοι οι συμμετέχοντες στο αποκεντρωμένο αυτό δίκτυο κρατούν ένα αντίγραφο του καταλόγου που καταγράφει δημόσια το σύνολο των συναλλαγών μεταξύ των χρηστών.
Τι σημαίνει αυτή η φαινομενικά απόλυτη διαφάνεια; Πολύ απλά, ότι αν μόνο ο εξουσιοδοτημένος χρήστης μπορεί να έχει πρόσβαση στο ηλεκτρονικό πορτοφόλι του (το αντίστοιχο του τραπεζικού λογαριασμού) όπου διατηρεί τα κρυπτονομίσματά του, το σύνολο των χρηστών που βρίσκονται συνδεδεμένοι στο δίκτυο μπορεί να έχουν πρόσβαση στο αρχείο των συναλλαγών του (το αντίστοιχο των κινήσεων του τραπεζικού λογαριασμού). Συνεπώς, οι συναλλαγές μέσω κρυπτονομισμάτων θεωρούνται διαφανείς και περιλαμβάνουν έναν τυχαία παραγόμενο αλφαριθμητικό κωδικό (αναγνωριστικό) ο οποίος καθιστά τα δεδομένα των χρηστών και τις συναλλαγές ψευδώνυμα. Ως εκ τούτου, τα κρυπτονομίσματα παρέχουν αυξημένη προστασία μέσω μιας διαδικασίας ψευδωνυμοποίησης, και όχι ανωνυμοποίησης.[2] Οι συναλλαγές θα ήσαν εντελώς ανώνυμες μόνο αν ήταν αδύνατο να εντοπιστούν οι συναλλασσόμενοι – στην πράξη είναι πολύ δύσκολο, αλλά πάντως όχι αδύνατο, να ταυτοποιηθούν οι χρήστες των σχετικών συναλλαγών.[3]
Συνολικά, τα κρυπτονομίσματα (ή «Εικονικά Νομίσματα», ή «Bitcoin» -το τελευταίο χρησιμοποιείται στο παρόν άρθρο εναλλασσόμενα με δεδομένη την ευρεία δημοφιλία του ως το πιο αναγνωρίσιμο κρυπτονόμισμα-) κρυπτογραφούν ψηφιακές ακολουθίες αριθμών κι επιτρέπουν την ασφαλή εκτέλεση ψηφιακών συναλλαγών με υψηλό βαθμό ψευδωνυμοποίησης.[4] Κάθε συναλλαγή που εκτελείται μέσω των κρυπτονομισμάτων επαληθεύεται μέσω αποκεντρωμένων δικτύων «peer-to-peer» και στη συνέχεια μεταδίδονται σε δημόσια διαθέσιμες βάσεις δεδομένων που καταγράφουν την ιστορία των συναλλαγών του κάθε χρήστη κρυπτονομίσματος. Για να ολοκληρωθεί μια συναλλαγή, κάθε χρήστης που είναι συνδεδεμένος στο δίκτυο, ως κόμβος, επιβεβαιώνει την αυθεντικότητα της συναλλαγής. Η τεχνολογία που επιτρέπει αυτήν την αποκεντρωμένη επικύρωση μιας συναλλαγής, με αυξημένη ασφάλεια, ονομάζεται blockchain.[5]
Τα τελευταία χρόνια έχουν επέλθει σημαντικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιούνται οι ψηφιακές συναλλαγές. Συνήθως διακρίνουμε τρεις τύπους εικονικών νομισμάτων:
- Ορισμένα εικονικά νομίσματα αναπτύσσονται εντός κλειστού συστήματος. Το νόμιμο χρήμα δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί προς απόκτηση αυτών των εικονικών νομισμάτων, ούτε αντίστροφα μπορούν τα εικονικά νομίσματα να μετατραπούν σε νόμιμο χρήμα.[6]
- Ένας δεύτερος τύπος εικονικών νομισμάτων περιλαμβάνει νομίσματα που μπορούν να αγοραστούν έναντι νόμιμου χρήματος, αλλά δεν μπορούν να μετατραπούν εκ νέου σε νόμιμο χρήμα.[7]
- Ο τελευταίος τύπος εικονικών νομισμάτων είναι τ’ αμφίδρομα εικονικά νομίσματα: μπορούν ν’ αποκτηθούν έναντι νόμιμου χρήματος και μπορούν ν’ ανταλλαγούν εκ νέου σε νόμιμο χρήμα.[8] Ο αμφίδρομος τύπος εικονικών νομισμάτων περιγράφει τη διαδικασία κατά την οποία τα κρυπτονομίσματα, όπως το bitcoin, αλληλεπιδρούν και επηρεάζουν την παραδοσιακή οικονομία.
Από άποψη χρηστικότητας, τα εικονικά νομίσματα κλειστού συστήματος εξυπηρετούν μόνο τον σκοπό για τον οποίο δημιουργούνται. Για παράδειγμα, ένα εικονικό νόμισμα που σχετίζεται μ’ ένα βιντεοπαιχνίδι[9] μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο εντός των πλαισίων του παιχνιδιού. Ωστόσο, ένα εικονικό νόμισμα μπορεί να έχει κι ευρύτερη χρήση, για παράδειγμα όταν μια αεροπορική εταιρεία δημιουργεί ένα πρόγραμμα τακτικών πελατών και χρησιμοποιεί τα αεροπορικά μίλια ως μια άλλη μορφή εικονικού νομίσματος.[10]
Στο παρόν άρθρο θα συζητηθεί η ιστορία των κρυπτονομισμάτων, και ιδιαίτερα του bitcoin λόγω της δημοφιλίας του, όπως επίσης των κινδύνων που συνδέονται με τη χρήση τέτοιων κρυπτονομισμάτων. Στη συνέχεια, θα αναλύσουμε ορισμένες παράνομες δραστηριότητες που τελούνται μέσω εικονικών νομισμάτων, όπως η διακίνηση ναρκωτικών και η νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Τέλος, θα εξετάσουμε τις νομοθετικές πρωτοβουλίες στην ΕΕ, τις ΗΠΑ και παγκοσμίως αναφορικά με την πρόληψη της χρησιμοποίησης των κρυπτονομισμάτων για παράνομες δραστηριότητες.
1.1. Η ιστορία του bitcoin
Πώς δημιουργήθηκαν όμως τα κρυπτονομίσματα, και πιο συγκεκριμένα το bitcoin ως το πρώτο από αυτά; Η σχετική ιδέα αναπτύχθηκε για πρώτη φορά από ένα άγνωστο πρόσωπο ή ομάδα με το ψευδώνυμο Satoshi Nakamoto.[11] Συγκεκριμένα, τον Οκτώβριο του 2008 ο Satoshi Nakamoto δημοσίευσε το άρθρο "Bitcoin: Ένα ηλεκτρονικό ταμειακό σύστημα peer to peer" στον ιστότοπο "mezdowd.com ", όπου περιέγραφε ένα σύστημα συναλλαγών σε πλήρως αποκεντρωμένο περιβάλλον, ανεξάρτητο από τρίτα μέρη και υποστηριζόμενο από την υποκείμενη τεχνολογία του blockchain. Η αληθινή ταυτότητα του Satoshi είναι ακόμη άγνωστη, εντούτοις υπάρχουν ενδείξεις ότι ο Satoshi δεν είναι ένα άτομο αλλά ομάδα, πιθανώς δυτικής καταγωγής. Μάλιστα, ο Satoshi προτάθηκε το 2015 για το βραβείο Νόμπελ στις οικονομικές επιστήμες για τη συμβολή του στη σύγχρονη οικονομία μέσω της εισαγωγής των κρυπτονομισμάτων στο σύστημα οικονομικών συναλλαγών.
Λίγους μήνες μετά, και συγκεκριμένα τον Ιανουάριο του 2009, η ιδέα του Satoshi ενσαρκώθηκε μέσω της γέννησης του bitcoin ως πρώτου κρυπτονομίσματος. Το bitcoin είναι μοναδικό στον σχεδιασμό του δεδομένου ότι η προσφορά του είναι πεπερασμένη- θα διατεθούν μόνο 21 εκατομμύρια bitcoin συνολικά παγκοσμίως σε καθορισμένες χρονικές περιόδους και επί του παρόντος 16,3 εκατομμύρια έχουν ήδη εξορυχθεί και διακινούνται στο διεθνές οικονομικό σύστημα. Το τελευταίο bitcoin προγραμματίζεται να εξορυχθεί το 2140, σημείο μετά το οποίο δεν θα μπορούν πλέον να εξορυχθούν νέα bitcoin. Τον Ιανουάριο του 2018, ο Satoshi κατείχε bitcoin συνολικής αξίας 16,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων,[12] ενώ περίπου 1.000 άτομα κατέχουν το 40% του συνολικού αριθμού bitcoin.[13]
Στην αρχή της διακίνησής του, το bitcoin άξιζε μόνο λίγα λεπτά του Ευρώ.[14] Κανένας χρήστης δεν χρησιμοποιούσε νόμιμο χρήμα για ν’ αγοράσει bitcoin. Ο βασικός τρόπος απόκτησης bitcoin ήταν ν’ αφιερώσει ο χρήστης την υπολογιστική ισχύ του υπολογιστή του για την επικύρωση συναλλαγών μέσα από το blockchain. Όταν ο υπολογιστής είχε επικυρώσει αρκετές συναλλαγές, επιβραβευόταν με την «εξόρυξη» ενός bitcoin, το οποίο ήταν η αμοιβή για τον χρόνο, την ηλεκτρική ενέργεια και την υπολογιστική ισχύ που διέθεσε.[15] Μέσα σε λίγα χρόνια ωστόσο η αξία του Bitcoin εκτινάχθηκε, ξεπερνώντας την αξία μιας ουγγιάς χρυσού, και φτάνοντας μέχρι και τα $17.550 (περίπου 15.500 Ευρώ) για ένα bitcoin.[16] Το bitcoin διακρίνεται από μεγάλες αυξομειώσεις στην αξία του, καθώς απώλεια ή κέρδος 10% της συνολικής αξίας του θεωρείται αναμενόμενη σε μια τυπική ημέρα συναλλαγών. Αυτή η μεγάλη διακύμανση καθιστά το bitcoin, και κάθε κρυπτονόμισμα, μια ιδιαίτερα κινδυνώδη επένδυση που μπορεί να αποφέρει ένα εξαιρετικά υψηλό κέρδος, αλλά μπορεί εξίσου να εξανεμίσει το κεφάλαιο του επενδυτή. Κατά τη συγγραφή του παρόντος άρθρου,[17] η αξία ενός bitcoin ξεπερνούσε λίγο τα $4.100 (περίπου 3.625 Ευρώ).[18]
Έτσι, το bitcoin πέρασε από τo περιθώριο στην αναγνώρισή του απ’ το ευρύ κοινό το 2017, καθώς μέχρι τότε η έννοια της ιδιοκτησίας και εμπορίας bitcoin με νόμιμο χρήμα θεωρείτο μάλλον ανορθόδοξη. Στα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του bitcoin, κανένα κατάστημα δεν ήταν πρόθυμο να το δεχθεί ως μέσο πληρωμών. Η πρώτη αγορά προϊόντος με bitcoin έγινε στις 22 Μαΐου 2010,[19] όταν ένας χρήστης πλήρωσε 10.000 bitcoin για μια πίτσα.[20] Σήμερα, το bitcoin μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αγορά ποικίλων αγαθών και υπηρεσιών, από έναν καφέ μέχρι ένα αυτοκίνητο ή τα δίδακτρα φοίτησης σ’ ένα εκπαιδευτικό ίδρυμα.[21]
Παρά την καινοτομία του, το bitcoin έχει συχνά γίνει στόχος αρνητικών σχολίων. Για παράδειγμα, το 2017 ο Διευθύνων Σύμβουλος της μεγαλύτερης τράπεζας των ΗΠΑ, JP Morgan, δήλωσε ότι το bitcoin είναι μια απάτη που "απευθύνεται μόνο σε δολοφόνους και εμπόρους ναρκωτικών", ενώ τόνισε ότι θ’ απολύσει κάθε εργαζόμενό του που συναλλάσσεται με το κρυπτονόμισμα ως "ανόητο".[22] Ωστόσο, μετά την πτώση των τιμών του bitcoin, η JP Morgan άρχισε να συναλλάσσεται με το κρυπτονόμισμα,[23] κάτι που ακούγεται αρχικά ως ειρωνία, αλλ’ εν τέλει είναι καθόλα φυσιολογικό, δεδομένου ότι οι τράπεζες είναι επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών που λειτουργούν με τους νόμους της αγοράς.
Ποιοι είναι όμως οι κίνδυνοι που κρύβονται πίσω από την χρήση αμφίδρομων νομισμάτων, όπως το bitcoin; Πρώτον, τα κρυπτονομίσματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, λόγω της σχετικής ανωνυμίας και της ταχύτητας που προσφέρουν.[24] Δεύτερον, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) έχει προειδοποιήσει ότι τα εικονικά νομίσματα έχουν πολύ μεγάλη αστάθεια, και ότι η ευμετάβλητη τιμή τους μπορεί ν’ αποσταθεροποιήσει την συστημική οικονομία. Τρίτον, τα κρυπτονομίσματα μπορεί να δημιουργήσουν κίνδυνο για την σταθερότητα των συστημάτων πληρωμής ευρύτερα καθώς δεν υπόκεινται σε κάποια ρυθμιστική εποπτεία. Επίσης, τα bitcoin είναι προσπελάσιμα μέσω ενός ιδιωτικού κλειδιού το οποίο ο χρήστης πρέπει να γνωρίζει πάντοτε, αλλιώς χάνονται και κανείς άλλος δεν μπορεί να τα χρησιμοποιήσει ή να τ’ ανακτήσει, κάτι που αποσταθεροποιεί την οικονομία λόγω και της πεπερασμένης φύσης των κρυπτονομισμάτων.[25] Τέλος, η ευρύτερη χρήση των εικονικών νομισμάτων μπορεί να επηρεάσει την φήμη των κεντρικών τραπεζών και να δημιουργήσει μια πεπλανημένη αίσθηση κανονικότητας και ασφάλειας στη χρήση τους, αν η δημοφιλία τους αυξηθεί έτι περαιτέρω.
