Προς πληρέστερη προσέγγιση του θέματος θα παραθέσουμε τα εξής πραγματικά δεδομένα που απασχόλησαν το Μονομελές Πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης. : Ο αιτών με την από 23-6-2014 αίτησή του ζήτησε τον καθορισμό συνολικής εκτιτέας ποινής για τις αμέσως κατωτέρω αναφερόμενες καταδικαστικές αποφάσεις, κατά μετατροπή αυτής (συνολικής ποινής) σε παροχή κοινωφελούς εργασίας με τους όρους μετατροπής της ποινής βάσης, δοθέντος ότι όλες οι, μετατραπείσες σε χρηματικές, ποινές φυλάκισης που του επιβλήθηκαν με τις εν λόγω καταδικαστικές αποφάσεις μετατράπηκαν στη συνέχεια σε παροχή κοινωφελούς εργασίας με τις αναφερόμενες αποφάσεις, που καθόρισαν τον αριθμό των ωρών κοινωφελούς εργασίας και την προθεσμία παροχής της εργασίας αυτής. Ειδικότερα, ο αιτών αιτήθηκε τον καθορισμό συνολικής εκτιτέας ποινής, κατά μετατροπή αυτής σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, για τις ποινές που του επιβλήθηκαν με τις ακόλουθες καταδικαστικές αποφάσεις: 1) Με την υπ` αριθμ. 19595/2010 συγχωνευτική απόφαση του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης, του επιβλήθηκε συνολική ποινή φυλάκισης 36 μηνών. Την ποινή αυτή εξέτισε εν μέρει κρατούμενος στο Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Κασσάνδρας, το δε υπόλοιπο ανεκτέλεστο μέρος της ποινής του μετατράπηκε σε χρηματική ποινή προς πέντε ευρώ ημερησίως, δυνάμει της` υπ` αριθμ. 120/18-1-2011 διάταξης της Εισαγγελέως Πλημμελειοδικών Χαλκιδικής, με την οποία απολύθηκε από το ανωτέρω Κατάστημα Κράτησης και καθορίστηκε η καταβολή του ποσού της μετατροπής σε δύο ισόποσες δόσεις στις 1-2-2013 και 1-6-2013, πλην, όμως, η διάταξη αυτή ανακλήθηκε με την υπ` αριθμ. 97/24-10-2013 διάταξη της Εισαγγελέως Πλημμελειοδικών Χαλκιδικής, λόγω άπρακτης παρέλευσης της προθεσμίας καταβολής της πρώτης δόσης, που διέταξε την εκτέλεση της παραπάνω απόφασης. Ακολούθως, με την υπ` αριθμ. 567/20-1-2014 απόφαση του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης μετατράπηκε το υπόλοιπο της ποινής σε παροχή κοινωφελούς εργασίας. 2) Με την υπ` αριθμ. 103/2011 απόφαση του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Ξάνθης, που επικυρώθηκε με την υπ` αριθμ. 878/2012 απόφαση του Τριμελούς Εφετείου Θράκης, που απέρριψε την ασκηθείσα έφεση του ως ανυποστήρικτη, του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 10 μηνών, που μετατράπηκε σε χρηματική προς δέκα ευρώ ημερησίως. Με την υπ` αριθμ. 436/2013 απόφαση του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Ξάνθης μετατράπηκε η ανωτέρω, μετατραπείσα σε χρηματική, ποινή σε παροχή κοινωφελούς εργασίας. 3) Με την υπ` αριθμ. 3510/2013 απόφαση του Α` Τριμελούς Εφετείου Θεσσαλονίκης, που έκανε τυπικά δεκτή την ασκηθείσα έφεση του κατά της υπ` αριθμ. 4503/2010 απόφασης του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης, του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 6 μηνών, η οποία μετατράπηκε με την ίδια απόφαση σε παροχή κοινωφελούς εργασίας. 4) Με την υπ` αριθμ. 11270/2013 απόφαση του Μονομελούς Πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης, του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 6 μηνών, η οποία μετατράπηκε με την ίδια απόφαση σε παροχή κοινωφελούς εργασίας. 