Με μια αναπόφευκτη καθυστέρηση που προκάλεσαν οι δυσκολίες επικοινωνίας και συνεργασίας λόγω πανδημίας το 8ο τεύχος μας εξασφάλισε μια ακόμη πολύ σημαντική συνέντευξη από τους κορυφαίους στο Βρετανικό χώρο – και όχι μόνο – καθηγητές Andrew Ashworth και Lucia Zedner. Στη συνέντευξη αυτή οι δύο καθηγητές απαντούν σε ερωτήσεις της Τόνιας Τζαννετάκη και του Εμμανουήλ Μπίλλη, ο οποίος ήταν και αυτός που εκ του σύννεγγυς μετέφερε και έθεσε τις ερωτήσεις. Σε ένα πρώτο τμήμα η Τζαννετάκη εστιάζει τις ερωτήσεις της σε ζητήματα που άπτονται της πολιτικής νομοθέτησης και επιμέτρησης των ποινών και της συνεισφοράς του Δικαιικού Προτύπου σε αυτά και στη συνέχεια στην αξιολόγηση των αμερικανικών πολιτικών μηδενικής ανοχής σε σχέση με τις βρετανικές πολιτικές για την πρόληψη της αντικοινωνικής συμπεριφοράς καθώς και στις προοπτικές για μια αναδόμηση των ευρωπαϊκών συστημάτων ποινικής δικαιοσύνης στη βάση των αρχών της επανορθωτικής δικαιοσύνης.
Ο Εμμανουήλ Μπίλλης υπεισέρχεται με τις ερωτήσεις του στη διάρθρωση και δομή των ποινικών επιστημών στα αγγλικά πανεπιστήμια καθώς και στις διαφορές του αγγλοσαξωνικού ποινικού δικαίου με τα ηπειρωτικά, όπως π.χ. την έλλειψη γενικού μέρους και δογματικής. Τον Μπίλλη τον απασχολεί επίσης μια γενικότερη εξέλιξη που μειώνει δραστικά την εγγυητική λειτουργία του ποινικού δικαίου, η οποία στο Ηνωμένο Βασίλειο εκφράζεται σε δύο διαφορετικά πεδία, δηλαδή στο πεδίο της ασφάλειας και της μετανάστευσης, αλλά και εντελώς εντυπωσιακά στο πεδίο της καθημερινής εγκληματικότητας, όπου παραδοσιακά εγκλήματα τιμωρούνται με επιβολή προστίμου εκ μέρους αστυνομικών και δημοτικών αρχών ή ακόμη και επιφορτισμένων προς τούτο ιδιωτών.
Οι τρεις μελέτες του τεύχους αντιμετωπίζουν εξαιρετικά σύγχρονα και κρίσιμα θέματα. Στην πρώτη απ’ αυτές ο Ομότιμος Καθηγητής της Εγκληματολογίας Γιάννης Πανούσης, σε μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα επιστημολογική τελική προσέγγιση των μεταλλάξεων της Εγκληματολογίας και του αντίστοιχου κυρίαρχου τύπου εγκληματία περιγράφει την διαγραφόμενη «υπέρβαση» του νεωτερικού τύπου ορθολογικής προσέγγισης του εγκληματικού φαινομένου, διαχέοντας ένα κλίμα ανησυχίας και απαισιοδοξίας για τις πραγματικές προϋποθέσεις της μετανεωτερικότητας. Κατά τον Πανούση η άναρχη δυστοπία, στην οποία οδηγούν οι μετανεωτεριστικές αντιλήψεις θα καταλήξει σε μια εγκληματολογία απάνθισμα χαοτικών μοντέλων ελέγχου καταστροφών, η σε μια ψηφιακή εγκληματολογία με τον αμφισβητούμενο διαπλαστικό του εγκληματία ρόλο του μιντιακού θεάματος, η σε μια (ειρηνική) πολιτισμική εγκληματολογία ως αλληλοτροφοδότηση εικονικής βίας η ως εγκληματολογία του Μετα-ανθρώπου και της τεχνικής νοημοσύνης που όλες συνοψίζονται κατά τον Πανούση σε έναν ανορθολογικό οιονεί νεοφιλελεύθερο ατομικισμό.