Το τελευταίο διάστημα το bitcoin έχει «απολαύσει» μια αρνητική φήμη ως εργαλείο έκνομης δραστηριότητας, και ως το κρυπτονόμισμα που προτιμούν οι εγκληματίες. Οι σχεδόν ανώνυμες ψηφιακές συναλλαγές το καθιστούν τόσο εύκολο στη διακίνησή του όσο το νόμιμο χρήμα. Είναι ενδεικτικό μάλιστα ότι η πλειοψηφία των λύτρων που ζητούνται από εγκληματικές δραστηριότητες καταβάλλεται συνήθως σε bitcoin λόγω της σχεδόν ανώνυμης φύσης του.[26]
Τα κρυπτονομίσματα χρησιμοποιούνται λοιπόν ευρέως, και όπως θα εξετάσουμε παρακάτω, ως εναλλακτικό μέσο πληρωμής για λαθρεμπόριο ναρκωτικών και ξέπλυμα χρήματος. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο «Δρόμος του Μεταξιού», μια ηλεκτρονική πλατφόρμα συναλλαγών στο σκοτεινό διαδίκτυο (darknet) που διευκολύνει την πώληση παράνομων ναρκωτικών ουσιών, κλεμμένων προσωπικών δεδομένων, και όπλων. Μέχρι να κατασχεθεί απ’ το FBI, εκτιμάται ότι η ηλεκτρονική αυτή πλατφόρμα διευκόλυνε την πώληση παράνομων προϊόντων και υπηρεσιών συνολικής αξίας 9,5 δισεκατομμυρίων bitcoin.[27] Υπάρχουν άλλωστε περίπου 200.000 έως 400.000 ιστότοποι στο σκοτεινό διαδίκτυο και εκτιμάται ότι το 90% των ιστότοπων φιλοξενεί εγκληματική δραστηριότητα.[28]
1.2. Εισαγωγή στο blockchain
Τα παραδοσιακά νομίσματα βασίζονται σε κεντρικές τράπεζες για να εδραιώσουν την αξιοπιστία τους και την αποδοχή τους από το αγοραστικό κοινό. Το bitcoin αποκτά την αξιοπιστία του μέσα από την υποκείμενη τεχνολογία που το στηρίζει, το blockchain. Το blockchain είναι μια αλυσίδα (δηλ. μια δημόσια βάση δεδομένων) από «μπλοκ» (δηλαδή σύνολο από ψηφιακές πληροφορίες). Η τεχνολογία επιτρέπει την επαλήθευση συναλλαγών μεταξύ χρηστών χωρίς την ανάγκη κάποιου τρίτου μέρους.[29] Δημιουργεί σταθερότητα και προσφέρει σχεδόν πλήρη ανωνυμία στους χρήστες της. Κάθε φορά που πρόκειται να εγκριθεί μια νέα συναλλαγή, ο κόμβος που είναι συνδεδεμένος στο δίκτυο επικυρώνει την εν λόγω συναλλαγή. Στη συνέχεια δημιουργείται ένα μπλοκ και προστίθεται στην αλυσίδα ("blockchain"), η οποία αποτελεί μέρος του δημόσιου αρχείου.[30]
Το blockchain παρέχει αυξημένη ασφάλεια αφού ο μόνος τρόπος για να νοθευτεί μια συναλλαγή είναι να παραβιαστεί κάθε υπολογιστής που είναι συνδεδεμένος στο αποκεντρωμένο δίκτυο. Η ευρύτερη αρχιτεκτονική του blockchain το καθιστά ελκυστικό για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που προσπαθούν να επωφεληθούν από την καινοτομία αυτής της τεχνολογίας, και συγκεκριμένα της αυξημένης ασφάλειας και ταχύτητας των συναλλαγών. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι πολλοί τομείς έχουν εκφράσει ενδιαφέρον να ενσωματώσουν την τεχνολογία blockchain στην λειτουργία τους (π.χ. ακαδημαϊκά ιδρύματα για την επικύρωση πτυχίων και εκπαιδευτικών πιστοποιητικών, νοσοκομεία για την επικύρωση ιατρικών αρχείων, κυβερνήσεις για την επικύρωση περιουσιολογίων ή διαβατηρίων κλπ.). Επομένως, το bitcoin και το blockchain δεν είναι μεν συνώνυμα, καθώς το bitcoin είναι μόνο μία από τις δυνατότητες εφαρμογής του, είναι όμως αλληλένδετα επειδή το bitcoin βασίζεται στην τεχνολογική υποδομή του blockchain.
2. Κρυπτονομίσματα και παράνομες δραστηριότητες
Η αυξημένη ασφάλεια και η σχετική ανωνυμία που προσφέρουν οι συναλλαγές με κρυπτονομίσματα οδηγούν ενίοτε σε εγκληματικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της πώλησης παράνομων αγαθών, ναρκωτικών και όπλων, δολοφονίες, απατών επιπέδου Ponzi, νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, και κλοπής ταυτότητας. Τα κρυπτονομίσματα έχουν ουσιαστικά επιτρέψει στους εγκληματίες να τελούν παραδοσιακά εγκλήματα μέσω ενός σχεδόν ανώνυμου συστήματος ηλεκτρονικών πληρωμών, το οποίο τους βοηθά ν’ αποκρύψουν τις έκνομες δραστηριότητές τους από τις ρυθμιστικές και διωκτικές αρχές.
Προτού αναλύσουμε περαιτέρω τις δραστηριότητες που συνδέονται με την χρήση κρυπτονομισμάτων θέλουμε να διευκρινίσουμε την έννοια της ανωνυμίας καθαυτήν, και ειδικότερα ως δικαιώματος στην ιδιωτικότητα και της ανωνυμίας ως άδηλης ταυτότητας. Η ανωνυμία ως δικαίωμα στην ιδιωτικότητα αφορά κυρίως τους πολίτες που ανησυχούν για ενδεχόμενη παραβίαση της ιδιωτικότητάς τους από φορείς οι οποίοι συλλέγουν κι επεξεργάζονται πληθώρα πληροφοριών γι’ αυτούς. Προς αντιμετώπιση αυτών των φόβων, οι πολίτες χρησιμοποιούν κρυπτογραφικά εργαλεία ώστε να μπορούν να περιηγούνται στο διαδίκτυο με ανώνυμο τρόπο. Η ανωνυμία ως άδηλη ταυτότητα σχετίζεται κυρίως με άτομα που επιδιώκουν την ανωνυμία για ν’ αποκρύψουν την πραγματική τους ταυτότητα και ν’ αποφύγουν την παρακολούθησή τους από τις αρμόδιες αρχές.[31] Ωστόσο, δεδομένου ότι καμία συναλλαγή δεν είναι εντελώς ανώνυμη, οι εγκληματίες διακινδυνεύουν οι συναλλαγές τους να συνδεθούν με την ταυτότητά τους.
Στις επόμενες ενότητες θα εξετάσουμε ορισμένες δραστηριότητες στις οποίες χρησιμοποιούνται κρυπτονομίσματα κατά την εκδήλωσή τους. Παρόλο που οι παρακάτω δραστηριότητες μπορούν να τελεστούν με διάφορα κρυπτονομίσματα, χρησιμοποιούμε το bitcoin ως παράδειγμα λόγω της ευρείας χρήσης του.
2.1. Νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες
Τα bitcoin χρησιμοποιούνται για τη νομιμοποίηση εσόδων που αποκτώνται μέσω εγκληματικών δραστηριοτήτων λόγω της έλλειψης επαρκών μέτρων «γνωριμίας με τον συναλλασσόμενο» "Know Your Client" (KYC) που εφαρμόζουν τα παραδοσιακά τραπεζικά ιδρύματα, καθώς οι οντότητες που συναλλάσσονται με bitcoin δεν έχουν τις ίδιες αυστηρές κανονιστικές απαιτήσεις.
Ενδεικτικό της δημοφιλίας των bitcoin για την νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες είναι τα ανταλλακτήρια bitcoin τα οποία επιτρέπουν την αγοραπωλησία bitcoin απλά με την χρήση μετρητών χωρίς κάποιον περαιτέρω έλεγχο. Η προμήθεια συναλλαγής σε αυτές τις πλατφόρμες είναι κατά μέσο όρο 10-15% της συνολικής αξίας, ποσοστό αρκετά υψηλότερο σε σχέση με το 1-2% που χρεώνουν τα εξουσιοδοτημένα ανταλλακτήρια. Στην ουσία, τα ανταλλακτήρια επιτρέπουν σε άτομα με μεγάλες ποσότητες μετρητών, πιθανώς παράνομα κτηθέντων, να μετατρέπουν ανώνυμα τα μετρητά τους σε bitcoin. Μόλις επιβεβαιωθεί η συναλλαγή στο ανταλλακτήριο, ο πωλητής λαμβάνει το κρυπτονόμισμα, ενώ συνήθως δεν απαιτούνται πληροφορίες «γνωριμίας με τον συναλλασσόμενο» για να ολοκληρωθεί η συναλλαγή. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία, ο αγοραστής μπορεί να ολοκληρώσει επιτυχώς την τοποθέτηση νομιμοποιημένων εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και να εισαγάγει «καθαρά» μετρητά στο χρηματοπιστωτικό σύστημα.[32]
Οι αυτόματες ταμειολογιστικές μηχανές (ATM) bitcoin είναι ένας άλλος τρόπος νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, δεδομένου ότι επιτρέπουν την αγορά bitcoin με μετρητά ή κάρτες δώρων. Οι εν λόγω μηχανές είτε συλλέγουν ελάχιστες πληροφορίες «γνωριμίας με τον συναλλασσόμενο», χωρίς στη συνέχεια να τις επαληθεύουν με κάποιον τρόπο, είτε δεν συλλέγουν καθόλου πληροφορίες. Το πρώτο bitcoin ATM λειτούργησε το 2014, ενώ αυτήν τη στιγμή υπάρχουν περίπου 4.500 ενεργά ΑΤΜ σε περισσότερες από 70 χώρες σε όλο τον κόσμο.[33] Τα bitcoin ΑΤΜ χρεώνουν προμήθεια 10-15% για την ανταλλαγή bitcoin με μετρητά, και μερικές φορές η εισαγωγή ενός τηλεφωνικού αριθμού είναι αρκετή για την ολοκλήρωση της συναλλαγής.
Ένας άλλος τρόπος νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες είναι οι υπηρεσίες «πλυντηρίων» για bitcoin, που αναμειγνύουν την πραγματική πηγή και τον προορισμό των bitcoin διαιρώντας τα ποσά σε μικρότερες επιμέρους πληρωμές που πραγματοποιούνται ταυτόχρονα. Οι μίκτες αυτοί επιχειρούν να καταστήσουν τις συναλλαγές με bitcoin λιγότερο αναγνωρίσιμες από τις διωκτικές αρχές και τους λοιπούς χρήστες. Οι συναλλασσόμενοι έτσι πραγματοποιούν πολλαπλές συναλλαγές και συμμετέχουν στην εκταμίευση διαφορετικών ποσών από διαφορετικούς αποστολείς (π.χ. ο Α στέλνει 1 bitcoin στον Β, το οποίο διαμοιράζεται σε 10 ισόποσα 0.10 bitcoin, τα οποία στέλνονται από άλλους λογαριασμούς και ενώνονται πάλι στον τελικό προορισμό τους ώστε να περιπλέξουν την συναλλαγή).[34] Ορισμένα νέα κρυπτονομίσματα, όπως το Monero, έχουν ενσωματωμένες υπηρεσίες μίξης συναλλαγών αυξημένης ανωνυμίας για τους χρήστες τους.
Τέλος, νομιμοποίηση παρανόμων εσόδων μπορεί να γίνει μέσα από διαμεσολαβητές που αγοράζουν αντικείμενα από δημοφιλείς ιστοσελίδες (π.χ. Amazon). Ο πελάτης δημιουργεί μια λίστα επιθυμιών και στη συνέχεια ο διαμεσολαβητής προβαίνει σε αγορές με κάποιο νόμιμο τρόπο πληρωμής. Ο πελάτης λαμβάνει τα προϊόντα και πληρώνει τον διαμεσολαβητή σε bitcoin, προσθέτοντας μια προμήθεια 10-15% στην τιμή αγοράς των προϊόντων. Δεδομένου ούτε το Amazon ούτε άλλες παρεμφερείς πλατφόρμες εφαρμόζουν προγράμματα «γνωριμίας με τον συναλλασσόμενο», αυτές οι συναλλαγές μένουν σε μεγάλο βαθμό αόρατες από τις διωκτικές αρχές.
