Notitiae Criminalis

Ο αθλητισμός ως μέσο κοινωνικής
επανένταξης των κρατουμένων:
Από την ξιφασκία και το τζούντο στο ποδόσφαιρο και το μπάσκετ

Νοέμβριος 2019

Ο αθλητισμός ως μέσο κοινωνικήςεπανένταξης των κρατουμένων:Από την ξιφασκία και το τζούντο στο ποδόσφαιρο και το μπάσκετ

Πηγή: https://edition.cnn.com/2016/10/03/africa/fencing-senegal-jailed-minors/index.html?no-st=1574664994

Στο σωφρονιστικό ίδρυμα της πόλης Thies, τη δεύτερη μεγαλύτερη φυλακή της Σενεγάλης, οι ανήλικοι και νεαροί παραβάτες ετοιμάζονται να επιστρέψουν στην ανοικτή κοινωνία διά της σπάθεως.

Η ΜΚΟ «Ένωση για το Χαμόγελο του Παιδιού» (Association Pour le Sourire d'un Enfant – ASE) σε συνεργασία με την Πρωτοβουλία «Open Society Initiative for West Africa» (OSIWA) έθεσαν σε εφαρμογή ένα πιλοτικό πρόγραμμα κοινωνικής επανένταξης, στο οποίο συμμετέχουν σε μαθήματα ξιφασκίας για δύο ώρες την εβδομάδα έγκλειστοι (ηλικίας 13-17 ετών) για αδικήματα που εκτείνονται από πράξεις βίας μέχρι κλοπές,

Πρόκειται για ένα ειδικά διαμορφωμένο από ψυχολόγους πρόγραμμα που επιδιώκει να εξασφαλίσει την κοινωνική επανένταξη νεαρών εγκλείστων μέσω του αθλήματος της ξιφασκίας. Τα μαθήματα λαμβάνουν χώρα εκτός των εγκαταστάσεων του σωφρονιστικού ιδρύματος, με οπλισμένους φρουρούς να επιτηρούν την προπονητική σάλα από ασφαλή απόσταση.

Πηγή: https://edition.cnn.com/2016/10/03/africa/fencing-senegal-jailed-minors/index.html?no-st=1574664994

Η ξιφασκία, ως άθλημα σύνθετων κανόνων και στρατηγικής, καλλιεργεί στις νεαρές αθλήτριες και τους αθλητές δεξιότητες και χαρακτηριστικά χρήσιμα στη μετέπειτα ζωή τους. Η σχέση δράσης-αντίδρασης και ο υπολογισμός των συνεπειών της κάθε επιμέρους κίνησης στο παιχνίδι εθίζουν τα άτομα σε μια διαδικασία μακροσκοπικής αντίληψης των πράξεών τους ως μέρος μιας σύνθετης συνολικής προσπάθειας για την επίτευξη ενός αποτελέσματος, και τα κάνει να αποφεύγουν μεμονωμένες αυτοτελείς ενέργειες για την άμεση διεκδίκηση ενός πόντου. Ο θυμός και η εν θερμώ τυφλή αντίδραση οδηγούν μόνο σε χαμένα χτυπήματα.

«Πριν ξεκινήσω να κάνω ξιφασκία, συνήθιζα να θυμώνω πολύ γρήγορα», αναφέρει ο 17χρονος Adama (το πραγματικό του όνομα έχει αλλαχθεί προκειμένου να προστατευτεί η ταυτότητά του).
«Στην ξιφασκία, αν θυμώνεις εύκολα, δεν μένεις για πολύ».

Πηγή: https://edition.cnn.com/2016/10/03/africa/fencing-senegal-jailed-minors/index.html?no-st=1574664994

Όπως οι μισοί περίπου από τους 1.200 έγκλειστους στη φυλακή της Thies, ο Adama περιμένει να δικαστεί για κλοπή. Για εκείνον, η αναμονή έχει διαρκέσει ήδη δύο χρόνια.

Οι κανόνες του αθλήματος έχουν υποστεί τροποποιήσεις έτσι ώστε να διευρύνονται τα ευεργετικά αποτελέσματα της παρέμβασης. Κατά τη διάρκεια του αγώνα, οι αθλητές καλούνται να σηκώσουν το χέρι τους όταν ο αντίπαλος κερδίσει έναν πόντο και να αναγνωρίσουν το «λάθος» τους χωρίς να παρέμβει στον αγώνα ο διαιτητής.

Οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι διδάσκονται το άθλημα της ξιφασκίας και στη συνέχεια λαμβάνουν τον ρόλο του προπονητή των νεανίδων και των νεαρών, διαδικασία η οποία καλλιεργεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης. Πρόκειται για συνθήκη ιδιαίτερα σημαντική, όπως σημειώνει η Hawa Ba, η υπεύθυνη του προγράμματος, σε μια χώρα όπου μεγάλο μέρος του πληθυσμού των φυλακών βρίσκεται εκεί για «κοινωνικά αδικήματα» (social offences).

Πηγή: https://edition.cnn.com/2016/10/03/africa/fencing-senegal-jailed-minors/index.html?no-st=1574664994

Στα μεικτά τμήματα, αναφέρει η Ba, τα περισσότερα κορίτσια βρίσκονται έγκλειστα για παραβίαση του νόμου περί έκτρωσης (η οποία έχει ποινικοποιηθεί στην Σενεγάλη) ή για παιδοκτονία, καθώς αποπειρώνται να απαλλαγούν από το μωρό μετά τη γέννα. Επίσης, νεαρά άτομα συχνά καταλήγουν στον δρόμο εξαιτίας συνθηκών ενδοοικογενειακής βίας, και τελικά καταφεύγουν, όπως προσθέτει η Ba, στη διάπραξη πταισμάτων.

«Η προσέγγισή μας στα άτομα αυτά γίνεται περισσότερο νοώντας τα ως θύματα παρά ως παραβάτες».
«Μέσα από τα τμήματα [ξιφασκίας], οι κοπέλες έχουν αναπτύξει την ικανότητα να κερδίζουν τον σεβασμό», σημειώνει ο Nelli Robin, ο εμπνευστής του προγράμματος, «και τα αγόρια έχουν μάθει να τις σέβονται».

Αυτή τη στιγμή, ο πληθυσμός των ανηλίκων στις φυλακές της Σενεγάλης ανέρχεται στα 1.780 άτομα. Το πρόγραμμα εμπλέκει εν μέρει και τις δικαστικές αρχές, καθώς η συμμετοχή σε αυτό αξιολογείται κατά την επανεξέταση των υποθέσεων, οδηγώντας πολλές φορές στον καταλογισμό ελαφρύτερων αδικημάτων ή στην επιβολή μικρότερων ποινών.

Όσον αφορά τα ευεργετικά αποτελέσματα του προγράμματος, ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στη δήλωση του διευθυντή του καταστήματος της Thies, Mandiaye Ndiaye, που αναφέρει πως όσοι έχουν περάσει από το πρόγραμμα «δεν γυρίζουν πίσω, δεν υποτροπιάζουν».

Μέχρι στιγμής περισσότερα από 100 έγκλειστα παιδιά έχουν διαβεί την πόρτα της προπονητικής σάλας και προπονούνται μαζί με τις έγκλειστες νεανίδες και τους νεαρούς. Στο πλαίσιο μιας μακροχρόνιας στρατηγικής, ο στόχος είναι τα παιδιά αυτά να γίνουν τα ίδια προπονητές ξιφασκίας, αποκτώντας έτσι δεξιότητες που θα τους επιτρέπουν να κερδίζουν τα προς το ζην μετά την αποφυλάκισή τους. Ήδη μια ξιφομάχος, η Josephine, απασχολείται μετά την αποφυλάκισή της ως προπονήτρια του προγράμματος . «Είναι ένας τρόπος να δείξω σε αυτά τα παιδιά πως υπάρχει ζωή μετά τη φυλακή», σημειώνει η ίδια. Το Υπουργείο Δικαιοσύνης φιλοδοξεί να επεκτείνει σταδιακά το πρόγραμμα σε όλα τα καταστήματα κράτησης νέων στη χώρα.

Πηγή: https://edition.cnn.com/2016/10/03/africa/fencing-senegal-jailed-minors/index.html?no-st=1574664994

Στα σωφρονιστικά καταστήματα της υφηλίου, ο αθλητισμός έχει τύχει αξιοποίησης σε πολλές περιπτώσεις. Σε ευρύτερα σωφρονιστικά πλαίσια, η ξιφασκία διδάσκεται σε έγκλειστους και σε άλλες χώρες, όπως η Γαλλία και οι ΗΠΑ, ενώ πρωτάθλημα ποδοσφαίρου λαμβάνει χώρα στη συνωστισμένη φυλακή της Λουζίρα στην Ουγκάντα, με τους έγκλειστους να σχηματίζουν ομάδες με κανονική οργάνωση, κανονισμούς, καταστατικό και μεταγραφές, υιοθετώντας μάλιστα και ονόματα μεγάλων ομάδων του Ηνωμένου Βασιλείου, ενώ αγώνες παρακολουθεί το σύνολο των έγκλειστων.

