Το Συμβούλιο της Ευρώπης δημοσίευσε το 2016 τη Λευκή Βίβλο για τον υπερπληθυσμό των φυλακών,[1] προκειμένου να αναλύσει την κατάσταση που επικρατεί στις φυλακές και να προτείνει ειδικά μέτρα που θα μπορούσαν να ληφθούν από τις εθνικές αρχές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Εγκληματολογικών Προβλημάτων (CDPC), υπό την αιγίδα της οποίας συντάχθηκε το κείμενο, θεώρησε ότι η προώθηση της Λευκής Βίβλου αποτελεί σημαντική πρωτοβουλία και αποφάσισε την οργάνωση ενός Συνεδρίου υψηλού επιπέδου για τον σκοπό αυτόν.

Το συνέδριο συγχρηματοδοτήθηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και διεξήχθη υπό την αιγίδα της Φινλανδικής Προεδρίας της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης ).

Στόχος του Συνεδρίου ήταν να εξεταστεί το πρόβλημα του υπερπληθυσμού των φυλακών από διαφορετικές οπτικές γωνίες ειδικάτων εισαγγελέων, των δικαστών και των αντιπροσώπων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Εγκληματολογικών Προβλημάτων και να συζητηθούν ενδεχόμενα πρακτικά βήματα που θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν από αυτούς τους επαγγελματίες στα διάφορα στάδια της ποινικής διαδικασίαςγια τον έλεγχο των εισροών στις φυλακές και για την αντιμετώπιση του προβλήματος του υπερπληθυσμού. Ένας περαιτέρω στόχος του συνεδρίου ήταν ο προσδιορισμός του είδους της υποστήριξης που μπορεί να προσφέρει το Συμβούλιο της Ευρώπης στο ζήτημα αυτό, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας διοργάνωσης μιας συνάντησης σε πολιτικό επίπεδο (με τη συμμετοχή Υπουργών Δικαιοσύνης) προκειμένου να παρουσιαστούν τα αποτελέσματα του Συνεδρίου και να βοηθηθούν τα Κράτη μέλη στην αποτελεσματική αντιμετώπιση του υπερπληθυσμού των φυλακών.

Σύμφωνα με τους προβληματισμούς που κατατέθηκαν στο στάδιο της προετοιμασίας του Συνεδρίου,[2] ο υπερπληθυσμός των φυλακών υπήρξε για πολλές δεκαετίες και παραμένει πρόβλημα σε αρκετά κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, παρά τις προσπάθειες που έχουν καταβληθεί σε εθνικό και διεθνές επίπεδο για την αντιμετώπισή του. Η κατάσταση αυτή έχει αρνητικές συνέπειες και για την κοινωνία και για τις φυλακές. Στην πράξη, έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία συνθηκών φυλάκισης που δεν πληρούν τις στοιχειώδεις προδιαγραφές, την κακομεταχείριση των κρατουμένων και διαρκή επιβάρυνση του προσωπικού των φυλακών. Η προετοιμασία για την απόλυση κατά τη διάρκεια του χρόνου στέρησης της ελευθερίας είναι ανεπαρκής, γεγονός που έχει αρνητικές συνέπειες για την κοινωνική επανένταξη των αποφυλακιζόμενων κρατουμένων. Οι προσδοκίες της κοινωνίας όσον αφορά τη φυλάκιση ως αποτελεσματικό μέσο αντιμετώπισης του εγκλήματος δεν είναι δυνατό να ευοδωθούν.

Τα Κράτη μέλη είναι υπεύθυνα για τη διαχείριση και τη συντήρηση των σωφρονιστικών συστημάτων τους καθώς και για τις συνθήκες λειτουργίας τους. Ωστόσο, οι χώρες δεν υπάρχουν σε κενό, αλλά στον ευρωπαϊκό χώρο και, συνεπώς, ο υπερπληθυσμός των φυλακών δεν αποτελεί πλέον ένα αποκλειστικά εθνικό πρόβλημα αλλά πρόβλημα κοινού ενδιαφέροντος.