2.2. Κρυπτονομίσματα και εμπορία ναρκωτικών
Η κρυπτοαγορά είναι μια αγορά που φιλοξενεί πολλούς πωλητές ή προμηθευτές, παρέχει στους συμμετέχοντες σχετική ανωνυμία και χρησιμοποιεί το σκοτεινό διαδίκτυο για τις συναλλαγές. Επίσης, οι κρυπτοαγορές συγκεντρώνουν κι εμφανίζουν αξιολογήσεις και σχόλια, όπως μια κανονική ηλεκτρονική πλατφόρμα αγορών, ενώ η συμμετοχή σε αυτές απαιτεί ένα συγκεκριμένο επίπεδο τεχνικής κατάρτισης αφού πρέπει ο χρήστης να μπορεί να πλοηγείται στο σκοτεινό διαδίκτυο.
Οι κρυπτοαγορές έχουν σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο, ώστε επιτρέπουν την εμπορία παράνομων προϊόντων, κυρίως ναρκωτικών ουσιών.[35] Μάλιστα, μια πρόσφατη μελέτη κατέδειξε ότι σχεδόν το 57% όλων των προϊόντων και υπηρεσιών που προσφέρονται στις κρυπτοαγορές σχετίζονται με ναρκωτικά.[36] Αυτός ο τύπος παράνομης διακίνησης ουσιών αυξήθηκε σημαντικά με την δημιουργία του «Δρόμου του Μεταξιού» που μοιάζει με ηλεκτρονικές πλατφόρμες αγορών όπως το Amazon και το eBay, αλλά σε αντίθεση με αυτές τις δημοφιλείς μηχανές αναζήτησης, είναι μέρος του σκοτεινού διαδικτύου.
Η αρχική σελίδα του «Δρόμου του Μεταξιού» δημιουργήθηκε το 2011 και έκλεισε το 2013 όταν το FBI την κατέσχε. Σε γενικές γραμμές ο Δρόμος του Μεταξιού παρείχε υψηλό επίπεδο ασφάλειας και ανωνυμίας, κάτι που αποδεικνύεται από το γεγονός ότι από τους εκατοντάδες χιλιάδες συμμετέχοντες, μόνο ένα μικρός αριθμός ατόμων συνελήφθη μετά την κατάσχεση της ιστοσελίδας. Ο δημιουργός της ιστοσελίδας, ο Αμερικανός Ross Ulbricht, καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη, χωρίς ωστόσο να περιλαμβάνεται στις σε βάρος του κατηγορίες και το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος. Ο Δρόμος του Μεταξιού 2.0, ως συνέχεια της αρχικής σελίδας, κατεσχέθη το 2014 μετά από διεθνή επιχείρηση από αστυνομικές υπηρεσίες 17 διαφορετικών χωρών. Το Road Silk 3.0 άνοιξε εκ νέου στα μέσα του 2016 και βρίσκεται ακόμη σε λειτουργία.
Στην ουσία, τα κρυπτονομίσματα παρέχουν ένα νέο κανάλι διανομής παράνομων ουσιών όπου το κόστος και τα οφέλη για τους συμμετέχοντες είναι ακόμη άγνωστα. Παράλληλα, η δυνατότητα αγοράς ενός προϊόντος από απόσταση, χωρίς να χρειάζεται δηλαδή φυσική επαφή με τον πωλητή, μειώνει την πιθανότητα βίαιων επεισοδίων που μπορεί να είναι απόρροια τέτοιου είδους παράνομων συναλλαγών ενώ βοηθά των πωλητή παράνομων ουσιών να οικοδομήσει ένα «αξιόπιστο» προφίλ μέσα από σχόλια και κριτικές των πελατών στην ιστοσελίδα του.
2.3. Εκβίαση, η-επιθέσεις και χρηματοδότηση της τρομοκρατίας
Τα περιστατικά εκβιασμών έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια ως απόρροια της σχετικής ανωνυμίας των κρυπτονομισμάτων. Η εγκληματική δράση χρηματοδοτείται μέσω ανώνυμων πληρωμών ενώ περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως εκβιάσεις, απαγωγές και πληρωμή λύτρων, malware, ransomware, και επιθέσεις DDoS .[37] Ένα άλλο συχνό περιστατικό είναι η εισαγωγή κακόβουλου λογισμικού στους διακομιστές ενός χρήστη, το οποίο κρυπτογραφεί τα δεδομένα μέχρι να πληρωθούν τα απαιτούμενα λύτρα. Παρομοίως, οι χάκερ μπορούν να εκμεταλλευτούν ένα κενό ασφαλείας μέχρι να καταβληθεί το απαιτούμενο ποσό ως λύτρα, ή ακόμα και να πάρουν τον έλεγχο της διανομής των κεφαλαίων ενός χρήστη.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εκβίασης συνέβη τον Νοέμβριο του 2015, όταν μια ομάδα εγκληματιών με το όνομα Armada Collective απείλησαν τρεις ελληνικές τράπεζες με διαρροή των δεδομένων τους, αν δεν τους κατέβαλλαν «εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ» σε bitcoin (συγκεκριμένα ζητούσαν 20.000 bitcoin από κάθε τράπεζα),[38] ενώ τον Νοέμβριο του 2015 χάκερ επεδίωξαν ν’ αποσπάσουν το ποσό των £80.000 απ’ τον πάροχο κινητής τηλεφωνίας TalkTalk, επίσης σε bitcoin, σε αντάλλαγμα για τη μη δημοσίευση των στοιχείων των πελατών που είχαν κλαπεί από την εταιρεία.[39] Αυτά είναι μόνο μερικά πρόσφατα παραδείγματα του αυξανόμενου καταλόγου εγκληματικών δραστηριοτήτων στην οποία το bitcoin έχει οριστεί ως ο προτιμώμενος τρόπος πληρωμής.
Επίσης, τα κρυπτονομίσματα έχουν χρησιμοποιηθεί για την στήριξη και την πληρωμή επιθέσεων εναντίον κρατικών οντοτήτων, δεδομένου ότι πλέον πολλές χώρες πλήττονται από την ύπαρξη σύγχρονων στρατηγικών υβριδικού πολέμου.
Τέλος, η χρηματοδότηση τρομοκρατών μέσω bitcoin συνδέεται με εκβιασμούς, ransomware και επιθέσεις στον κυβερνοχώρο κρατών. Ορισμένες φορές τα λύτρα προορίζονται για τη χρηματοδότηση δραστηριοτήτων τρομοκρατίας, ενώ σε άλλες περιπτώσεις οι ομάδες τρομοκρατών επικοινωνούν μέσω του σκοτεινού διαδικτύου και ανταλλάσσουν κεφάλαια μέσω bitcoin.
2.4. Σχέδια ponzi / pump and dump
Τα κρυπτονομίσματα είναι ευάλωτα και συχνά καθίστανται έρμαια επιθέσεων από εγκληματικές ομάδες - μερικές φορές η μέθοδος που χρησιμοποιούν μοιάζει στο «Pump and Dump» («φουσκώνω και ξεφορτώνομαι») ή το σχέδιο πυραμίδας Ponzi. Η εκτέλεση της εν λόγω απάτης είναι σχετικώς απλή: ένα αξιόγραφο διογκώνεται τεχνητά σε αξία ώστε να προσελκύσει επενδυτές και να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση μιας αξιόλογης και κερδοφόρου επένδυσης. Αυτό καθίσταται εφικτό επειδή χρησιμοποιούνται τα χρήματα των νέων επενδυτών ως απόδοση τόκων των προηγούμενων επενδυτών, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο πλάνης όπου τα «κέρδη» δεν είναι τίποτε άλλο από το κεφάλαιο των καινούργιων εξαπατημένων επενδυτών. Ανά πάσα στιγμή οι δράστες της απάτης αποσπούν το μεγαλύτερο δυνατό οικονομικό ποσό κι εξαφανίζονται. Όσο πιο πολύ καταφέρνουν να διατηρούν την ψευδαίσθηση της φερεγγυότητας σ’ αυτήν την επένδυση-«φούσκα», τόσο μεγαλύτερο κεφάλαιο συγκεντρώνουν, το οποίο μπορεί έπειτα να χρησιμοποιηθεί για να προσελκύσει νέους επενδυτές και να επιτείνει την απάτη. Παρόλο που οι απάτες αυτές είναι ευρέως γνωστές και στο παραδοσιακό χρηματοπιστωτικό σύστημα, όταν τελούνται μέσω κρυπτονομισμάτων είναι ακόμη πιο δύσκολος ο εντοπισμός των δραστών και πιο εύκολο το στήσιμο της απάτης αυτής.
Οι αρχικές προσφορές νομισμάτων (Initial Coin Offerings ή (ICO)) επίσης προσφέρονται για παρεμφερείς απάτες καθώς το ρυθμιστικό τους περιβάλλον είναι ανύπαρκτο. Στις ICO οι εγκληματίες προβαίνουν σε δημόσια πρόσκληση για προσέλκυση επενδυτών ώστε να στηρίξουν μια καινούργια εταιρεία ή εγχείρημα παρόμοιο με τρόπο που μια κανονική εταιρεία εκδίδει μετοχές όταν εισάγεται στο χρηματιστήριο. Οι επενδυτές αγοράζουν μετοχές στην εταιρεία μέσω κρυπτονομισμάτων και αναμένουν ένα μερίδιο στα κέρδη της. Συχνά όμως αυτές οι εταιρείες δεν υπάρχουν καν, και τα εγχειρήματα είναι απλά ιδέες χωρίς κανένα ουσιαστικό σχέδιο υλοποίησης. Αρκεί λοιπόν οι εγκληματίες να πείσουν τα θύματά τους ν’ αγοράσουν έναν μεγάλο αριθμό νομισμάτων στις ICO, τα οποία δεν ανταποκρίνονται στην πραγματική αξία της εταιρείας ή του εγχειρήματος, και στη συνέχεια να εξαφανιστούν με το ποσό που έχουν συγκεντρώσει.[40]
3. ΗΠΑ & διεθνείς πρωτοβουλίες
3.1. Νομοθετικές πρωτοβουλίες και δεδικασμένο στις ΗΠΑ
Η αρχή Οικονομικού Εγκλήματος των ΗΠΑ ορίζει ως fiat ή νόμιμο χρήμα το «νόμισμα ή χαρτονόμισμα των Ηνωμένων Πολιτειών ή αλλοδαπής χώρας που [i] έχει οριστεί ως νόμιμο χρήμα και [ii] κυκλοφορεί στην αγορά και [iii] συνήθως χρησιμοποιείται με αποδέκτη ως μέσο ανταλλαγής στη χώρα έκδοσης.»[41] Σε αντίθεση με το νόμιμο χρήμα, το εικονικό νόμισμα ορίστηκε από την Ομάδα Χρηματοοικονομικής Δράσης ως "μέσο ανταλλαγής" και / ή (2) μια λογιστική μονάδα · και / ή (3) ένα μέσο αξίας, χωρίς να είναι νόμιμο χρήμα (δηλ. όταν προσφέρεται σε πιστωτή, αποτελεί έγκυρη και νόμιμη προσφορά πληρωμής) σε οποιαδήποτε δικαιοδοσία».[42] Παρόλο που το εικονικό νόμισμα δεν θεωρείται νόμιμο χρήμα, με βάση τα ανωτέρω κριτήρια, θεωρείται ωστόσο μέσο ανταλλαγής, κάτι που αποτελεί το πρώτο βήμα προς την νομοθετική ρύθμισή του.
Περί τα τέλη του 20ου αιώνα εισήχθησαν διάφοροι κανονισμοί στις ΗΠΑ αναφορικά με την αντιμετώπιση του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος, όπως ο νόμος περί τραπεζικού απορρήτου που τέθηκε σε εφαρμογή το 1970 επιτάσσοντας τις τράπεζες να αναφέρουν στις αρμόδιες αρχές κάθε συναλλαγή άνω των 10.000 δολαρίων. H εσωτερική υπηρεσία εσόδων των ΗΠΑ (Internal Revenue Service ή IRS) και η τελωνειακή υπηρεσία των ΗΠΑ έχουν από κοινού δημιουργήσει ομάδες εργασίας για να προβλέψουν και να καταστείλουν τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Επιπρόσθετα, το 1986 ψηφίστηκε ο νόμος περί ελέγχου νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, εξουσιοδοτώντας τις τράπεζες να παρέχουν στοιχεία σχετικά με τις συναλλαγές.
Ωστόσο, ο αρχικός σχεδιασμός όλων αυτών των νομοθετικών πρωτοβουλιών δεν προέβλεπε την καταπολέμηση νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες αναφορικά με ψηφιακά νομίσματα. Αντιθέτως, η αρχική πρόθεση ήταν να μετριαστεί η εισροή παράνομου χρήματος στην οικονομία και να διωχθούν οι δράστες που προσπαθούν να ξεπλύνουν το χρήμα από παράνομες δραστηριότητες. Ως συνέπεια, οι νομοθέτες προσπαθούν να προσαρμόσουν είτε την εφαρμογή είτε το συνολικό εύρος των ισχυόντων νόμων στο πλαίσιο των κρυπτονομισμάτων. Συνολικά οι νόμοι και κανονισμοί των ΗΠΑ έχουν αρκετά ευρεία εφαρμογή σχετικά με την δίωξη της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και βρίσκονται στο επίκεντρο των συνολικών προσπαθειών καταπολέμησης της τρομοκρατίας.
Επίσης, οι προσπάθειες για την εφαρμογή νόμων σε εξωεδαφικό πλαίσιο περιστρέφονται γύρω από πρωτοβουλίες όπως ο νόμος “Foreign Corrupt Practices Act” (FCPA), ωστόσο, η εξωεδαφική αρμοδιότητα των Αμερικανικών δικαστηρίων δεν έχει εφαρμοστεί ευρέως στα κρυπτονομίσματα μέχρι σήμερα.