Στη δεύτερη μελέτη του τεύχους ο Υφηγητής του Πανεπιστημίου του Μονάχου Βασίλης Πετρόπουλος ασχολείται με τη νομοθετική σύγχυση που έχει προκαλέσει η πολυνομοθεσία η σχετική με τους «στημένους» αγώνες. Με το ά. 13 του ν. 4049/2012 εγκληματοποιήθηκε το πρώτον η αθέμιτη παρέμβαση στο αποτέλεσμα, την μορφή και την εξέλιξη του αθλητικού αγώνα (ά. 132 παρ. 1, 4 του ν. 2725/99) σε πλημμεληματικό και κακουργηματικό βαθμό. Έτσι η χειραγώγηση του αθλήματος αποσυνδέθηκε από πράξεις δωροδοκίας, παραμένοντας ωστόσο σε συστηματική ενότητα με αυτές, στο πλαίσιο του ά. 132 του ν. 2725/99. Με την παρούσα μελέτη αναδεικνύεται η αντίθεση της ειδικής υπόστασης του ά. 132 παρ. 1 του ν. 2725/99 στο ά. 7 του Συντάγματος. Επιχειρείται άρση της αντίθεσης, δια της συσταλτικής ερμηνείας της αντικειμενικής υπόστασης της διάταξης σύμφωνα με τον σκοπό της, όπως αυτός προσδιορίζεται συστηματικά, τελεολογικά, γραμματικά, με αναφορά στο ά. 13 του ν. 4049/2012 αλλά και στον ν. 4639/2019, με τον οποίον κυρώθηκε η σύμβαση Magglingen/Macolin του Συμβουλίου της Ευρώπης για την καταπολέμηση της χειραγώγησης των αθλητικών αγώνων. Διαπιστώνεται τέλος η ανάγκη νομοθετικής επέμβασης για την συνολική νομοτεχνική βελτίωση όλων των περιγραφόμενων στο ά. 132 του ν. 2725/99 πλημμελημάτων και κακουργημάτων.
Στην τρίτη μας μελέτη ο Υπ.ΔN. Νικόλαος Κουκλουμπέρης ερευνά το λεπτών ισορροπιών θέμα των εσωτερικών εταιρικών ερευνών. Έτσι η μελέτη πραγματεύεται τo ζήτημα των ολοένα και συχνότερα παρατηρούμενων στην εταιρική πρακτική εσωτερικών ερευνών και εξετάζει τις δικαιοκρατικές προκλήσεις που ανακύπτουν όταν τα πορίσματα των ερευνών αυτών εισάγονται
στην ποινική δίκη. Μέσα από την ανάλυση της φύσης των εσωτερικών ερευνών, της διαδικασίας διενέργειάς τους και των υποστηριχθεισών στη διεθνή και ημεδαπή θεωρία απόψεων, επιχειρείται η θεμελίωση της απαγόρευσης αξιοποίησης στην ποινική διαδικασία των καταθέσεων στις οποίες προβαίνουν τα εξεταζόμενα στις εσωτερικές έρευνες και μετέπειτα ποινικώς διωκόμενα πρόσωπα.
Στη στήλη μας Art and Crime παρουσιάζουμε τη συνδυαστική ανάλυση της Βίβιαν Στεργίου για ένα βιβλίο, αυτό του Fallada, Μόνος στο Βερολίνο (1947), και έναν πίνακα του Grosz, Metropolis (1916-7) (Thyssen Bornemisza Μαδρίτη), που μας δίνει και το εξώφυλλο του τεύχους μας. Ο πίνακας είναι 30 χρόνια παλιότερος από το βιβλίο αλλά η διεισδυτική και εκφραστική δύναμη της Στεργίου συνδέει τη σκοτεινή εικόνα του Βερολίνου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου με τον κόσμο τρομοκρατίας και χαφιεδισμού του ναζιστικού Βερολίνου, με αφορμή μια ταπεινή ιστορία αντίστασης στη ναζιστική καθημερινότητα σε μια όπως περιγράφει η ίδια «ροή σωμάτων, κίνηση περαστικών φρικώδη» σε μια μοναξιά ιδιαίτερου τύπου.