Στην Ευρώπη, για τη διεξαγωγή των καθημερινών ανακριτικών διαδικασιών, όπως η έκδοση και η παράδοση κατηγορουμένων και δραστών, προκειμένου αυτοί να οδηγηθούν ενώπιον της δικαιοσύνης οι αστυνομικές και εισαγγελικές αρχές βασίζονται στη διεθνή συνεργασία,. Ωστόσο, ο υπερπληθυσμός των φυλακών έχει καταστεί εμπόδιο στη συνεργασία αυτή. Η συνεργασία μεταξύ κυβερνήσεων όσον αφορά τη μεταφορά κρατουμένων στο κράτος καταγωγής τους με σκοπό τη βελτίωση της προοπτικής επανένταξής τους επηρεάζεται επίσης αρνητικά από τον υπερπληθυσμό των φυλακών.

Κατά την ποινική διαδικασία οι εισαγγελείς και οι δικαστές έχουν συγκεκριμένο ρόλο και ευθύνες και λαμβάνουν καθημερινά αποφάσεις σε διαφορετικά στάδια σχετικά με την αναγκαιότητα επιβολής προσωρινής κράτησης ή ποινών στερητικών της ελευθερίας. Οι υπηρεσίες των φυλακών πρέπει να εκτελούν αυτές τις αποφάσεις. Δεν μπορούν να επηρεάσουν τις εισροές στις φυλακές, αλλά οφείλουν να διαδραματίσουν συγκεκριμένο ρόλο όσον αφορά τον τρόπο εκτέλεσης των αποφάσεων των δικαστικών αρχών.

Σύμφωνα με τον προγραμματισμό της διοργάνωσης, το Συνέδριο ξεκίνησε με συνεδρία της ολομέλειας και συνεχίστηκε με παράλληλες συνεδρίες εργασίας, οι οποίες εστίασαν σε συγκεκριμένα θέματα που επέτρεψαν στους συμμετέχοντες να συζητήσουν λεπτομερέστερα τις δυνατότητες διαχείρισης των εισροών στις φυλακές κατά τα διάφορα στάδια της ποινικής διαδικασίας. Κατά τη διάρκεια αυτών των συνεδριών, οι συμμετέχοντες είχαν τη δυνατότητα να απαντήσουν ανώνυμα με ηλεκτρονική ψηφοφορία σε ερωτήσεις σχετικά με το θέμα συζήτησης , διαμορφώνοντας έτσι τα σημεία εστίασης για τα θέματα μεγαλύτερου ενδιαφέροντος . Τη δεύτερη ημέρα πραγματοποιήθηκε συνεδρίαση της ολομέλειας αφιερωμένη σε θέματα που αφορούσαν την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας στον τομέα του ποινικού δικαίου στην Ευρώπη, ιδίως όσον αφορά τις διαδικασίες έκδοσης και παράδοσης και τη μεταφορά καταδίκων, καθώς και την ανάγκη ευαισθητοποίησης του κοινού σχετικά με τη σημασία της βελτίωσης των συνθηκών κράτησης και της αντιμετώπισης του υπερπληθυσμού των φυλακών. Κατά την τελική συνεδρία παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα των συζητήσεων.[3]

Τα βασικά μηνύματα και συμπεράσματα του Συνεδρίου, όπως καταγράφηκαν στις επιμέρους συνεδρίες, συνοψίζονται ως εξής:[4]

Συνεδρία Ι:
ΣΤΑΔΙΟ ΠΡΟΔΙΚΑΣΙΑΣ: ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΙΣΡΟΩΝ – ΚΟΙΝΗ ΕΥΘΥΝΗ (± 80 συμμετέχοντες)

Οι συμμετέχοντες συζήτησαν εκτενώς το ζήτημα της σχέσης του σταδίου της προδικασίας (ιδίως της προσωρινής κράτησης) με το πρόβλημα του υπερπληθυσμού των φυλακών.