Υπόθεση ΗΠΑ κατά Ulbricht
Η υπόθεση Ηνωμένες Πολιτείες κατά Ulbricht είναι μια από τις πιο γνωστές περιπτώσεις που χρησιμοποιήθηκαν bitcoin για να στοιχειοθετηθεί η κατηγορία νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Ο Ulbricht ήταν ο δημιουργός του «Δρόμου του Μεταξιού», της ηλεκτρονικής πλατφόρμας που διευκόλυνε την παράνομη αγορά ναρκωτικών, όπλων, και άλλων προϊόντων. Ο Ulbricht υποστήριξε ότι τα bitcoin πρέπει ν’ αντιμετωπίζονται ως "περιουσία" και όχι ως "νόμισμα"[43] και συνεπώς δεν έχει τελέσει το αδίκημα της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες καθώς οι συναλλαγές δεν είναι «χρηματοοικονομικές συναλλαγές».[44] Ωστόσο, το Δικαστήριο έκρινε ότι η νομοθεσία περί νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες «είναι αρκετά ευρεία ώστε να συμπεριλαμβάνει τη χρήση bitcoin στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές. Συνεπώς οτιδήποτε αντίθετο απ’ αυτό είναι μη λογικό.»[45] Η απόφαση του περιφερειακού δικαστηρίου επέτρεψε στο FBI να εντοπίσει σχεδόν ένα εκατομμύριο χρήστες της πλατφόρμας «Δρόμος του Μεταξιού», ενώ η απόφαση επιβεβαιώθηκε σε δεύτερο βαθμό τον Μάιο του 2017. Η ουσία της υπόθεσης βασίστηκε στο ότι αφ’ ης στιγμής χρησιμοποιούνται bitcoin για το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος και για εγκληματικές δραστηριότητες, ο δικαστής οφείλει να συμπεριλάβει την δραστηριότητα αυτή στο πεδίο εφαρμογής των υπαρχόντων νομοθετημάτων αν και αυτά εκ πρώτης όψεως δεν καλύπτουν τα κρυπτονομίσματα.
Μετά την απόφαση Ulbricht η Αμερικανική κυβέρνηση έχει επιχειρηματολογήσει με τον ίδιο τρόπο σε μια σειρά από παρόμοιες υποθέσεις.[46]
Υπόθεση ΗΠΑ Faiella
Η υπόθεση ΗΠΑ εναντίον Faiella (2014) επιχείρησε ν’ απαντήσει στο ουσιώδες ερώτημα τι είναι το bitcoin (δηλαδή νόμισμα ή περιουσιακό στοιχείο). Η Νότια Περιφέρεια της Νέας Υόρκης άσκησε δίωξη εναντίον του Faiella υποστηρίζοντας ότι διευκόλυνε τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες μέσω της χρήσης bitcoin στην πλατφόρμα “Δρόμος του Μεταξιού”.
Προς υπεράσπισή του, ο Faiella επικαλέστηκε τρία βασικά επιχειρήματα: (i) τα bitcoin δεν είναι χρήματα, (ii) η λειτουργία ανταλλαγής bitcoin δεν διευκολύνει τη μετάδοση χρημάτων, και (iii) κατά συνέπεια ο ίδιος δεν είναι αποστολέας χρημάτων. Ωστόσο, το δικαστήριο έκρινε ότι το bitcoin μπορεί να θεωρηθεί χρήμα επειδή μπορεί να αγοραστεί εύκολα με αντάλλαγμα νόμιμο χρήμα, ενεργεί ως παρονομαστής αξίας και χρησιμοποιείται για τη διεξαγωγή οικονομικών συναλλαγών.[47] Η απόφαση αυτή θεωρείται ως ο πρώτος ορισμός του bitcoin στην ομοσπονδιακή νομολογία, αν και έρχεται σε αντίθεση με την ώς τότε ισχύουσα άποψη ότι το bitcoin είναι περιουσιακό στοιχείο.
Ο Faiella καταδικάστηκε για τη λειτουργία επιχείρησης παροχής υπηρεσιών χωρίς άδεια (ανταλλαγή επιχειρήσεων στο σκοτεινό διαδίκτυο), ωστόσο οι αρχές δεν άσκησαν επιπρόσθετη δίωξη για την διάπραξη του αδικήματος της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες με αντάλλαγμα την συνεργασία του. Ο Faiella καταδικάστηκε σε τέσσερα χρόνια φυλάκισης και σε πρόστιμο ύψους 950.000 δολαρίων για τα αδικήματα του.
Υπόθεση ΗΠΑ κατά Murgio
Τον Σεπτέμβριο του 2016 κατατέθηκε προσφυγή στο περιφερειακό δικαστήριο της Νέας Υόρκης για την υπόθεση ΗΠΑ εναντίον Murgio σε σχέση με τη λειτουργία επιχείρησης ξεπλύματος χρήματος. Οι κατηγορίες εναντίον του Murgio βασίστηκαν στην ανταλλαγή bitcoin χωρίς άδεια και στη διευκόλυνση ανταλλαγής χρημάτων σχετικά με γνωστούς εγκληματίες.
Ο Murgio αντέκρουσε τις κατηγορίες με το επιχείρημα ότι τα bitcoin δεν είναι χρήματα όπως ορίζονται στην κείμενη νομοθεσία. Το δικαστήριο απέρριψε τα επιχειρήματά του με τρία βασικά αντεπιχειρήματα: Πρώτον ότι η κείμενη νομοθεσία ορίζει ως χρήματα αυτά που "...συμπεριλαμβάνουν τη μεταφορά κεφαλαίων για λογαριασμό του χρήστη με οποιονδήποτε τρόπο και με όλα τα μέσα ..." .[48] Ο δικαστής όρισε περαιτέρω ως χρήματα αυτά που "παίρνουν τη μορφή, ή που αποτελούνται από χρήματα ".[49] Το δικαστήριο δήλωσε ότι τα χρήματα ορίζονται ως "...ένα ευρύτερα αποδεκτό μέσο ανταλλαγής ... "[50] κι επανέλαβε το επιχείρημα στις υποθέσεις ΗΠΑ κατά Ulbricht και Faiella, ότι δηλαδή τα bitcoin χαρακτηρίζονται ως χρήματα βάσει του ομοσπονδιακού νόμου.
Παρά τις αποφάσεις στις ανωτέρω υποθέσεις, το bitcoin δεν έχει επίσημα αναγνωριστεί ως χρήμα στην αμερικανική νομοθεσία ή από ρυθμιστικούς φορείς.
3.2. Διεθνείς προσπάθειες
Εκτός των ΗΠΑ, διάφορες διεθνείς προσπάθειες έχουν επιχειρήσει να αντιμετωπίσουν την παράνομη χρήση των κρυπτονομισμάτων. Τα «Αltcoin», ή εναλλακτικά κρυπτονομίσματα, απαγορεύονται σε αρκετές χώρες όπως το Μπαγκλαντές, η Βολιβία και ο Ισημερινός, ενώ το νομικό τους καθεστώς παραμένει σκιώδες σε μια σειρά από άλλες χώρες όπως η Ρωσία και η Ταϊλάνδη. Επίσης, το 2013 και το 2014 η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας και η Κρατική Τράπεζα του Βιετνάμ εξέδωσαν νόμους που απαγορεύουν στις επιχειρήσεις χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και στους υπαλλήλους τους να χειρίζονται και να διεξάγουν συναλλαγές σε κρυπτονομίσματα. Η Κεντρική Τράπεζα της Ισλανδίας έχει ομοίως υποστηρίξει ότι η αγορά κρυπτονομισμάτων παραβιάζει τον νόμο περί συναλλάγματος της χώρας.
Εν αντιθέσει προς τα ανωτέρω, η πολιτεία της Νέας Υόρκης, αλλά και ορισμένες άλλες χώρες, έχουν καταβάλει προσπάθειες να καθιερωθούν ως νόμιμα κέντρα δραστηριότητας κρυπτονομισμάτων. Παραδείγματος χάριν, η Σιγκαπούρη ρύθμισε νομοθετικά τα απαιτούμενα κριτήρια για την ανταλλαγή εικονικών[51] νομισμάτων και την αναφορά ύποπτων συναλλαγών, όπως την ταυτοποίηση των συναλλασσόμενων. Σε αντίστοιχα νομοθετικά μονοπάτια βρίσκονται το Αγγλικό της Νήσου ‘Αλτερνι, όπως και η Νήσος του Μαν.
Σε επίπεδο θεσμών, το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC) εξέδωσε το 2014 αναλυτικό εγχειρίδιο για τον εντοπισμό και την κατάσχεση κρυπτονομισμάτων που σχετίζονται με τη δραστηριότητα του ξεπλύματος χρήματος. Μαζί με τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ), o UNODC εκπαιδεύει αξιωματούχους για τη διερεύνηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες μέσω κρυπτονομισμάτων. Παρομοίως, η Ιντερπόλ και η Europol έχουν δημιουργήσει μια γέφυρα επικοινωνίας για να συντονίσουν τις αστυνομικές δραστηριότητες ενάντια στην χρήση εικονικών νομισμάτων για παράνομες δραστηριότητες. Μάλιστα, η Europol προειδοποίησε πρόσφατα ότι περίπου το 3-4% των παράνομων εσόδων στην Ευρώπη ξεπλένονται μέσω κρυπτονομισμάτων, και ότι το ποσοστό αυτό διαρκώς αυξάνεται.
Η Ειδική Ομάδα Κρούσης για τη Χρηματοοικονομική Δράση (FATF)[52] είναι μια διακυβερνητική οργάνωση που αποτελείται από τριάντα πέντε κράτη μέλη και δύο περιφερειακές οργανώσεις, ενώ μαζί με τους συνεργάτες και παρατηρητές των σχετικών φορέων περίπου 170 χώρες συνδέονται με τη FATF, καθιστώντας την το επίκεντρο των παγκόσμιων προσπαθειών καταπολέμησης της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Ιδρύθηκε το 1989 και έχει δημοσιεύσει περισσότερες από 40 συστάσεις, δημιουργώντας παγκόσμια πρότυπα για την προώθηση μιας κοινής προσέγγισης στο ξέπλυμα βρώμικου χρήματος. Οι κατευθυντήριες γραμμές του φορέα είναι μη δεσμευτικές και δομούνται με βάση το ρίσκο παρέχοντας παράλληλα στους εθνικούς ρυθμιστικούς φορείς τη διακριτική ευχέρεια ως προς τον τρόπο εφαρμογής των σχετικών μέτρων.
Οι κατευθυντήριες γραμμές της FATF έχουν επίσης εφαρμοστεί στα κρυπτονομίσματα. Αρχικά, μια έκθεση του 2013 αξιολόγησε γενικά τα συστήματα πληρωμών που βασίζονται στο Διαδίκτυο, ενώ επόμενες εκθέσεις αναγνώρισαν την προοπτική των κρυπτονομισμάτων και την τεχνική τους πολυπλοκότητα και περιείχαν περαιτέρω συστάσεις για να βοηθήσουν τους παράγοντες της αγοράς να εντοπίσουν και να δράσουν εναντίον των απειλών νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.
Οι κατευθυντήριες γραμμές της FATF αφορούν την διασυνοριακή ανταλλαγή πληροφοριών καθώς και τη διαδικασία επιβολής κυρώσεων με βάση αποτελεσματικές, αναλογικές και αποτρεπτικές κυρώσεις (ποινικές, αστικές ή διοικητικές). Η FATF έχει επίσης καταθέσει προτάσεις για τον τρόπο ρύθμισης των συναλλαγών των εικονικών νομισμάτων, γνωστές και ως προτάσεις FAFT 40 σημείων. Αυτές ορίζουν ότι κάθε χώρα που συμμετέχει σε μεταφορές χρημάτων θα πρέπει να έχει λάβει μέτρα που αποδεικνύουν ότι το νομικό πρόσωπο που παρέχει την υπηρεσία μεταφοράς χρημάτων έχει λάβει άδεια και έχει ρυθμιστεί ώστε να υπόκειται σε συμμόρφωση και παρακολούθηση.
Παρά τις πολυάριθμες κατευθυντήριες γραμμές που έχει εκδώσει, η αποτελεσματικότητα της FATF συχνά αμφισβητείται καθώς οι σχολιαστές έχουν επικρίνει την σε μεγάλο βαθμό συμβολική συνεισφορά της η οποία καταλήγει σε ένα «θέατρο ασφάλειας» αντί να αποθαρρύνει ουσιαστικά το ξέπλυμα χρήματος μέσω κρυπτονομισμάτων.[53]
4. Ευρωενωσιακό πλαίσιο
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει υιοθετήσει διάφορες νομοθετικές πρωτοβουλίες που αφορούν τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και την καταπολέμηση του ξεπλύματος χρήματος. Στην ενότητα αυτή θα εξετάσουμε πώς οι Oδηγίες για τις υπηρεσίες πληρωμών (Payment Services Directive (1) και (2)), οι Οδηγίες για το ηλεκτρονικό χρήμα (eMoney Directive 1 and 2), και η 4η και 5η Οδηγία ξεπλύματος χρήματος μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη ρύθμιση της χρήσης των κρυπτονομισμάτων.