5) Με την υπ` αριθμ. 2287/201 2 .απόφαση του Α` Τριμελούς Εφετείου Θεσσαλονίκης, του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 6 μηνών, η οποία μετατράπηκε με την υπ` αριθμ. 1181/2013 απόφαση του Τριμελούς Εφετείου Θεσσαλονίκης σε παροχή κοινωφελούς εργασίας. 6) Με την υπ` αριθμ. 8402/2012 απόφαση του Γ` Μονομελούς Πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης, του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 6 μηνών με τριετή αναστολή, η οποία ανακλήθηκε και μετατράπηκε σε χρηματική με την υπ` αριθμ. 3481/2013 απόφαση του Μονομελούς Πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης. Ακολούθως, με την υπ` αριθμ. 13731/2013 απόφαση του Α` Μονομελούς Πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης μετατράπηκε περαιτέρω σε παροχή κοινωφελούς εργασίας. 7) Με την υπ` αριθμ. 17814/2010 απόφαση του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης, που επικυρώθηκε με την υπ` αριθμ. 5079/2011 απόφαση του Τριμελούς Εφετείου Θεσσαλονίκης, που απέρριψε την ασκηθείσα έφεση του ως ανυποστήρικτη, του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 6 μηνών, που μετατράπηκε σε χρηματική προς δέκα ευρώ ημερησίως, και χρηματική ποινή 600,00 ευρώ. Ακολούθως, με την υπ` αριθμ. 3693/2013 απόφαση του Α` Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης η μετατραπείσα σε χρηματική ανωτέρω ποινή φυλάκισης μετατράπηκε περαιτέρω σε παροχή κοινωφελούς εργασίας. 8) Με την υπ` αριθμ. 444/2014 απόφαση του Γ` Μονομελούς Πλημμελειοδικείου Θεσσαλονίκης, του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 30 ημερών, η οποία μετατράπηκε με την ίδια απόφαση σε παροχή κοινωφελούς εργασίας.
Ο αιτών, με αίτηση του, επιδίωκε επί της ουσίας τη συγχώνευση επί των ωρών κοινωφελούς εργασίας, που έχουν καθοριστεί με τις ανωτέρω καταδικαστικές αποφάσεις. Το Μονομελές Πλημμελειοδικείο Θεσ/κης απόρριψε την αίτηση με το εξής σκεπτικό: Η μετατροπή των, ήδη μετατραπεισών σε χρηματικές, ποινών σε παροχή κοινωφελούς εργασίας αντιφάσκει προς το σχηματισμό συνολικής ποινής των ποινών αυτών, η δε εκτέλεση τυχόν τέτοιας συνολικής ποινής παρίσταται και δογματικά ανέφικτη, δεδομένου ότι σε περίπτωση που η ποινή αυτή υπερβαίνει τα πέντε έτη προσεγγίζουσα τα δέκα έτη, να καθίσταται τουλάχιστον προβληματική, αν όχι αδύνατη η εκτέλεση της, καθόσον με τη διάταξη του άρθρου 82 παρ. 5 ΠΚ, όπως το άρθρο 82 αντικαταστάθηκε με το άρθρο 1 Ν. 3904/2010 (ΦΕΚ Α 21 8/23-12- 2010) και το δεύτερο εδάφιο της παρ. 5 του ανωτέρω άρθρου αντικαταστάθηκε με την υποπαράγραφο ΙΓ.1. εδαφ. 3 άρθρου πρώτου Ν.4093/2012 (ΦΕΚ Α 222/12-11-2012), προβλέπεται το κυμαινόμενο πλαίσιο ωρών παροχής κοινωφελούς εργασίας ανά συγκεκριμένο πλαίσιο επιβληθείσας ποινής φυλάκισης, έως τα πέντε κατ` ανώτατο όριο έτη φυλάκισης. Κατά συνέπεια, εφόσον το δικαστήριο, που επιλαμβάνεται του καθορισμού συνολικής εκτιτέας ποινής επί πλειόνων καταδικαστικών αποφάσεων, οι επιβληθείσες ποινές των οποίων έχουν προηγουμένως μετατραπεί σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, καθορίσει μία συνολική ποινή ανώτερη των πέντε ετών, ανακύπτει σαφώς ζήτημα εκτέλεσης της ποινής αυτής, αφού δεν προβλέπεται η έκτιση τέτοιας ποινής δια παροχής κοινωφελούς