Αρχικά προέκυψε ένα ζήτημα ορισμού που είχε να κάνει με την ύπαρξη διαφορετικών πιθανών εκδοχών της έννοιας της προσωρινής κράτησης. Θα πρέπει να διευκρινίζεται εάν η προσωρινή κράτηση αφορά αποκλειστικά υποδίκους ή περιλαμβάνει τους κρατουμένους που έχουν καταδικαστεί από πρωτοβάθμιο δικαστήριο ή ακόμη και σε δεύτερο βαθμό αλλά εξακολουθούν να αναμένουν μια αμετάκλητη ετυμηγορία. Αναφέρθηκε ότι οι ετήσιες εκθέσεις στατιστικών δεδομένων για τα μέτρα και τις ποινές που στερούν την προσωπική ελευθερία SPACE I περιέχουν στοιχεία που σχετίζονται με τη διάκριση α) κρατουμένων οι οποίοι δεν έχουν δικαστεί, β) κρατουμένων που έχουν κριθεί ένοχοι αλλά δεν τους έχει επιβληθεί ποινή και γ) καταδικασθέντων που έχουν ασκήσει ή που δικαιούνται να ασκήσουν έφεση. Όπου χρησιμοποιείται ένας ευρύς ορισμός, ο αριθμός των υποδίκων κρατουμένων και ο αριθμός των κρατουμένων οι οποίοι έχουν στη διάθεσή τους το ένδικο μέσο της έφεσης και, τελικά, αποτελεσματική πρόσβαση στη δευτεροβάθμια δικαστική κρίση, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά την εκτίμηση των αιτίων εισροής στις φυλακές με την επιβολή της προσωρινής κράτησης.

Τα κύρια αποτελέσματα από τις απαντήσεις που δόθηκαν στις ερωτήσεις και τη συζήτηση μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

• Σχεδόν ομόφωνα οι συμμετέχοντες δέχθηκαν ότι η μείωση του υπερπληθυσμού των φυλακών αποτελεί κοινή ευθύνη των εισαγγελέων, των δικαστών, των καταστημάτων κράτησης και των υπηρεσιών επιμελητών και των κυβερνητικών οργάνων που είναι αρμόδια για τις φυλακές. Τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι με την καθημερινή τους εργασία ως εισαγγελείς ή δημόσιοι υπάλληλοι μπορούν να συμβάλουν στη μείωση του υπερπληθυσμού των φυλακών στη χώρα τους. Ωστόσο, η μεγάλη πλειονότητα των συμμετεχόντων δεν θεωρούν ότι πληροφορίες σχετικά με τους διαθέσιμους χώρους στις εγκαταστάσεις που διατίθενται για τον εγκλεισμό προσωρινά κρατουμένων παίζουν ρόλο στην απόφασή τους να επιβάλουν προσωρινή κράτηση.
• Κατά τη γνώμη της πλειονότητας των συμμετεχόντων, όταν λαμβάνεται μια απόφαση για την επιβολή ή μη προσωρινής κράτησης, η σοβαρότητα της αξιόποινης πράξης είναι πιο σημαντική από την προσωπική κατάσταση του κατηγορουμένου και, επιπλέον, από το εάν αυτός είναι ημεδαπός ή αλλοδαπός χωρίς νόμιμη κατοικία.
• Τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων συμφώνησαν ότι η ποινή που θα μπορούσε να επιβληθεί πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην απόφαση να προταθεί ή να διαταχθεί προσωρινή κράτηση, ενώ η πλειονότητα των συμμετεχόντων δεν θεωρούν ότι ο τρόπος έκτισης των ποινών αποτελεί στοιχείο που επηρεάζει τις αποφάσεις περί πρότασης ή διαταγής προσωρινής κράτησης.
• Τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων είχαν την άποψη ότι στη χώρα τους υπάρχουν επαρκείς εναλλακτικές στην προσωπική κράτηση λύσεις και τα τρία τέταρτα των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι εξετάζουν το ενδεχόμενο επιβολής εναλλακτικών μέτρων πριν προτείνουν ή διατάξουν προσωρινή κράτηση.
• Μεταξύ των διαφόρων μέσων που εξετάζονται για τη μείωση του υπερπληθυσμού, ένας στους δύο συμμετέχοντες απέρριψε τη δια νόμου απαγόρευση της χρήσης της προσωρινής κράτησης για περιορισμένο αριθμό σοβαρών αξιόποινων πράξεων.