4.1. Οδηγία για τις υπηρεσίες πληρωμών (1)
Το 2007 η ΕΕ υιοθέτησε ένα νομικό πλαίσιο για τις υπηρεσίες πληρωμών, γνωστό ως Οδηγία για τις υπηρεσίες πληρωμών (PSD). Η Οδηγία περιορίζει την πρόσβαση στην αγορά υπηρεσιών πληρωμών, αλλά μερικές διατάξεις αποσκοπούν στην άρση ή τον περιορισμό ορισμένων απαιτήσεων για τους μικρούς «παίκτες» της αγοράς. Η Οδηγία PSD ρυθμίζει κατά κύριο λόγο τους παρόχους υπηρεσιών, και όχι τις πραγματικές υπηρεσίες που παρέχουν, και επομένως δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε εικονικά νομίσματα. Επιπλέον, το σύνολο της βιβλιογραφίας δέχεται ότι η εν λόγω Οδηγία δεν αφήνει περιθώρια για να συμπεριληφθούν τα εικονικά νομίσματα γενικά, και τα κρυπτονομίσματα ειδικά, στο πεδίο εφαρμογής της.
Υποθετικά, η εφαρμογή του νομικού αυτού πλαισίου σε παρόχους υπηρεσιών εικονικού νομίσματος θα ήταν δυνατή μόνο σε περίπτωση που οι υπηρεσίες εικονικού νομίσματος μπορούν να θεωρηθούν υπηρεσίες πληρωμών στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας. Αυτό δεν είναι εφικτό ωστόσο δεδομένου ότι οι υπηρεσίες πληρωμών στο πλαίσιο της Οδηγίας νοούνται ως σχετικές με την έννοια των κεφαλαίων, τα οποία ορίζονται ως "τραπεζογραμμάτια και κέρματα, χρήματα γραφής και ηλεκτρονικό χρήμα όπως ορίζεται στο άρθρο 1 παράγραφος 3 στοιχείο β) της Οδηγίας 2000/46/ΕΚ" . Ακόμη και αν υποτεθεί ότι ιδιωτικά εκδοθέντα νομίσματα μπορούν να περιληφθούν στο πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας, τα εικονικά νομίσματα συνήθως δεν εκφράζονται σε ευρώ ή σε άλλο αναγνωρισμένο νόμισμα, και επομένως το ουσιαστικό μέρος της Οδηγίας (τίτλοι III και IV) δεν ισχύει. Αυτό σημαίνει ότι, ακόμη και αν οι υπηρεσίες εικονικού νομίσματος θεωρούνται υπηρεσίες πληρωμών στο πλαίσιο του PSD, θα μπορούσε να εφαρμοστεί μόνο ένα πολύ περιορισμένο σύνολο διατάξεων της Οδηγίας.
Σε μια ενδιαφέρουσα εξαίρεση, η Γαλλική αρχή τραπεζικής εποπτείας υποστήριξε ότι οι ανταλλαγές κρυπτονομισμάτων οδηγούν στην παραλαβή κεφαλαίων, στην ουσία τραπεζογραμματίων, η οποία με τη σειρά της οδηγεί σε υπηρεσίες πληρωμών.[54] Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση δεν φαίνεται να έχει αποκτήσει ευρεία δημοτικότητα εκτός της Γαλλίας.[55]
4.2. Οδηγία για τις υπηρεσίες πληρωμών (2)
Η δεύτερη Οδηγία για τις υπηρεσίες πληρωμών δεν αλλάζει το ουσιαστικό πεδίο εφαρμογής της πρώτης Οδηγίας, ωστόσο επιτρέπει στα κράτη μέλη να ερμηνεύσουν συγκεκριμένες διατάξεις της ανάλογα με τις τοπικές ευαισθησίες τους, και ν’ αποφασίσουν σχετικά με την δέουσα εφαρμογή αυτής.[56] Ενδεικτικό ότι δεν υπήρχε πρόθεση συμπερίληψης των κρυπτονομισμάτων σε καμία από τις Οδηγίες για τις υπηρεσίες πληρωμών είναι το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ("Επιτροπή"), στην πρότασή της για τροποποιήσεις στην τέταρτη Οδηγία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, δήλωσε ρητά ότι δεν επιθυμεί να φέρει τις πλατφόρμες ανταλλαγής εικονικών νομισμάτων στο πεδίο εφαρμογής της δεύτερης Οδηγίας για τις υπηρεσίες πληρωμών, δεδομένου ότι τούτο θα "τα υποβάλει σε ευρύτερους κανόνες προστασίας των καταναλωτών, απαιτήσεις αδειοδότησης και απαιτήσεις διασφάλισης".[57]
Ο φόβος πίσω από τον δισταγμό αυτόν έγκειται στο ότι μια τέτοια εξέλιξη θα νομιμοποιούσε τα εικονικά νομίσματα και συνεπώς θα οδηγούσε τους καταναλωτές να πιστέψουν ότι «τα εικονικά νομίσματα είναι ασφαλή και υγιή προϊόντα».[58] Ως εκ τούτου, οι τρίτοι φορείς παροχής υπηρεσιών κρυπτονομισμάτων δεν καλύπτονται, ab initio, από το νομικό πλαίσιο της ΕΕ για τις υπηρεσίες πληρωμών. Το συμπέρασμα αυτό άλλωστε επιβεβαίωσε και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα το 2012 στη σχετική γνωμοδότησή της για τα εικονικά νομίσματα. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ως αρμόδια αρχή, έχει διαπιστώσει ότι η δεύτερη Οδηγία για τις υπηρεσίες πληρωμών είναι ακατάλληλη να αντιμετωπίσει τους ειδικούς κινδύνους που συνδέονται με τα εικονικά νομίσματα γενικότερα, και τους τεχνικούς κινδύνους που δημιουργούνται απ’ τα κρυπτονομίσματα ειδικότερα.[59]
Τέλος, και οι δύο Οδηγίες για τις υπηρεσίες πληρωμών περιλαμβάνουν ευρείες εξαιρέσεις όσον αφορά το πεδίο εφαρμογής τους, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών εξαιρέσεων για παρόχους υπηρεσιών εικονικού νομίσματος. Μέρος της βιβλιογραφίας έχει προτείνει[60] ότι τα κρυπτονομίσματα θα μπορούσαν να επωφεληθούν από την ευρύτερη απαλλαγή από το πεδίο εφαρμογής περιορισμένων δικτύων, ωστόσο αυτό ορίζεται πολύ στενά στο πλαίσιο της δεύτερης Οδηγίας για τις υπηρεσίες πληρωμώ και φαντάζει πρακτικά αδύνατο. Η εξαίρεση αναφορικά με την ανταλλαγή χρημάτων δεν φαίνεται επίσης κατάλληλη για τα κρυπτονομίσματα δεδομένου ότι στοχεύει σε φυσικές ανταλλαγές ενώ οι ανταλλαγές κρυπτονομισμάτων από τη φύση τους απαιτούν τη χρήση ενός σχετικού λογαριασμού. Επίσης, η εξαίρεση αναφορικά με την προστιθέμενη αξία, λόγω του μειωμένου πεδίου εφαρμογής της δεύτερης Οδηγίας για τις υπηρεσίες πληρωμών στους παρόχους υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών, δεν μπορεί να ισχύσει πιθανότατα και γι’ αυτούς τους παρόχους υπηρεσιών κρυπτονομισμάτων.
4.3. Οδηγία για το ηλεκτρονικό χρήμα (1 και 2)
Τις τελευταίες δεκαετίες ένα σημαντικό ποσοστό των συναλλαγών βασίστηκε σε κάρτες με προπληρωμένη ή αποθηκευμένη αξία πολλαπλών χρήσεων.[61] Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ίδρυμα (ο προκάτοχος της ΕΚΤ) εξέφρασε την ανησυχία του για το γεγονός ότι αυτή η τεχνολογία δύναται να διαταράξει τα παραδοσιακά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, γεγονός που οδήγησε στην έγκριση της πρώτης Οδηγίας ηλεκτρονικού χρήματος το 2000,[62] η οποία προσπάθησε να ρυθμίσει την παροχή ηλεκτρονικών υπηρεσιών και να διασφαλίσει ότι το ηλεκτρονικό χρήμα δεν θα ήταν επιζήμιο για το παραδοσιακό σύστημα.[63]
Το 2009 η ΕΕ αντικατέστησε την αρχική Οδηγία με μια αναθεωρημένη δεύτερη Οδηγία.[64] Το νομικό πλαίσιο αναφορικά με ηλεκτρονικό χρήμα είναι σχετικά περιορισμένο, ωστόσο η δεύτερη Οδηγία για το ηλεκτρονικό χρήμα βασίζεται επίσης στο PSD για ορισμένα ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων των εξαιρέσεων από το πεδίο εφαρμογής. Αφού οι εξαιρέσεις που συζητήσαμε ανωτέρω για το PSD δεν εφαρμόζονται στα κρυπτονομίσματα, το ίδιο ισχύει και για τις Οδηγίες για το ηλεκτρονικό χρήμα.
Συνολικά, οι Οδηγίες για το ηλεκτρονικό χρήμα έχουν αρκετά περιορισμένη εμβέλεια: ο πυρήνας τους είναι το ηλεκτρονικό χρήμα, το οποίο ορίζεται ως "ηλεκτρονικά, συμπεριλαμβανομένης της μαγνητικής, αποθηκευμένης χρηματικής αξίας η οποία αντιπροσωπεύεται από αξίωση για τον εκδότη που εκδίδεται με την παραλαβή των κεφαλαίων για τη διενέργεια πράξεων πληρωμής"[65] και η οποία γίνεται δεκτή από φυσικό ή νομικό πρόσωπο διαφορετικό από τον εκδότη ηλεκτρονικού χρήματος.[66] Αυτό απαιτεί την έκδοση ηλεκτρονικού χρήματος κατά την παραλαβή των κεφαλαίων, που ουσιαστικά το καθιστούν προπληρωμένο.
Η δεύτερη Οδηγία για το ηλεκτρονικό χρήμα είχε αρχικά προγραμματιστεί να αναθεωρηθεί μέχρι τα τέλη του 2012, για να συμπέσει με την αναθεώρηση του PSD, ωστόσο αυτό δεν συνέβη. Συνεπώς, τίθεται το ερώτημα κατά πόσον το πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας θα μπορούσε να επεκταθεί στο μέλλον. Καθώς η αρχική ρυθμιστική πρόθεση συνδέθηκε με κάρτες πολλαπλών χρήσεων με αποθηκευμένη αξία, αυτά δεν χρησιμοποιούνται πλέον ευρέως, πράγμα που σημαίνει ότι το νομικό πλαίσιο πρέπει είτε να εκσυγχρονιστεί, είτε αναπόδραστα να καταστεί εντελώς απαρχαιωμένο.[67]
Τέλος, και παρά τα ανωτέρω, ορισμένοι πάροχοι υπηρεσιών εικονικού νομίσματος καταχωρίζονται οικειοθελώς ως πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών.[68] Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους οι πάροχοι αυτοί επιλέγουν την εθελοντική καταχώριση: (1) Με την υποβολή τους σε ένα ισχύον νομικό πλαίσιο μπορούν να επωφεληθούν από ένα μεταβατικό καθεστώς σε περίπτωση που υιοθετηθεί μια νέα ρύθμιση στο μέλλον.[69] (2) Ενισχύεται η εμπιστοσύνη των χρηστών μέσω της κανονιστικής εποπτείας στην οποία θα υποβληθούν. (3) Η εθελοντική καταχώριση μπορεί να χρησιμεύσει ως εργαλείο μάρκετινγκ για να προσφέρει ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των μη ρυθμιζόμενων παραγόντων της αγοράς.
4.4. Οδηγία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες (4η )
Η τέταρτη Οδηγία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες υιοθετήθηκε στις 20 Μαΐου 2015 σε συνέχεια των πρωτοβουλιών που τέθηκαν σε εφαρμογή από το 1990, όταν δημιουργήθηκε η πρώτη σχετική Οδηγία ώστε να αποφευχθεί η κατάχρηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Το επίκεντρο της Οδηγίας αφορά τα περιουσιακά στοιχεία που είναι προϊόντα εγκληματικής δραστηριότητας, δηλαδή «περιουσιακά στοιχεία κάθε είδους, υλικά ή άυλα, κινητά ή ακίνητα, και νομικά έγγραφα ή μέσα, υπό οποιαδήποτε μορφή, συμπεριλαμβανομένων ηλεκτρονικών ή ψηφιακών, ή συμφέρον σε τέτοια περιουσιακά στοιχεία". Αυτός ο ευρύς ορισμός θα μπορούσε, θεωρητικά, να συμπεριλάβει τα εικονικά νομίσματα ως άυλο περιουσιακό στοιχείο. Ένα σχετικό με το ζήτημα αυτό ερώτημα είναι κατά πόσο οι οντότητες που παρέχουν εικονικά νομίσματα πρέπει να θεωρηθούν πιστωτικά ιδρύματα ή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.[70]
Ωστόσο, τα νομικά και τα φυσικά πρόσωπα, καθώς και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, καθορίζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε τα εικονικά νομίσματα να μην εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής τους.[71] Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι οι υπηρεσίες που εμπίπτουν στο πλαίσιο της τέταρτης Οδηγίας αφορούν την "έκδοση και διαχείριση άλλων μέσων πληρωμής (π.χ. ταξιδιωτικές επιταγές και σχέδια τραπεζιτών)", εφόσον δεν πρόκειται για υπηρεσία πληρωμών, αν και αυτή η προσθήκη δεν αφήνει χώρο για να περιληφθούν τα κρυπτονομίσματα στο υπό συζήτηση νομικό πλαίσιο. Άλλωστε, τα πρακτικά της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας που οδήγησε στην τέταρτη Οδηγία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες ανέφεραν σαφώς ότι ουδέποτε υπήρχε πρόθεση να συμπεριληφθούν τα εικονικά νομίσματα στο πεδίο εφαρμογής αυτού του νομικού πλαισίου.[72] Ούτε το τελικό κείμενο όπως εφαρμόστηκε αναφέρει κάτι για τα εικονικά νομίσματα, ούτε τέλος μπορεί να ερμηνευθεί διασταλτικά ότι τα ανώνυμα όργανα ηλεκτρονικού χρήματος περιλαμβάνουν τα εικονικά νομίσματα.