εργασίας, δεδομένου του προβλεπόμενου στη διάταξη του άρθρου 82 παρ. 5 ΠΚ ανώτατου ύψους της ποινής που μπορεί να μετατραπεί σε τέτοια παροχή. Το παρόν Δικαστήριο, εξάλλου, δεν ασπάζεται την άποψη ότι στην περίπτωση αυτή δύναται να τύχει αναλογικής εφαρμογής η διάταξη του άρθρου 2 παρ. 4 Ν. 1240/1982, κατά την οποία η συνολική ποινή φυλάκισης μετατρέπεται σε χρηματική, εφόσον η ποινή βάσης έχει μετατραπεί σε χρηματική ποινή, η δε μετατροπή της συνολικής ποινής γίνεται σύμφωνα με τους όρους μετατροπής της ποινής βάσης, με το σκεπτικό ότι. αυτή τυγχάνει παλαιότερη του θεσμού της παροχής κοινωφελούς εργασίας, η οποία εισήχθη με το άρθρο 29 παρ. 3 Ν. 1941/1991, και κατά λογική αναγκαιότητα και για την ταυτότητα του νομικού λόγου τυγχάνει εφαρμογής και επί μετατροπής της συνολικής ποινής σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, αφού τόσο η μετατροπή σε χρηματική όσο και η μετατροπή σε κοινωφελή εργασία αποτελούν τρόπο έκτισης της επιβληθείσας στερητικής της ελευθερίας ποινής. Αντίθετα, κατά την προκρινόμενη από το Δικαστήριο αυτό ως ορθή γνώμη, η διάταξη του άρθρου 2 παρ. 4 Ν. 1240/1982 αφορά μόνο στις στερητικές της ελευθερίας ποινές που έχουν μετατραπεί σε χρηματικές, ουδόλως δε συντρέχει πεδίο αναλογικής εφαρμογής της και επί των μετατραπεισών σε παροχή κοινωφελούς εργασίας ποινών, καθόσον, εφόσον ο νομοθέτης ήθελε να επιτρέψει και τη μετατροπή της συνολικής ποινής σε παροχή κοινωφελούς εργασίας κατά τους όρους της μετατροπής της ποινής βάσης θα το είχε ρητά προβλέψει κατά το χρόνο έκδοσης του Ν. 3904/2010, με το άρθρο 1 του οποίου προέβη σε ειδική και εξαντλητική ρύθμιση ως προς τους όρους, τις προϋποθέσεις και τα συγκεκριμένα πλαίσια ωρών εργασίας ανά επιβληθείσα ποινή φυλάκισης, καθώς και τις συνέπειες της ελλιπούς ή πλημμελούς εκ μέρους του καταδικασθέντος παροχής τέτοιας εργασίας. Επομένως, στην προκείμενη, περίπτωση, ο αιτών, ο οποίος, χωρίς να υποχρεούται προς τούτο, αιτήθηκε τη μετατροπή όλων των ποινών φυλάκισης, που του επιβλήθηκαν με τις εν λόγω καταδικαστικές αποφάσεις, σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, δεσμεύτηκε από την αίτηση του αυτή για μετατροπή και οφείλει να παράσχει την εργασία, όπως αυτή καθορίστηκε από τις επί μέρους αποφάσεις. Συνακόλουθα, η κρινόμενη αίτηση πρέπει να απορριφθεί ως μη νόμιμη». Ο ¨Αρειος Πάγος με την 840/2015 απόφασή του ( Ποιν Δικ 2016/762 ) αναίρεσε την ανωτέρω απόφαση με το εξής σκεπτικό « ¨Ετσι όμως που έκρινε το ανωτέρω δικαστήριο ότι δεν είναι νοητή η κατά τις διατάξεις των άρθρων 94 Π.Κ. και 551 του ΚΠΔ συγχώνευση των παραπάνω ποινών, εσφαλμένα ερμήνευσε και εφάρμοσε τις διατάξεις αυτές, σε συνδυασμό με αυτή του άρθρου 82 παρ. 4, 5, 7, 9 ΠΚ, καθόσον από το συνδυασμό αυτών προκύπτει ότι το άνω δικαστήριο έπρεπε να προβεί στη συγχώνευση των εν λόγω ποινών, αφού, σύμφωνα με τα προεκτεθέντα, η περιοριστική της ελευθερίας ποινή που μετατράπηκε σε χρηματική ή πρόστιμο ή παροχή κοινωφελούς εργασίας διατηρεί το χαρακτήρα της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής, και επομένως αφού διατηρούσαν αυτό το χαρακτήρα, ήταν νοητός και επιβαλλόμενος ο καθορισμός συνολικής ποινής και εφαρμογής ουσιαστικής ποινικής διάταξης είναι βάσιμος».