Επίσης, ένα ζήτημα που αναδείχθηκε κατά τη συζήτηση ήταν η σημαντική επίδραση των αναφορών που συντάσσουν οι αστυνομικές αρχές για τους κατηγορούμενους στις τελικές αποφάσεις των εισαγγελέων και των δικαστών, η οποία μπορεί, εν μέρει, να εξηγηθεί από το γεγονός ότι η αστυνομία διαθέτει περισσότερες πηγές πληροφόρησης από τα δικαστήρια κι ότι οι δικαστικοί λειτουργοί βασίζονται περισσότερο στις αναφορές της.

Τέλος, οι σύνεδροι από την Ιταλία υπενθύμισαν ότι η δημιουργία ενός ψηφιακού δικτύου που επιτρέπει στις αρχές των φυλακών να είναι σε τακτική βάση ενήμερες για την κατανομή των κρατουμένων στις φυλακές της χώρας, έχει παίξει θετικό ρόλο στη μείωση του υπερπληθυσμού.

Συνεδρία II:
ΔΕΙΚΤΕΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΦΥΛΑΚΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (± 50 συμμετέχοντες)

• Το ένα τρίτο των συμμετεχόντων θεωρεί ότι οι δείκτες εγκληματικότητας στη χώρα τους είναι υψηλοί.
• Τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων απάντησαν ότι δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των δεικτών της εγκληματικότητας και των δεικτών του πληθυσμού των φυλακών. Στη συζήτηση ακούστηκαν αποκλίνουσες απόψεις. Σε ορισμένα κράτη μέλη, αυτή η συσχέτιση δεν έχει αποδειχθεί με αξιόπιστο τρόπο, ενώ σε άλλα οι δείκτες εγκληματικότητας και πληθυσμού των φυλακών συμβαδίζουν. Οι ποικίλες και διαφορετικές αυτές εμπειρίες χρειάζονται περαιτέρω ανάλυση και επεξεργασία, ιδίως λόγω του σημαντικού ρόλου που διαδραματίζουν διάφοροι παράγοντες του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης, όπως η αστυνομία που εμπλέκεται στην εξιχνίαση εγκλημάτων και οι εισαγγελείς που διαχειρίζονται εκκρεμείς ποινικές υποθέσεις. α Απαιτείται περισσότερη διορατικότητα όσον αφορά τις μεθόδους συλλογής δεδομένων που χρησιμοποιούνται από την αστυνομία, τους εισαγγελείς, τους δικαστές, το προσωπικό των φυλακών και των υπηρεσιών επιμελητών και την ανταλλαγή τέτοιων δεδομένων.
• Είναι αξιοσημείωτο ότι οι ετήσιες στατιστικές που περιέχονται στις εκθέσεις SPACE I για τις φυλακές και SPACE II για τις κοινοτικές κυρώσεις και μέτρα του Συμβουλίου της Ευρώπης ήταν γνωστές μόνο στους μισούς από τους συμμετέχοντες και ότι ελάχιστοι από αυτούς γνώριζαν την Ευρωπαϊκή Στατιστική για το Έγκλημα και την Ποινική Δικαιοσύνη.
• Ο όρος «υπερπληθυσμός των φυλακών» συνδέθηκε και με την έρευνα, στόχος της οποίας δεν είναι μόνο να εξετάζει τα βασικά αίτια και να καταγράφει τα δεδομένα σχετικά με τον υπερπληθυσμό των φυλακών, αλλά και να επιτρέπει την εκτίμηση των μελλοντικών αναγκών για θέσεις κράτησης, βασισμένη σε αξιολογημένους δείκτες και στις αναμενόμενες τάσεις της εγκληματικότητας σε κάθε χώρα.