Τα κράτη μέλη θα μπορούσαν να υπαγάγουν τα εικονικά νομίσματα υπό το σαφές πεδίο εφαρμογής των εθνικών νόμων, δεδομένου ότι μια Οδηγία σηματοδοτεί την ελάχιστη εναρμόνιση και επιτρέπει στα κράτη μέλη να διευκρινίσουν περαιτέρω το πεδίο εφαρμογής και να εισαγάγουν αυστηρότερες απαιτήσεις και διαδικασίες. Για παράδειγμα, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου συμπεριέλαβε την ένταξη των εικονικών νομισμάτων στην σχετική εθνική νομοθεσία που ενσωμάτωσε την Οδηγία,[73] προσπαθώντας όμως παράλληλα να μην βλάψει την άνθιση της βιομηχανίας Fintech και των συναφών τεχνολογιών.[74]
4.5. Οδηγία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες (5η )
Τον Φεβρουάριο του 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το σχέδιο δράσης της για την ενίσχυση της καταπολέμησης της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας. Στο σχέδιο αυτό, η Επιτροπή αναγνώρισε ρητά ότι τα εικονικά νομίσματα δεν έχουν ρυθμιστεί ακόμη σε κοινοτικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένου του πλαισίου καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, και εξέφρασε τη σαφή πρόθεσή της ν’ αλλάξει την κατάσταση αυτή και να φέρει τους παρόχους υπηρεσιών εικονικού νομίσματος εντός του ρυθμιστικού της πλαισίου.
Ως αποτέλεσμα της πρόθεσης αυτής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τον Ιούλιο του 2016 το σχέδιό της για την τροποποίηση της τέταρτης Οδηγίας για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Στην πρότασή της, η οποία οδήγησε στην 5η Οδηγία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, η Επιτροπή αναγνώρισε τα πιθανά οφέλη από τα εικονικά νομίσματα, και ιδίως τις δυνατότητες της τεχνολογίας blockchain. Η υποβολή των κρυπτονομισμάτων στους κανόνες για την νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες δημιουργεί de facto αυξημένες, και σε ορισμένες περιπτώσεις αυστηρές, απαιτήσεις και προϋποθέσεις για τους παρόχους υπηρεσιών εικονικού νομίσματος. Ωστόσο, η Επιτροπή δεν θεώρησε ότι η αυξημένη ρυθμιστική πρωτοβουλία θα ανακόψει με οποιοδήποτε τρόπο την θετική, κατά τα λοιπά, τεχνολογική πρόοδο που έχουν φέρει τα κρυπτονομίσματα και το blockchain. Αντιθέτως, θεώρησε ότι η έλλειψη ρύθμισής τους θα αύξανε τη χρήση εικονικών νομισμάτων για εγκληματικούς σκοπούς. Αυτό με τη σειρά του θα μείωνε την αξιοπιστία τους στο καταναλωτικό κοινό, γεγονός που θα καθιστούσε την ανωνυμία που προσφέρουν περισσότερο τροχοπέδη απ’ ό,τι πλεονέκτημα για τα εικονικά νομίσματα. Η Επιτροπή προσπάθησε να περιορίσει περαιτέρω την ανωνυμία γύρω από τις συναλλαγές σε εικονικά νομίσματα μέσω της χρήσης των εθνικών Μονάδων Χρηματοπιστωτικής Πληροφόρησης (ΜΧΠ ή FIU) για τη δυνατότητα σύνδεσης των διευθύνσεων εικονικού νομίσματος με την ταυτότητα του ιδιοκτήτη των εικονικών νομισμάτων.
Στον αντίποδα των ανωτέρω, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αντιτάχθηκε στη χρήση της έννοιας του «νομίσματος» για τα κρυπτονομίσματα κατά την συζήτηση της Οδηγίας, υπό τον φόβο ότι η εξέλιξη αυτή θα έδινε την εντύπωση ότι τα κρυπτονομίσματα αποτελούν νόμιμο χρήμα. Ως εκ τούτου, πίεσε ώστε τα εικονικά νομίσματα να διακρίνονται σαφώς από το νόμιμο χρήμα.[75] Η ΕΚΤ προειδοποίησε περαιτέρω ότι εάν η διάκριση δεν ήταν σαφής, αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί ως νομιμοποίηση των εικονικών νομισμάτων, κάτι που θα οδηγούσε πιθανά σε επιπρόσθετο κίνδυνο αστάθειας και δυνητικής διατάραξης του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Συγκεκριμένα, η συμπερίληψη ορισμένων από τα εικονικά νομίσματα στο νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, χωρίς να συμπληρώνεται επιπρόσθετα με την προστασία των καταναλωτών ή με προληπτικές ασφαλιστικές δικλείδες, μπορεί να δημιουργήσει εσφαλμένη εντύπωση ότι αυτά τα προϊόντα τυγχάνουν πλήρους ρύθμισης. Γι’ αυτό το λόγο η ΕΚΤ δήλωσε ότι υπάρχει ανάγκη για μια πανευρωπαϊκή ρύθμιση που να καλύπτει όλες τις προκλήσεις των εικονικών νομισμάτων και να προστατεύει επαρκώς τους καταναλωτές.[76]
Η 5η Οδηγία είναι η τελευταία προσθήκη στην προσπάθεια της Επιτροπής για την νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Προβλέπει ότι οι υποκείμενες οντότητες οφείλουν να εφαρμόζουν τις απαιτήσεις δέουσας επιμέλειας ως προς το πελάτη όταν συνάπτουν επιχειρηματικές σχέσεις μαζί του, για παράδειγμα να προσδιορίζουν και επαληθεύουν την ταυτότητα των πελατών, να παρακολουθούν συναλλαγές και ν’ αναφέρουν ύποπτες συναλλαγές. Η νομοθεσία αναθεωρήθηκε για να μετριαστούν οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.
Η 5η Οδηγία Ξεπλύματος Χρήματος (Τροποποιήσεις της 4ης Οδηγίας Ξεπλύματος Χρήματος) δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις 19 Ιουνίου 2018. Τα κράτη μέλη πρέπει να ενσωματώσουν την Οδηγία στην εθνική τους νομοθεσία το αργότερο στις 10 Ιανουαρίου 2020.
Η 5η Οδηγία στοχεύει εν συντομία στο:
- Να αυξηθεί η διαφάνεια σχετικά με τους πραγματικούς ιδιοκτήτες εταιρειών με σκοπό την πρόληψη της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας μέσω αδιαφανών δομών.
- Να διευκολύνει το έργο των ΜΧΠ με καλύτερη πρόσβαση στις πληροφορίες μέσω κεντρικών μητρώων τραπεζικών λογαριασμών.
- Να αντιμετωπίσει τους κινδύνους χρηματοδότησης της τρομοκρατίας που συνδέονται με την ανώνυμη χρήση εικονικών νομισμάτων ή/και προπληρωμένων μέσων.
- Να βελτιώσει την συνεργασία και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των εποπτικών αρχών κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
- Να διευρύνει τα κριτήρια για την αξιολόγηση τρίτων χωρών υψηλού κινδύνου και εξασφάλιση κοινού, αυξημένου επιπέδου διασφαλίσεων για τις χρηματοοικονομικές ροές από τις εν λόγω χώρες.
Η 5η Οδηγία σηματοδοτεί την πρώτη φορά στα χρονικά της ΕΕ που στοχεύεται άμεσα η χρήση των εικονικών νομισμάτων. Οι κανόνες ισχύουν για φορείς που παρέχουν υπηρεσίες εικονικών νομισμάτων, όπως επίσης και για εξωτερικούς λογιστές και φοροτεχνικούς οι οποίοι υπόκειντο ήδη στην 4η Οδηγία, καθώς και σε πρόσωπα που ασχολούνται με εμπορεία τέχνης. Οι εν λόγω φορείς θα πρέπει να εντοπίσουν τους πελάτες τους και να αναφέρουν τυχόν ύποπτες δραστηριότητές τους στις Μονάδες Χρηματοοικονομικής Πληροφόρησης.
Ορισμένες διατάξεις στην 5η Οδηγία αφορούν ρητά τις πτυχές των εικονικών νομισμάτων. Συγκεκριμένα, η αιτιολογική σκέψη 8 εξηγεί το σκεπτικό της οδηγίας σημειώνοντας ότι, επί του παρόντος, οι πάροχοι που ασχολούνται με τις υπηρεσίες ανταλλαγής μεταξύ των εικονικών νομισμάτων και των νομισμάτων fiat (δηλαδή «κέρματα και χαρτονομίσματα που ορίζονται ως νόμιμο χρήμα και ηλεκτρονικό χρήμα, μιας χώρας, αποδεκτή ως μέσο ανταλλαγής στη χώρα έκδοσης») δεν υπόκεινται στην υποχρέωση της Ένωσης να εντοπίζει ύποπτη δραστηριότητα, η οποία με τη σειρά της διευκολύνει τις τρομοκρατικές ομάδες να μεταφέρουν χρήματα στο χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ένωσης ή σε δίκτυα εικονικών νομισμάτων. Αυτό το νομικό κενό, σύμφωνα με την Οδηγία, καθιστά απαραίτητο να επεκταθεί το πεδίο εφαρμογής της ώστε να περιλαμβάνει επίσης εικονικά νομίσματα,[77] νομίσματα fiat και παρόχους υπηρεσιών ηλεκτρονικών πορτοφολιών.[78]
Στην αιτιολογική σκέψη 9 αναφέρεται επίσης η κατάχρηση της ανωνυμίας των εικονικών νομισμάτων ως μέσου για την επιδίωξη εγκληματικών στόχων. Η Οδηγία αναγνωρίζει ότι η συμπερίληψη παρόχων που ασχολούνται με υπηρεσίες ανταλλαγής εικονικών νομισμάτων και νομισμάτων fiat και παρόχων υπηρεσιών πορτοφολιών δεν θα ασχοληθεί εξ ολοκλήρου με το ζήτημα της ανωνυμίας, δεδομένου ότι ένα μεγάλο μέρος του περιβάλλοντος των εικονικών νομισμάτων θα παραμείνει ανώνυμο επειδή οι χρήστες μπορούν επίσης να συναλλάσσονται αυτόνομα, χωρίς παρόχους. Η Οδηγία ενισχύει σημαντικά τον ρόλο των εθνικών Μονάδων Χρηματοοικονομικής Πληροφόρησης ορίζοντας ότι αυτές θα πρέπει να μπορούν να λαμβάνουν πληροφορίες που θα τους επιτρέπουν να συνδέουν τις διευθύνσεις των εικονικών νομισμάτων με την ταυτότητα του ιδιοκτήτη του εικονικού νομίσματος.
Τέλος, η 5η Οδηγία έχει συνέπειες για τους χρήστες των εικονικών νομισμάτων – οι τροποποιήσεις θίγουν τον πυρήνα αυτού που οι χρήστες τείνουν να θεωρούν ως σημαντικό όφελος, δηλαδή την ανωνυμία. Δεδομένου ότι οι περισσότεροι χρήστες αποκτούν κρυπτονομίσματα μέσω πλατφορμών ανταλλαγής, ή χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες των παρόχων υπηρεσιών πορτοφολιού στις πληρωμές τους, θα πρέπει τώρα να επαληθεύσουν την ταυτότητά τους προς αυτούς τους παρόχους υπηρεσιών.[79] Η δημιουργία μιας κεντρικής βάσης δεδομένων που περιλαμβάνει όλους τους χρήστες των κρυπτονομισμάτων μειώνει σημαντικά την αίσθηση ανωνυμίας που έχουν τώρα οι χρήστες, αλλά παράλληλα οδηγεί και σε μια σχετική ρύθμιση του παρόντος χάους που επικρατεί στον χώρο.
5. Καταληκτικές παρατηρήσεις
Τα κρυπτονομίσματα έχουν αλλάξει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την παγκόσμια οικονομία, την αξία του χρήματος, την ανωνυμία και την προστασία της ιδιωτικής ζωής, καθώς και τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες στο σύνολό τους. Τα κρυπτονομίσματα είναι μια καινοτόμος ιδέα, ενώ προσπαθούμε ακόμα να κατανοήσουμε πώς λειτουργούν και πώς μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε καθημερινή βάση. Η αιθερική αξία των ηλεκτρονικών νομισμάτων καθιστά ακόμα πιο δύσκολη την αποτελεσματική ρύθμισή τους καθώς στην ουσία καλούμαστε να ρυθμίσουμε κάτι που δεν κατανοούμε πλήρως και βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη. Ενώ οι χρήσεις τους μπορεί να είναι πολύπλευρες, και το blockchain μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σε διάφορους τομείς, τα κρυπτονομίσματα αποδεδειγμένα χρησιμοποιούνται για παράνομες δραστηριότητες. Παράλληλα, η αυξημένη προστασία της ιδιωτικότητας μπορεί να αντιστραφεί και να τροφοδοτήσει μια σειρά από παράνομες δραστηριότητες που κυμαίνονται από τη χειραγώγηση της αγοράς μέχρι τη διακίνηση ναρκωτικών και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.