Στην προκειμένη περίπτωση ανακύπτουν δύο ζητήματα :α) Το μονομελές πλημμελειοδικείο έπρεπε να σχηματίσει συνολική ποινή; Και β) αν ναι έπρεπε να καθορίσει τον τρόπο έκτισης της συνολικής ποινής με κοινωφελή εργασία;
Επί του πρώτου ερωτήματος κατ αρχή φαίνεται ορθή η καταφατική απάντηση και τούτο διότι : Κατά την παρ. 9 του άρθρου 82 ΠΚ, «Η περιοριστική της ελευθερίας ποινή, που μετατράπηκε σε χρηματική ή πρόστιμο ή σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, διατηρεί το χαρακτήρα της περιοριστικής της ελευθερίας ποινής και μετά τη μερική ή ολική απότιση της ποινής στην οποία έχει μετατραπεί», ενώ κατ άρθρο 551 παρ 1 «1. Αν πρόκειται να εκτελεστούν κατά του ίδιου προσώπου περισσότερες αμετάκλητες καταδικαστικές αποφάσεις για διαφορετικά εγκλήματα που συρρέουν, εφαρμόζονται οι ορισμοί του Ποινικού Κώδικα για τη συρροή».[i] Κατά την 4 του άρθρου 2 Ν 1240/1982 { 4 Σε περίπτωση επιμετρήσεως η συνεπιμετρήσεως ποινών στερητικών τηςελευθερίας επιβληθεσών ή επιβαλλομένων δια μιας η περισσοτέρω αποφάσεων που έχουν μετατραπεί σε χρηματικές ποινές, ή τυχόνκαθοριζομένη συνολική ποινή και όταν υπερβαίνει το έτος ακόμη και ανυπάρχουν αμετάτρεπτες ποινές, μετατρέπεται σε χρηματική ποινή εφόσον η ποινή - βάση έχει μετατραπεί σε χρηματική ποινή. Η μετατροπή τηςσυνολικής ποινής γίνεται σύμφωνα με τους όρους της ποινής – βάσης.
Ως προς το δεύτερο ερώτημα τα πράγματα εμφανίζονται πιο περίπλοκα. Ειδικότερα: στην παρ 5 του άρθρου 82 ΠΚ δίνεται η δυνατότητα στο δικαστήριο , στην περίπτωση που ο καταδικασθείς δεν μπορεί να καταβάλει το ποσό της μετατροπής , να μετατρέψει περαιτέρω την ποινή σε παροχή κοινωφελούς εργασίας. Στη συνέχεια ορίζει και τον αριθμό ωρών εργασίας και για ποινές μέχρι πέντε ετών.[ii] Το ερώτημα που αναφύεται αφορά στις περιπτώσεις που έχει καθορισθεί συνολική ποινή ανώτερη των 5 ετών και συγκεκριμένα , αν είναι επιτρεπτή η έκτιση μιας συνολικής ποινής με παροχή κοινωφελούς εργασίας. Το πρόβλημα επιτείνεται από το γεγονός ότι με το άρθρο 16 παρ 4 Ν 3727/2008( με την οποία προστέθηκε εδαφ γ στην παρ 6 του άρθρου 82 ΠΚ), οριζόταν ότι για να εκτιθεί η συνολική ποινή με παροχή κοινωφελούς εργασίας , αρκούσε η βαρύτερη ποινή φυλάκισης να μην υπερβαίνει τα τρία έτη.[iii] Η ρύθμιση αυτή καταργήθηκε( άρθρο 1 Ν 3904/2010) δημιουργώντας την εντύπωση και βασίμως ότι ο νομοθέτης δεν επιθυμεί την έκτιση μιας συνολικής ποινής με παροχή κοινωφελούς εργασίας, αλλά λαμβάνει υπόψη το ύψος της συνολικής ποινής και όχι αυτόν της ποινής βάσης. ¨Εστω κι αν από παραδρομή δεν το ανέφερε, φρονούμε ότι η μη πρόβλεψη του νομοθέτη να μιλήσει για συνολική ποινή σε περίπτωση κοινωφελούς εργασίας, καθιστά τουλάχιστον προβληματικό τον υπολογισμό ωρών κοινωφελούς εργασίας σε περίπτωση συνολικής ποινής ειδικά ανώτερης των πέντε ετών , αν όχι αντίθετη με το γράμμα του νόμου.[iv] Βεβαίως η νομολογία έχει δώσει η λύση κυρίως με την ΑΠ 1426/2016( δημ Νομ) που δέχθηκε «επί συνολικής ποινής φυλακίσεως, που υπερβαίνει τα πέντε (5) έτη, η οποία έχει μετατραπεί σε χρηματική ποινή, εφ` όσον ζητείται η περαιτέρω μετατροπή της σε παροχή κοινωφελούς εργασίας, το αρμόδιο δικαστήριο, σε περίπτωση παραδοχής της σχετικής αιτήσεως του καταδίκου, οφείλει αφ` ενός μεν να προβεί στον κατά τις ως άνω σχετικές διατάξεις καθορισμό του αριθμού των ωρών εργασίας που πρέπει να παρασχεθούν και αντιστοιχούν, όχι μόνον για το μέρος του χρονικού διαστήματος των πέντε (5) ετών αυτής (ποινής), αλλά και για το πέραν των πέντε (5) ετών μέρος του υπολοίπου (χρονικού διαστήματος) μέρους της. Και τούτο γιατί σε διαφορετική περίπτωση το πέραν των πέντε ετών μέρος της επιβληθείσης και μετατραπείσης σε χρηματική συνολικής ποινής φυλακίσεως, θα παρέμενε ανεπιτρέπτως ανεκτέλεστο (δίκην αμνηστεύσεως, απονομής χάριτος κλπ)». Η άποψη αυτή την οποία είχαν δεχθεί και προηγουμένως δικαστήρια ουσίας[v] λύνει μεν προβλήματα πρακτικά , αλλά κατά την άποψή μας βρίσκεται εκτός του γράμματος της παρ 5 εδ β του άρθρου 82 ΠΚ.