Συνεδρία ΙΙΙ:
ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΒΟΛΗ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΝΗΣ (± 70 συμμετέχοντες)

• Τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων είχαν επισκεφθεί εγκαταστάσεις στέρησης της ελευθερίας στη χώρα τους.
• Αν και η μεγάλη πλειονότητα των συμμετεχόντων επιβεβαιώνει ότι οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες επιμελητών παρέχουν πληροφορίες πριν από την καταδίκη, σχετικά με τον κατηγορούμενο που κρίθηκε ένοχος, τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων θα ήθελαν να λαμβάνουν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την προσωπική κατάσταση του δράστη ή / και τις επιπτώσεις της τελεσθείσας αξιόποινης πράξης στο θύμα. Για να υπάρξει ποιοτική βελτίωση θα πρέπει να είναι διαθέσιμες αξιόπιστες, εξαντλητικές και επικαιροποιημένες πληροφορίες.
• Τα τρία τέταρτα των συμμετεχόντων ανέφεραν αύξηση της επιβολής εναλλακτικών κυρώσεων τα τελευταία πέντε χρόνια και εξέφρασαν τη άποψη ότι η αντικατάσταση των (βραχύχρονων) ποινών φυλάκισης με εναλλακτικές κυρώσεις θα συμβάλει στη μείωση του υπερπληθυσμού των φυλακών στη χώρα τους. Η υποτροπή από μόνη της, είπαν, δεν αποτελεί λόγο για την εκ του νόμου απαγόρευση της χρήσης εναλλακτικών κυρώσεων. Ωστόσο, τρεις στους τέσσερεις συμμετέχοντες δήλωσαν ότι η σοβαρότητα του αδικήματος αποτελεί σημαντικό λόγο αποκλεισμού της επιβολής εναλλακτικών κυρώσεων.
• Τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων συμφώνησαν ότι ο υπερπληθυσμός των φυλακών λαμβάνεται υπόψη όταν εξετάζεται η αναστολή μιας ποινής.

Σημειώθηκαν επίσης τα εξής:

Πρέπει να διασφαλιστεί η ποικιλομορφία και η αποδοτικότητα των εναλλακτικών κυρώσεων και μέτρων προκειμένου να αντικαθίστανται οι (βραχύχρονες) ποινές φυλάκισης ανάλογα με τις ανάγκες. Ο αριθμός των κρατουμένων θα πρέπει να ελέγχεται καλύτερα με την ανάπτυξη δυνατοτήτων για την προσαρμογή της έκτισης των ποινών φυλάκισης με τη χρήση της απόλυσης υπό όρους σε συνδυασμό με παρεμβάσεις μεταχείρισης και με την αξιοποίηση της ηλεκτρονικής επιτήρησης.

Οι δικαστές (συμπεριλαμβανομένων, όπου υφίστανται, των λαϊκών δικαστών), θα πρέπει να μαθαίνουν στο πλαίσιο της επαγγελματικής τους εκπαίδευσης ποιες είναι οι συνέπειες των δικαστικών αποφάσεων και της κρίσης τους και η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ τους θα πρέπει να διευκολυνθεί. Στο πλαίσιο αυτό, τα προγράμματα εκπαίδευσης δικαστών στον Καναδά «Δικαστές και φυλακές: Η πραγματικότητα του εγκλεισμού» όπως παρουσιάστηκαν από την πρόεδρο του Συμβουλίου για την Υφ’ Όρον Απόλυση του Καναδά στην παρουσίασή της «Η αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού για την ανάγκη αντιμετώπισης του υπερπληθυσμού των φυλακών» κατά τη δεύτερη ημέρα του συνεδρίου, θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση.