Ταυτόχρονα, η όποια νομοθετική ρύθμιση πρέπει να είναι προσεκτική και οι νόμοι πρέπει να είναι επιμελώς σχεδιασμένοι, αλλιώς κινδυνεύουμε ν’ ανοίξουμε το κουτί της Πανδώρας. Η υποβολή των κρυπτονομισμάτων στις ρυθμίσεις του νόμου δημιουργεί μια μεγάλη ευκαιρία, αφού με τον τρόπο αυτό θα μπορούμε να καθορίζουμε τους βασικούς κανόνες της διαδικασίας διάθεσης και διακίνησής τους. Ωστόσο, η εξέλιξη αυτή έρχεται μαζί μ’ έναν αναπόδραστο κίνδυνο: οι καταναλωτές ενδέχεται να θεωρήσουν ότι, εφόσον τα κρυπτονομίσματα ρυθμίζονται νομοθετικά, ακόμα κι αν η νομοθεσία μπορεί να είναι ακόμα αποσπασματική και περιορισμένη ως προς το πεδίο εφαρμογής της, είναι πλέον ασφαλής η χρήση των κρυπτονομισμάτων και η διαχείριση των αντίστοιχων πληρωμών. Ο νομοθέτης πρέπει συνεπώς να εντοπίσει την χρυσή τομή μεταξύ της ανεπαρκούς ρύθμισης που θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη αβεβαιότητα, και της ρύθμισης που μπορεί να δημιουργήσει την εσφαλμένη αντίληψη της ασφάλειας στους καταναλωτές.
Τα επόμενα χρόνια θα καθορίσουν εάν τα κρυπτονομίσματα θα εξελιχθούν σε ένα εργαλείο πληρωμής που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ευρέως σε καθημερινές συναλλαγές, ή αν θα καταλήξουν να συνδέονται μόνο με παράνομες δραστηριότητες. Σε κάθε περίπτωση, τα κρυπτονομίσματα απολαμβάνουν ακόμη την αθωότητά τους, μέχρις αποδείξεως του εναντίου – το μέλλον θα μπορούσε να τους δώσει τη δυνατότητα είτε να εξελιχθούν σε πολύτιμα και περιζήτητα αντικείμενα, όπως ένας πίνακας του Monet, είτε να εξαλείψει πλήρως τη ζήτηση γι' αυτά και να τα μετατρέψει, ουσιαστικά, σε καυσόξυλα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Stratiev, O., 2018. Cryptocurrency and Blockchain, How to Regulate Something We Do Not Understand, Banking & Finance Law Review, 33(2): 173-212
[2] Η ψευδωνυμία, αντί της ανωνυμίας, αποδείχθηκε μετά το κλείσιμο του Silk Road και τις πολυάριθμες συλλήψεις που ακολούθησαν. Οι χρήστες της διαδικτυακής κοινότητας συνειδητοποίησαν ότι, ενώ υπάρχει αυξημένη ασφάλεια συναλλαγών, τα κρυπτονομίσματα μπορούσαν εν τέλει να συνδεθούν με τους ιδιοκτήτες τους. Κατά συνέπεια, πολλοί χρήστες εγκατέστησαν πρόσθετα προγράμματα για την αύξηση της ασφάλειας στις συναλλαγές τους.
[3] Cian, H., Li, Z., 2016. The Role Decentralised Non-Regulated Virtual Currencies Play in Facilitating Unlawful Financial Transactions.
[4] Αρκετοί οργανισμοί ψηφιακών νομισμάτων αμφισβητούν τη συσχέτιση του όρου ανωνυμία με το ψηφιακό νόμισμα και, αντίθετα, προτείνουν τον όρο "ψευδώνυμο".
[5] Vandezandem N., 2017. Virtual currencies under EU anti-money laundering law, Computer Law & Security Report, 33(3)
[6] Για παράδειγμα, όταν γίνεται εξόρυξη ενός bitcoin χρησιμοποιώντας την ισχύ ενός προσωπικού υπολογιστή. Στη συνέχεια, ο χρήστης μπορεί ν’ ανταλλάξει το bitcoin και ν’ αγοράσει άλλα εικονικά νομίσματα, π.χ. Ethereum.
[7] Για παράδειγμα, όταν ένας χρήστης πληρώνει με Ευρώ για να αγοράσει ταξιδιωτικά μίλια για το πρόγραμμα αφοσίωσης σε μια αεροπορική εταιρία. Έπειτα, το νόμιμο χρήμα (EUR) μετατρέπεται σε εικονικό νόμισμα (αεροπορικά μίλια) που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αγορά αγαθών ή υπηρεσιών (π.χ. εξαργύρωση μιλίων για πτήσεις), αλλά δεν μπορεί να μετατραπεί σε νόμιμο χρήμα (EUR).
[8] Για παράδειγμα, όταν ένας χρήστης πληρώνει Ευρώ για να αγοράσει ένα Bitcoin και στη συνέχεια πουλάει το Bitcoin για να αγοράσει Ευρώ.
[9] Π.χ. World of Warcraft.
[10] Π.χ. ένα πρόγραμμα αφοσίωσης στην αεροπορική εταιρία όπου τα μίλια που αποκτούνται ήταν αρχικά μόνο εξαγοράσιμα για κρατήσεις πτήσεων, ενώ το εύρος των προγραμμάτων αυτών έχει επεκταθεί σε μεγάλο βαθμό, συμπεριλαμβανομένης της εξαργύρωσης μιλίων για διανυκτερεύσεις σε ξενοδοχεία, αγορές σε καταστήματα κ.λπ.
[11] Η ορολογία που χρησιμοποιείται εδώ ακολουθεί την ταξινομία που προτείνει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ΕΚΤ, στην δημοσίευσή της “συστήματα εικονικών νομισμάτων” (ΕΚΤ 2012) 13-16.
[12] Δείτε: https://darkwebnews.com/bitcoin/14-interesting-facts-bitcoin/
[13] Δείτε: www.cryptocoinsnews.com/1-bitcoin-communicty-controls-99-bitcoin-wealth/
[14] Για παράδειγμα, στις 11 Οκτωβρίου 2010 ένα bitcoin είχε αξία 0,10 δολάρια.
[15] Η εξόρυξη Bitcoin είναι η διαδικασία προσθήκης εγγραφών συναλλαγών στη δημόσια λίστα για παρελθούσες συναλλαγές στο blockchain. Αυτή η λίστα προηγούμενων συναλλαγών ονομάζεται αλυσίδα μπλοκ. Η αλυσίδα μπλοκ χρησιμεύει για να βεβαιώνεται ότι οι συναλλαγές με το υπόλοιπο δίκτυο έχουν πραγματοποιηθεί. Οι κόμβοι Bitcoin χρησιμοποιούν την αλυσίδα μπλοκ για να διακρίνουν νόμιμες συναλλαγές Bitcoin από προσπάθειες να ξαναχρησιμοποιηθούν τα νομίσματα που έχουν ήδη δαπανηθεί αλλού. Το Bitcoin εξορύσσεται σε μονάδες που ονομάζονται "μπλοκ". Όταν το Bitcoin εξορύχθηκε για πρώτη φορά το 2009, η εξόρυξη ενός μπλοκ απέφερε περίπου 50 bitcoin. Το 2012, το ποσό αυτό μειώθηκε κατά το ήμισυ, σε 25 BTC. Το 2016, μειώθηκε και πάλι στο ήμισυ, στο σημερινό επίπεδο των 12,5 BTC. Κατά το 2020, το μέγεθος της ανταμοιβής θα μειωθεί στο ήμισυ και πάλι, δηλαδή σε 6,25 BTC. Στην αρχή, η εξόρυξη ενός bitcoin ήταν σχετικά εύκολη υπόθεση. Πλέον, είναι πρακτικά αδύνατο να εξορυχθεί οτιδήποτε ουσιώδες με μη εξειδικευμένο εξοπλισμό (π.χ. υπερ-υπολογιστές). Για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή χρειάζονται περίπου 98 χρόνια μ’ έναν απλό υπολογιστή για να εξορυχθεί ένα μπλοκ. Αυτό οδήγησε τους χρήστες να δημιουργήσουν κοινοπραξίες που επιχειρούν να εξορύσσουν bitcoin και να μοιράζονται τα κέρδη. Οι κινεζικές δεξαμενές εξόρυξης ήταν ιδιαίτερα δραστήριες στην εξόρυξή τους, ελέγχοντας περίπου το 80% της συνολικής δραστηριότητας bitcoin.
[16] Στις 11 Δεκεμβρίου 2017.
[17] Τελευταία ενημέρωση 2 Δεκεμβρίου 2018.
[18] Η χρήση bitcoin έχει ξεπεράσει τον ημερήσιο όγκο συναλλαγών των PayPal και Western Union σε αξία χρηματικών μεταβιβάσεων.
[19] Γιορτάζεται επίσης ως ημέρα πίτσας Bitcoin.
[20] Στο απόγειο του Bitcoin το έτος 2017, αυτό το ποσό ανήλθε σε αξία 175 εκατομμυρίων δολαρίων. Μια μάλλον ακριβή πίτσα, εν τέλει…
[21] Το Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας Κύπρου ήταν το πρώτο πανεπιστήμιο που δέχτηκε την καταβολή διδάκτρων σε bitcoin: https://digitalcurrency.unic.ac.cy/
[22] Levin B., 2017. ‘‘Boomer Dad Jamie Dimon Can’t Stop Trashing Bitcoin” Vanity Fair (October 13, 2017), online: <https://www.vanityfair.com/news/2017/10/jamie-dimonbitcoin-stupid>.
[23] Redman, J., 2017. ‘‘After the Boss Calls Bitcoin a ‘Fraud’ — JP Morgan Buys the Dip” Bitcoin News (September 16, 2017), online: <https://news.bitcoin.com/after-the-bosscalls-bitcoin-a-fraud-jp-morgan-buys-the-dip/>.
[24] Το Bitcoin εξακολουθεί να βρίσκεται σε εξέλιξη, δεδομένου ότι η τεχνολογία του περιορίζεται σε περίπου 7 συναλλαγές ανά δευτερόλεπτο, ποσό σημαντικά χαμηλότερο από τις 2.000 συναλλαγές ανά δευτερόλεπτο που πραγματοποιεί μια επιχείρηση όπως η Visa.
[25] Προς το παρόν εκτιμάται ότι περίπου το 25% όλων των bitcoin έχουν χαθεί για πάντα.
[26] Π.χ. Wannacry.
[27] Η συνολική αξία των οποίων διακυμαίνεται σε μεγάλο βαθμό.
[28] Κατά τη διάρκεια της έρευνας για το Silk Road, η δραστηριότητα του δικτύου περιελάμβανε 148.000 χρήστες στις Η.Π.Α. ημερησίως και 900.000 χρήστες την ημέρα παγκοσμίως. Η τρέχουσα δραστηριότητα του δικτύου ανέρχεται περίπου σε 363.000 χρήστες στις ΗΠΑ ημερισίως και σε 2.000.000 χρήστες ημερισίως παγκοσμίως.
[29] Όταν ένα μπλοκ αποθηκεύει νέα δεδομένα, προστίθεται στο blockchain. Το blockchain, όπως υποδηλώνει το όνομά του, αποτελείται από πολλαπλά μπλοκ που συνδέονται μεταξύ τους. Για να προστεθεί ένα μπλοκ στο blockchain, ωστόσο, πρέπει να συμβούν τέσσερα πράγματα: 1. Πρέπει να πραγματοποιηθεί μια συναλλαγή (π.χ. ένα άτομο να κάνει μια ηλεκτρονική αγορά). 2. Η συναλλαγή αυτή πρέπει να επαληθευθεί (το δίκτυο των υπολογιστών που συνδέονται με το blockchain ελέγχει ότι η συναλλαγή είναι έγκυρη, επιβεβαιώνει τα στοιχεία και τον χρόνο αγοράς, το οφειλόμενο ποσό και τα στοιχεία παράδοσης). 3. Η συναλλαγή αυτή πρέπει να αποθηκευθεί σε ένα μπλοκ (μόλις επικυρωθεί η συμφωνία, το ποσό της συναλλαγής, η ψηφιακή υπογραφή και η ψηφιακή υπογραφή του πωλητή αποθηκεύονται σε ένα μπλοκ). 4. Σε αυτό το μπλοκ πρέπει να δοθεί ένα hash (ένας μοναδικός κωδικός αναγνώρισης). Μόλις δοθεί, το μπλοκ μπορεί να προστεθεί στο blockchain. Όταν αυτό το νέο μπλοκ προστεθεί στο blockchain, γίνεται δημοσίως διαθέσιμο σε όλους τους χρήστες.
[30] Το blockchain έχει επίσης οριστεί ως "Ένας άφθαρτος ψηφιακός κατάλογος οικονομικών συναλλαγών που μπορεί να προγραμματιστεί για να καταγράψει όχι μόνο τις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές, αλλά σχεδόν όλα τα χρήματα σε κυκλοφορία", Don and Alex Tapscott, Blockchain Revolution (2016) σελίδα 4;.
[31] Για παράδειγμα, τα δακτυλικά αποτυπώματα, το CCTV, τα αποτυπώματα και το DNA μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον εντοπισμό ενός εγκληματία.