Στη Γερμανία, το πρόγραμμα «Kick-off for a new life», βραβευμένο από την UEFA με το UEFA Grassroots Award, εστιάζει στην «προετοιμασία» των νεαρών έγκλειστων να επιστρέψουν στην ανοικτή κοινωνία μέσω του ποδοσφαίρου. Εφαρμόζεται σε 22 φυλακές της χώρας και απασχολεί περί τους 300 έγκλειστους, σε συνεργασία με τη Γερμανική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία και αρκετές ομάδες.

Όσον αφορά την Ελλάδα, οι ευκαιρίες για άθληση των κρατουμένων που έχουν ένα χαρακτήρα κοινωνικής εξωστρέφειας φαίνεται να παραμένουν μεμονωμένες και περιστασιακές. Χρήζει όμως αναφοράς το καινοτόμο –ακόμη και για τα διεθνή δεδομένα– πρόγραμμα εκμάθησης τζούντο, το οποίο προσφέρεται από τον Σεπτέμβριο του 2018 σε κρατούμενους στο πλαίσιο απεξάρτησης στη θεραπευτική κοινότητα «Προμηθέας» στις φυλακές των Διαβατών. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο αγώνας ποδοσφαίρου που πραγματοποιήθηκε στις 23/04/2017 στο σωφρονιστικό κατάστημα του Δομοκού με την Εθνική Ομάδα Αστέγων (τον οποίο ακολούθησε συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων), με πρωτοβουλία της κοινωνικής λειτουργού του καταστήματος.

Πηγή: https://senshijudo.com/

Αντίστροφα, δεν λείπουν πρωτοβουλίες ανοίγματος της φυλακής προς τον επίσημο και επαγγελματικό αθλητισμό, στο πλαίσιο των οποίων αθλητικές ομάδες επισκέπτονται σωφρονιστικά καταστήματα, αλληλεπιδρούν με τους κρατούμενους και πραγματοποιούν δωρεές. Αξιοσημείωτη είναι η αμερικανική πρωτοβουλία «Play for Justice Initiative» που έχει αναλάβει η συλλογικότητα «REPRESENT JUSTICE», στην οποία μετέχουν πρώην κρατούμενοι. Σε συνεργασία με τους φορείς «One Community» και «Anti-Recidivism Coalition (ARC)», διοργάνωσε επίσκεψη της ομάδας μπάσκετ του NBA Milwaukee Buck» στο Σωφρονιστικό Κατάστημα Racine στις 17 Δεκεμβρίου 2019. Οι παίχτες των Bucks, ανάμεσα στους οποίους ήταν ο Γιάννης και ο Θανάσης Αντετοκούνμπο, συζήτησαν με τους κρατούμενους, τους δώρισαν αθλητικά παπούτσια και έγιναν οι προπονητές τους στον αγώνα μπάσκετ που έδωσαν –νυν και πρώην– κρατούμενοι στο πλαίσιο αυτής της εκδήλωσης. Ο Γιάννης Αντετοκούνμπο δήλωσε: «Δεν έβλεπα παιδιά που έκαναν λάθη. Απλά έβλεπα ανθρώπους, ανθρώπους που γελούσαν, που προσπαθούσαν σκληρά, ανθρώπους που μοιράζονταν τις ιστορίες τους. Αυτό με άγγιξε πραγματικά και συνειδητοποίησα ότι μερικές φορές θεωρούμε τα πράγματα δεδομένα. Αυτό δεν πρόκειται να συμβεί ξανά». Την πρωτοβουλία «Play for Justice» είχε εγκαινιάσει στις 12 Δεκεμβρίου η ομάδα των Sacramento Kings, όταν επισκέφτηκε τη φυλακή Folsom στην Καλιφόρνια.

Πηγή: https://eu.jsonline.com/story/news/2019/12/17/bucks-visit-racine-correctional-institution-play-justice/2675732001/, Mark Hoffman, Milwaukee Journal Sentinel

Τέλος, στο ίδιο πνεύμα αλλά στην Ελλάδα αυτή τη φορά, άξια μνείας είναι τα εγκαίνια του γηπέδου μπάσκετ στο Κατάστημα Κράτησης Ανηλίκων Κορίνθου, τα οποία πραγματοποιήθηκαν στις 16/05/2017 ύστερα από χορηγία της ΚΑΕ Παναθηναϊκός, στο πλαίσιο του προγράμματος Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης της Ευρωλίγκας «One Team - Basketball is Everywhere».