Στην προκειμένη περίπτωση που αποτέλεσε και αφορμή για την εν λόγω ενασχόληση, κακώς μεν το Μονομελές Πλημμελειοδικείο δεν προέβη σε σχηματισμό συνολικής ποινής , ωστόσο φρονούμε και παρά τα αντιθέτως στην μέχρι σήμερα κρατούσα νομολογία, ότι δεν μπορούσε να προβεί σε καθορισμό ωρών παροχής εργασίας σε συνολική ποινή, αν αυτή μετά τον σχηματισμό της υπερέβαινε τα πέντε έτη. Η ουσιαστική λύση θα είναι η νομοθετική ρύθμιση , που θα προβλέπει την παροχή κοινωφελούς εργασίας σε βραχείες ποινές και όχι σε ποινές «μαμούθ», έστω κι αν η ποινή βάσης έχει μετατραπεί σε παροχή κοινωφελούς εργασίας. Και κυρίως να καθορισθεί ότι το κριτήριο για τη μετατροπή της συνολικής ποινής θα αποτελεί το ύψος της συνολικής και όχι η ποινή βάσης.[vi]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[i] Επιφυλάξεις για την περίεργη επιβίωση του άρθρου 2 παρ 4 του Ν 1240/1982 Μαργαρίτη Ποινολογία 2016 575, Καιάφα Γκμάντι « Το Δίκαιο των ποινικών Κυρώσεων» σελ 523, αν και η ΑΠ1007/1986 ΝΟΒ/86 σελ 1970 έκρινε ότι δεν έχει καταργηθεί και έτσι η μετέπειτα και πάγια νομολογία.
[ii] Κατά την κρατούσα γνώμη δυνατότητα μετατροπής υπάρχει και στην ποινή κάθειρξης 5 ετών( ΑΠ 454/2016, 130/2017, 94 /2017, 315/2017,δημ Νομ, contra ΑΠ 1586/2016, 315/2017, δημ Νομ).
[iii] Ορ Π Βρυνιώτη σε ποιν Δικ 2017/σελ740 επ όπου και αναπτύσσεται εκτενέστερα η προβληματική αυτή.
[iv] Αλλωστε η παροχή κοινωφελούς εργασίας επιβάλλεται σε βραχείας διάρκειας ποινές, κατά τις οποίες η έκτιση της ποινής με τον τρόπο αυτό καθίσταται ορατή. Διαφορετικά η κοινωφελής εργασία σε μεγάλης διάρκειας ποινές αφ ενός μεν στην ουσία καθίσταται ανέλεγκτη( ποιος θα εποπτεύσει τον εκτίοντα ποινή με εργασία στο χ Δήμο για δέκα χρόνια( πάνω από 1950 ημέρες), αφ ετέρου δε αποστερεί από τον καταδικασθέντα την εξεύρευση άλλης επικερδούς για αυτόν εργασίας. Δηλαδή ο τρόπος αυτός έκτισης σε περιπτώσεις μεγάλων ποινών απευθύνεται στους ανέργους.
[v] Βλ ανωτ Βρυνιώτη σελ 743 όπου παραπομές σε ΜΕφΚακ ΑΘ 897/2013 και ΜΕφ Κακ ΑΘ 1448/2015
[vi] Πλείονα ανωτ Βρυνιώτη.