[32] Στην πράξη, κάθε νόμισμα, όταν μετατρέπεται σε bitcoin ή σε άλλο ψηφιακό νόμισμα, επιτρέπει απλές μεταφορές στο εξωτερικό εκτός των επίσημων τραπεζικών ιδρυμάτων. Οι χρήστες εντός μιας εγκληματικής οργάνωσης μπορούν να επαναπατρίσουν παράνομα ποσά σε άλλες χώρες χωρίς τον φόβο παρεμπόδισης ή ανίχνευσής τους από τις διωκτικές αρχές. Αντίστροφα, το νόμισμα μπορεί να μετατραπεί σε bitcoins σε ξένες δικαιοδοσίες με περιορισμένους ελέγχους νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και στη συνέχεια να σταλεί σε αποδέκτες στις ΗΠΑ. Επιπλέον, ημεδαποί και αλλοδαποί φορείς μπορούν να χρησιμοποιούν bitcoin για χρηματοδότηση της τρομοκρατίας (FATF, 2015).
[33] Σύμφωνα με το Radar Coin ATM: https://coinatmradar.com/charts/growth/
[34] Σ’ αυτήν τη μέθοδο, αν ο Α στέλνει στον Β 10 bitcoin, τα bitcoin αυτά λαμβάνονται από διαφορετικούς αποστολείς. Ο Β μπορεί να λάβει 10 διαφορετικές συναλλαγές, από πολλαπλούς, εντελώς διαφορετικούς αποστολείς χρησιμοποιώντας ένα «πλυντήριο», μέχρι να φτάσει το συνολικό ποσό των 10 bitcoin. Μ’ αυτόν τον τρόπο, «καμουφλάρεται» η συναλλαγή μεταξύ του αποστολέα και του δέκτη κατά την ανταλλαγή bitcoin.
[35] Rhumorbarbe, D., Staehli, L., Broséus, J., Rossy, Q., Esseiva, P., 2016. Buying drugs on a Darknet market: A better deal? Studying the online illicit drug market through the analysis of digital, physical and chemical data. Forensic Sci. Int. 267, 173–182. https://doi.org/10.1016/j.forsciint.2016.08.032
[36] K. Kruithof, J. Aldridge, D. Décary Hétu, M. Sim, E. Dujso, S. Hoorens, 2016. Internetfacilitated Drugs Trade: An Analysis of the Size, Scope and the Role of the Netherlands, CA, Rand Corporation, Santa Monica, σελίδες 27-54.
[37] Μια επίθεση DDoS συμβαίνει όταν οι επιτιθέμενοι χρησιμοποιούν πολλαπλές συσκευές για να υπερφορτώσουν και να εμποδίσουν την ικανότητα ενός χρήστη να διεξάγει νόμιμες επιχειρήσεις. Στη συνέχεια, οι επιτηθέμενοι ζητούν λύτρα και συνεχίζουν να κρατούν τους διακομιστές του θύματος υπερφορτωμένους μέχρι να πληρωθούν τα λύτρα.
[38] Financial Times, 2015, Greek banks hit by bitcoin ransom demand, available at: https://www.ft.com/content/13f9f65c-978a-11e5-95c7-d47aa298f769
[39] Brown, S.T., 2016. Cryptocurrency and criminality: The Bitcoin opportunity, The Police Journal, Volume 89(4):327.
[40] Jacquez, T., 2016. Cryptocurrency the new money laundering problem for banking, law enforcement, and the legal system - ProQuest [WWW Document], URL https://search.proquest.com/docview/1868415314 (accessed 11.22.18).
[41] FinCEN, 2013, p. 1, available at: https://www.fincen.gov/sites/default/files/shared/FIN-2013-G001.pdf
[42] FATF, 2014, p. 3., available at: https://www.fatf-gafi.org/media/fatf/documents/reports/Virtual-currency-key-definitions-and-potential-aml-cft-risks.pdf
[43] Σύμφωνα με την υπηρεσία εσωτερικών εσόδων των ΗΠΑ (IRS) στις 21 Μαρτίου 2014, η Οδηγία 2014-14 ορίζει το εικονικό νόμισμα ως ιδιοκτησία όχι χρήμα.
[44] Denial of Defense Motion: Opinion & Order, United States of America v. Ulbricht, Forrest, Doc. 14-cr-68 (S.D.N.T., July 9, 2014) at 48.
[45] United States v. Ulbricht, 2014 US Dist. LEXIS 93093 (S.D.N.T.) [Silk Road].
[46] See also Rob Wile, ‘‘CEO of Bitcoin Exchange Arrested” Business Insider (January 27, 2014), online: <http://www.businessinsider.com/report-ceo-of-major-bitcoin-exchange-arrested-2014-1>; Cadie Thompson, ‘‘CEO of Bitcoin exchange arrested” CNBC (January 27, 2014), online: <https://www.cnbc.com/2014/01/27/ceo-of-bitcoinexchange- arrested.html>.
[47] ΗΠΑ κατά Murgio, 2015, σελ. 2, παρ. 2.
[48] ΗΠΑ κατά Murgio, 2016, σελ. 4, παρ. 2.
[49] ΗΠΑ κατά Murgio, 2016, σελ. 5, παρ. 4
[50] ΗΠΑ κατά Murgio, 2016, σελ. 5, παρ. 4
[51] Στο παρόν άρθρο οι όροι ψηφιακά νομίσματα και εικονικά νομίσματα χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά.
[52] Campbell-Verduyn, M., 2018. Bitcoin, crypto-coins, and global anti-money laundering governance, Crime Law and Social Change.
[53] Shcherbak, S., 2014. ‘How should Bitcoin be regulated?, European Journal of Legal Studies, 41:56–61.
[54] ACPR, ‘Position de l’ACPR relative aux opérations sur Bitcoins en France Position’ 2014-P-01. Αυτή η θέση είχε σηματοδοτηθεί νωρίτερα από τη Γαλλική Εθνική Τράπεζα, ‘Les dangers liés au développement des monnaies virtuelles: l’exemple du bitcoin’ [2013] Focus 1, 5–6.
[55] De Vauplane, H., 2015. ‘La fascination autour du Bitcoin et des « monnaies virtuelles»: comment les définir?’ Alternatives Economiques.
[56] Οδηγία 2015/2366 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Νοεμβρίου 2015, σχετικά με τις υπηρεσίες πληρωμών στην εσωτερική αγορά, για την τροποποίηση των Οδηγιών 2002/65 / ΕΚ, 2009/110 / ΕΚ και 2013/36 / ΕΕ και του κανονισμού) Αριθ. 1093/2010 και για την κατάργηση της Οδηγίας 2007/64 / ΕΚ [2015] ΕΕ L 337/35 (εφεξής: δεύτερη Οδηγία για τις υπηρεσίες πληρωμών ή PSD2).
[57] Οδηγία 2015/849 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Μαΐου 2015, για την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες ή τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 648 / 2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και την κατάργηση της Οδηγίας 2005/60 / ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και της Οδηγίας 2006/70 / ΕΚ [2015] ΕΕ L141 / 73 (εφεξής: τέταρτη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες Οδηγία ή AMLD4).
[58] Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «εκτίμηση επιπτώσεων που συνοδεύει την Πρόταση εγγράφου για Οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της Οδηγίας (ΕΕ) 2015/849 σχετικά με την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τους σκοπούς της νομιμοποίησης παράνομων εσόδων ή χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και για την τροποποίηση της Οδηγίας 2009/101 / ΕΚ " SWD ( 2016) 223 τελικό, 30-31.
[59] European Banking Authority, ‘Opinion of the European Banking Authority on the EU Commission’s proposal to bring Virtual Currencies into the scope of Directive (EU) 2015/849 (4AMLD)’ (EBAOp- 2016-07 2016) 4–5.
[60] De Vauplane, H., 2015. ‘La fascination autour du Bitcoin et des « monnaies virtuelles»: comment les définir?’ Alternatives Economiques.
[61] Jacobs, E., 2011. ‘Bitcoin: A Bit Too Far?’, Journal of Internet Banking and Commerce 1, 3.
[62] Οδηγία 2000/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ης Σεπτεμβρίου 2000, σχετικά με την ανάληψη, την άσκηση και την προληπτική εποπτεία της δραστηριότητας ιδρύματος ηλεκτρονικού χρήματος [2000] ΕΕ L 275 της 39. Οδηγία για τα μέλη ή EMD1).
[63] Houben, R. 2015. ‘Bitcoin: there are two sides to every coin’ Tijdschrift voor Belgisch Handelsrecht 139, 156
[64] Οδηγία 2009/110/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Σεπτεμβρίου 2009, σχετικά με την ανάληψη, άσκηση και προληπτική εποπτεία της δραστηριότητας ιδρύματος ηλεκτρονικού χρήματος για την τροποποίηση των Οδηγιών 2005/60/ΕΚ και 2006/48/ΕΚ και την κατάργηση της Οδηγίας 2000/46/ΕΚ [2009], ΕΕ L 267/7 (εφεξής: δεύτερη Οδηγία για το ηλεκτρονικό χρήμα ή EMD2).
[65] Όπως ορίζεται στο σημείο 5 του άρθρου 4 της Οδηγίας 2007/64 / ΕΚ.
[66] Kubát, M. 2015. ‘Virtual currency bitcoin in the scope of money definition and store of value’, Procedia Economics and Finance 409, 411–412.
[67] Vardi, N., 2016. ‘Bit by Bit: Assessing the Legal Nature of Virtual Currencies’ in Gabriella Gimigliano (ed), Bitcoin and Mobile Payments: Constructing a European Union Framework (Macmillan Publishers 2016) 61.
[68] Για παράδειγμα, στη Γαλλία η ανταλλαγή κρυπτονομισμάτων Paymy βασίζεται στο HiPay, ένα εξουσιοδοτημένο ίδρυμα ηλεκτρονικού χρήματος στο Βέλγιο. Παρόμοια παραδείγματα παρατηρούνται στο Λουξεμβούργο (SnapSwap) και στο Ηνωμένο Βασίλειο (Circle-a).
[69] Valcke, P., Vandezande, N., Van de Velde, N. 2015. ‘The Evolution of Third Party Payment Providers and Cryptocurrencies Under the EU’s Upcoming PSD2 and AMLD4’ (SWIFT Institute Working Paper 2015-001) 56–59.
[70] Künnapas, K., 2016. ‘From Bitcoin to Smart Contracts: Legal Revolution or Evolution from the Perspective of de lege ferenda?’ in Tanel Kerikmäe, Addi Rull (eds), The Future of Law and eTechnologies (Springer 2016) 119–120.
[71] Υπηρεσίες που περιλαμβάνονται στο παράρτημα Ι της Οδηγίας 2013/36 / ΕΕ.
[72] Ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνώρισε ότι οι πλατφόρμες εικονικής ανταλλαγής νομισμάτων δεν συμπεριλήφθηκαν στην Οδηγία, πρότεινε "να επανεξετάσουμε τα εικονικά νομίσματα". Ομάδα εμπειρογνωμόνων αγοράς συστημάτων πληρωμών, "Συνοπτικά πρακτικά της συνεδρίασης της 28ης Απριλίου 2015" (PSMEG / 005/15) 3.
[73] HM Treasury, ‘Digital currencies: response to the call for information’ (HM Treasury 2015) < gov.uk/government/uploads/system/
[74] Woolard, K., 2016. ‘UK FinTech: Regulating for innovation’ (FinTech: Regulating for innovation event, London, February 2016) <www.fca.org.uk/news/uk-fintech-regulating-for-innovation>.
[75] Στην Ελλάδα, η Εθνική Τράπεζα εξέδωσε την έκθεση : " 1/02/2014 - Ενημέρωση για τη χρήση εικονικών νομισμάτων, με δεδομένο ότι τα εικονικά νομίσματα, όπως για παράδειγμα το Bitcoin , εξακολουθούν να βρίσκονται στην προκείμενη δημοσιότητα και με γνώμονα την ενημέρωση του η Τράπεζα της Ελλάδος παραπέμπει στην πρόσφατη σχετική ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών ( EBA ) με τίτλο: «Προειδοποίηση προς τους καταναλωτές για τα εικονικά νομίσματα»."
[76] ΕΚΤ, γνωμοδότηση της 12ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με πρόταση Οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της Οδηγίας (ΕΕ) 2015/849 για την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες ή την τρομοκρατία και για την τροποποίηση της Οδηγίας 2009/101 / ΕΚ (ΕΚΤ 2016) 3.
[77] Η Οδηγία ορίζει τα "εικονικά νομίσματα" ως ψηφιακή αντιπροσώπευση αξίας που δεν εκδίδεται ή δεν καλύπτεται με εγγύηση από κεντρική τράπεζα ή δημόσια αρχή, δεν συνδέεται απαραίτητα με νόμιμα καθιερωμένο νόμισμα και δεν διαθέτει νομικό καθεστώς νομίσματος, αλλά είναι αποδεκτό από φυσικά ή νομικά πρόσωπα ως μέσο ανταλλαγής και μπορεί να μεταφερθεί, να αποθηκευτεί και να διατεθεί ηλεκτρονικά.
[78] Η Οδηγία ορίζει ως "φορέα παροχής υπηρεσιών πορτοφολιού" τον φορέα που παρέχει υπηρεσίες για τη διασφάλιση ιδιωτικών κρυπτογραφικών κλειδιών για λογαριασμό των πελατών του, τη διατήρηση, αποθήκευση και μεταφορά εικονικών νομισμάτων.
[79] ECOLEF , 2013, «Η οικονομική και νομική αποτελεσματικότητα της καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της καταπολέμησης της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή) <www2.econ.uu.nl/users/unger/ecolef_files/ Final% 20ECOLEF% 20report% 20 (ψηφιακή% 20επεξεργασία) .pdf>.