Συνεδρία IV:
ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ - Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΩΝ ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΕΤΟΝΙΑΣ (± 40 συμμετέχοντες)

• Η διαχείριση και μείωση του πληθυσμού των φυλακών είναι δυνατή και ικανή να αποφέρει πολλά πλεονεκτήματα (π.χ. χαμηλότερο κόστος) και κοινωνικά οφέλη (π.χ. καλύτερες προοπτικές αποκατάστασης και επανένταξης των αποφυλακιζόμενων). Απαιτεί μακροπρόθεσμη εργασία, πολιτική βούληση, προσεκτικό νομοθετικό σχεδιασμό και νομοθετικό έργο (συμπεριλαμβανομένης της εκτίμησης των επιπτώσεων σχετικά με το κόστος και τα οφέλη), αποτελεσματική εφαρμογή από τους επαγγελματίες , ταυτόχρονα, τη λήψη μέτρων για την αποφυγή της «διεύρυνσης του ιστού» του ποινικού ελέγχου και, τέλος, αποτελεσματικούς μηχανισμούς παρακολούθησης των αποτελεσμάτων.
• Η μείωση των πληθυσμών των φυλακών απαιτεί αποτελεσματικές εναλλακτικές λύσεις τόσο στο προ της δίκης στάδιο όσο και στο στάδιο μετά από αυτήν (π.χ. κοινοτικές κυρώσεις και μέτρα, ηλεκτρονική παρακολούθηση, κοινωφελής εργασία, υπό όρους επιβολή ποινής φυλάκισης και πρόστιμα). Απαιτούνται αποτελεσματικοί μηχανισμοί και οδηγίες προς τους επαγγελματίες για την χρησιμοποίηση της φυλάκισης ως έσχατης λύσης.
• Η μείωση του πληθυσμού των φυλακών απαιτεί τη λήψη αποτελεσματικών μέτρων για την πρόληψη της υποτροπής και τη διευκόλυνση της επανένταξης (παρεμβάσεις που βασίζονται στην «αρχή της ομαλοποίησης», όπως προγράμματα απεξάρτησης, εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση).
• Τονίστηκε επίσης η ανάγκη για ευρεία συνεργασία διαφόρων υπηρεσιών μεταξύ τους, καθώς και για διεπιστημονική συνεργασία (συμπεριλαμβανομένης της συνεργασίας μεταξύ της διοίκησης των φυλακών και άλλων αρχών, ιδίως των αρχών που είναι αρμόδιες για την κοινωνική φροντίδα και την υγειονομική περίθαλψη).

Συνεδρία V:
ΣΤΑΔΙΟ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: ΕΚΤΙΣΗ ΠΟΙΝΩΝ ΜΕ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ (± 70 συμμετέχοντες)

• Τα τρία τέταρτα των συμμετεχόντων θεώρησαν ότι θα ήταν χρήσιμο οι δικαστές και οι εισαγγελείς να έχουν περισσότερες γνώσεις για το πώς και πότε εκτελούνται οι αποφάσεις με τις οποίες επιβάλλονται ποινές φυλάκισης ή εναλλακτικές κυρώσεις.
• Σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες θεώρησαν ότι οι διαφορετικοί τρόποι έκτισης των ποινών, όπως η ημιελεύθερη διαβίωση, οι άδειες των κρατουμένων και οι ανοικτές φυλακές, είναι αποδεκτοί. Τα τρία τέταρτα των συμμετεχόντων δέχθηκαν ότι η πρόωρη και η υπό όρους απόλυση αποτελούν επίσης αποδεκτούς τρόπουςι για τη μείωση του υπερπληθυσμού στις φυλακές.
• Μόνον ένας μικρός αριθμός των συμμετεχόντων υποστήριξε την ύπαρξη καταλόγων αναμονής για την εκτέλεση των ποινών φυλάκισης ή τον νομοθετικό καθορισμό της χωρητικότητας κάθε φυλακής ως μέτρα αποφυγής του υπερπληθυσμού των κρατουμένων.
• Τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων θεώρησαν σημαντικό η εκτέλεση των ποινών φυλάκισης να παρακολουθείται από εισαγγελείς ή δικαστές.
• Ενώ οι μισοί από τους συμμετέχοντες ανέφεραν ότι στη χώρα τους υπάρχουν σχέδια ενημέρωσης του κοινού σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας των φυλακών, όλοι σχεδόν ανέφεραν ότι θα ήταν ευπρόσδεκτη η μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση των μέσων μαζικής ενημέρωσης και του κοινού σχετικά με την εκτέλεση ποινικών κυρώσεων.

Όσον αφορά συγκεκριμένες χώρες, έγιναν οι εξής αναφορές:

Στην Ιρλανδία αναλήφθηκαν πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση του υπερπληθυσμού μεσούσης της οικονομικής κρίσης: αντί να κατασκευαστεί μια μεγάλη φυλακή με απαγορευτικό κόστος, σχεδιάστηκαν και εφαρμόστηκαν προγράμματα υφ’ όρον απόλυσης με διάφορες δυνατότητες για την επιστροφή των κρατουμένων στην κοινότητα.

Στη Φινλανδία η χρήση πρόωρης απόλυσης και ανοιχτών φυλακών έδειξε ότι η εκτέλεση των ποινών φυλάκισης μπορεί να χρησιμοποιηθεί με τρόπο πιο αποτελεσματικό και αποδοτικό, βοηθώντας τους κρατούμενους να αναλάβουν οι ίδιοι την ευθύνη για την κοινωνική επανένταξη και αποκατάστασή τους. Σχεδόν οι μισές φυλακές της χώρας είναι ανοικτές φυλακές (για τις οποίες πραγματοποιήθηκε έκθεση φωτογραφίας στο πλαίσιο του Συνεδρίου).[5]

Στη Γαλλία, το υψηλό ποσοστό προσωρινής κράτησης μειώνεται με τη χρήση εναλλακτικών λύσεων όπως η ηλεκτρονική επιτήρηση, η οποία απαιτεί συντονισμένη δράση όλων των εμπλεκόμενων πλευρών (συμπεριλαμβανομένου του δικηγόρου υπεράσπισης). Επιπλέον, πρόσφατες νομοθετικές αλλαγές προβλέπουν την αντικατάσταση όλων των ποινών φυλάκισης μέχρι έξι μηνών με εναλλακτικές κυρώσεις και μέτρα.

Συνεδρία VI:
ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ, ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΖΗΜΙΩΣΗΣ (± 35 συμμετέχοντες)

• Τα δύο τρίτα των συμμετεχόντων γνωρίζουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CPT) και τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στον τομέα των φυλακών, ωστόσο μόνο οι μισοί έχουν γνώση για τη συνέχεια που δίνεται στη χώρα τους όσον αφορά τις συστάσεις της CPT και τις αποφάσεις του Δικαστηρίου.
• Σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες θεώρησαν χρήσιμη την ύπαρξη τακτικών επαφών μεταξύ εισαγγελικών αρχών, δικαστών, υπηρεσιών φυλακών και υπηρεσιών επιμελητών.
• Ένας μικρός αριθμός συμμετεχόντων δήλωσαν ότι χειρίζονται αναφορές και καταγγελίες των κρατουμένων.
• Οι αποφάσεις που εκδίδονται μετά την εξέταση τέτοιων αναφορών και καταγγελιών δημοσιοποιούνται σπάνια.
• Οι μισοί από τους συμμετέχοντες θεώρησαν ότι η οικονομική αποζημίωση δεν είναι επαρκής ως διορθωτικό μέτρο για τις καταγγελίες που αποδεικνύονται, ενώ τα δύο τρίτα θα ήθελαν να υπάρχουν άλλες αποζημιωτικές δυνατότητες, όπως η μείωση της διάρκειας της ποινής φυλάκισης.

Άλλα ευρήματα είναι:

Όσον αφορά την πρόληψη και την παρακολούθηση της κοινής ευθύνης όπως τέθηκε στην πρώτη συνεδρία, τονίστηκε και πάλι ο ρόλος των μελών του Κοινοβουλίου. Υπογραμμίστηκε ότι τα κοινοβούλια συμμετέχουν και πρέπει να συνεχίσουν να συμμετέχουν σε διαφορετικές διαδικασίες παρακολούθησης σχετικά με την κράτηση.

Απαιτείται διαφάνεια όσον αφορά όλα τα δεδομένα και τις πληροφορίες σχετικά με τις φυλακές, προκειμένου να διευκολυνθεί η παρακολούθηση και η πρόληψη.

Οι Εθνικοί Μηχανισμοί Πρόληψης (ΕΜΠ) και ο σημαντικός τους ρόλος στην παρακολούθηση (μαζί με το έργο της CPT) θα πρέπει να τονιστούν περισσότερο ενώπιον των εθνικών φορέων που δραστηριοποιούνται στο ποινολογικό πεδίο.[6]

Γενικά Συμπεράσματα

• Ο διάλογος και η δικτύωση που ξεκίνησαν στο Συνέδριο μεταξύ δικαστών, εισαγγελέων, Υπουργείων Δικαιοσύνης των κρατών μελών και εκπροσώπων των υπηρεσιών των φυλακών και των υπηρεσιών επιμελητών επεκτείνει την αλληλοκατανόηση και την συνειδητοποίηση του ρόλου και των αναγκών όλων και πρέπει να συνεχιστούν τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, προκειμένου να ξεπεραστεί το πρόβλημα του υπερπληθυσμού των φυλακών.
• Το Συνέδριο έδειξε ότι η συνεργασία μεταξύ του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα αυτό είναι πολύτιμη και αξίζει να συνεχιστεί στο μέλλον προκειμένου να συνδράμει τις εθνικές αρχές των κρατών μελών τους, σύμφωνα με τις αρμοδιότητές τους και τις ειδικές γνώσεις που διαθέτουν,  στη μείωση του υπερπληθυσμού των φυλακών.

Ενέργειες μετά το Συνέδριο

Αποφασίστηκε η ανακοίνωση από τη γενική εισηγήτρια των συμπερασμάτων του Συνεδρίου στους συμμετέχοντες στο τότε επικείμενο 24ο Συνέδριο των Διευθυντών Φυλακών και Υπηρεσιών Επιμελητών του Συμβουλίου της Ευρώπης (πραγματοποιήθηκε στην Κύπρο, το διήμερο 21 και 22 Μαΐου 2019). Αποφασίστηκε, επίσης, η ενημέρωσητης Ευρωπαϊκής Επιτροπής Εγκληματολογικών Προβλημάτων (CDPC) από τη γενική εισηγήτρια, καθώς και η υποβολή προτάσεων στο Προεδρείο της Επιτροπής αυτής για τις ενέργειες που πρέπει να ακολουθήσουν.

• Περαιτέρω συμφωνήθηκε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Εγκληματολογικών Προβλημάτων να ενημερώσει την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα συμπεράσματα και τα αποτελέσματα του Συνεδρίου και να προτείνει, σε συνεννόηση με τη γενική εισηγήτρια, το είδος της συνέχειας που θα δοθεί.
• Τα αποτελέσματα του Συνεδρίου θα ανακοινωθούν στα κατάλληλα fora διαλόγου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συμπεριλαμβανομένου του Συμβουλίου Υπουργών Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων.

Πηγή (με συνδέσμους που παραπέμπουν σε οπτικοακουστικό υλικό – εισηγήσεις, συνεντεύξεις, συναφή κείμενα και άλλα τεκμήρια):
https://www.coe.int/en/web/cdpc/high-level-conference-on-prison-overcrowding

Κατάλογος συμμετεχόντων:
https://rm.coe.int/conference-prison-overcrowding-list-of-participants-web-vs-24-04-19/1680941e9f

Συναφή κείμενα:
https://rm.coe.int/168070c8ad
https://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=09000016804d6ac8

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] https://rm.coe.int/white-paper-on-prison-overcrowding-cm-2016-121-add3-e/16807c886b
[2] https://rm.coe.int/concept-paper-rev-22-01-2019/168093f421
[3] https://rm.coe.int/programme-e-high-level-council-of-europe-conference-on-prison-overcr ow/16809358e6
[4] https://rm.coe.int/key-messages-and-conclusions-rev/1680947163
[5] https://rm.coe.int/exhibition-on-open-prisons-in-finland/1680935d0f
[6] https://rm.coe.int/questions-and-answers-working-sessions-high-level-conference-on-prison/1680942e1d