Η εμπνευσμένη περιγραφή της Νίκης Κόλλια , Σπουδάστριας της Εθνικής Σχολής Δικαστών, Μ.Δ.Ε Αστικού Δικαίου,Μ.Δ.Ε. Πολιτικής Δικονομίας ΕΚΠΑ , μας ξεναγεί στις «Μνήμες φόνου», τη δεύτερη ταινία του κορεάτη σκηνοθέτη Bong Joon-Ho, δημιουργού των Παρασίτων. Η ταινία αποτελεί μια δαιμόνια έρευνα της κοινωνικής δυσλειτουργίας της χώρας του σκηνοθέτη κατά μήκος της ιστορίας της, μια αριστοτεχνική μελέτη του τραγικού χάσματος ανάμεσα στην παραδοσιακή κορεάτικη κοινωνία και τον ανερχόμενο αμερικανισμό την δεκαετία του ‘80, μια ωμή ματιά στη ζωή εκατομμυρίων πολιτών, που εποπτεύονταν και ελέγχονταν για δεκαετίες από τα στρατιωτικά καθεστώτα. Ο άγνωστος δολοφόνος αποτελεί μονάχα ένα απλό σύμπτωμα της γενικότερης δυσλειτουργίας. Ο σκηνοθέτης -άλλοτε πικρά κι άλλοτε αστεία- παρουσιάζει μέσω του μηχανισμού της μνήμης τη μοναδική αλήθεια: πως σε μια απροετοίμαστη, απολυταρχική κι αυστηρή παραδοσιακή κοινωνία κάθε σπασμωδική προσπάθεια εκσυγχρονισμού είναι εξαρχής καταδικασμένη.
Στη στήλη μας Notitiae Criminalis η Πηνελόπη Χριστοπούλου, Κοινωνιολόγος και φοιτήτρια του ΠΜΣ Ποινικών Επιστημών «Εγκληματολογία και Αντεγκληματική Πολιτική» (ΕΚΠΑ) προβαίνει σε μία επισκόπηση των μέτρων επιτήρησης που -με τη συνδρομή της σύγχρονης τεχνολογίας- εφαρμόστηκαν σε διάφορες χώρες για τον περιορισμό της εξάπλωσης του Covid-19. Η Βάσω Τολίδου, μεταπτυχιακή φοιτήτρια στην «Εγκληματολογία και Αντεγκληματική Πολιτική» (ΕΚΠΑ) εκθέτει τα στοιχεία που φανερώνουν την αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής και έμφυλης βίας εν μέσω της πανδημίας, τις προσπάθειες να ενισχυθεί το «δίχτυ ασφαλείας» για τα θύματα και το πώς συνδέεται η αυξητική τάση με τις νέες διαμορφωθείσες συνθήκες. Η Βασιλική Σεβαστέλη, φοιτήτρια του ΠΜΣ Ποινικών Επιστημών «Εγκληματολογία και Αντεγκληματική Πολιτική» (ΕΚΠΑ) αποτυπώνει γλαφυρά τον χάρτη των εξεγέρσεων σε φυλακές ανά τον κόσμο, με αίτημα να ληφθούν μέτρα για την αποτροπή εξάπλωσης του Covid-19 και βασικούς άξονες την ανάγκη αποσυμφόρησης και τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης. Η Αλεξάνδρα Πίσχοινα, Αντεισαγγελέας Εφετών και φοιτήτρια του ΠΜΣ Ποινικών Επιστημών «Εγκληματολογία και Αντεγκληματική Πολιτική» (ΕΚΠΑ), αναφέρεται στον «σκοτεινό αριθμό» των κρουσμάτων του κορωνοϊού στον ευάλωτο πληθυσμό των φυλακών (με τους νεκρούς να υπερβαίνουν τους 1.115) και αναλύει τις δύο διαφορετικές κατευθύνεις ως προς τα μέτρα που εφαρμόζονται από διάφορες κυβερνήσεις για τον περιορισμό της μετάδοσης: την αναστολή δικαιωμάτων των κρατουμένων και τα μέτρα αποσυμφόρησης.
Στη στήλη μας Έγκλημα και Επιστήμες, η Στέλλα Χρυσουλάκη, Διευθύντρια Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων με τίτλο «Ομαδικό πορτραίτο με ένα νεκρό» περιγράφει την εικόνα από παλιότερες αλλά κυρίως σύγχρονες ανασκαφές στο Φαληρικό Νεκροταφείο των αρχαίων Αθηνών (τάφοι από το τέλος του 8ου έως και τον 4ο αιώνα). Τα συνταρακτικά ευρήματα τάφων με νεκρούς από βίαιο θάνατο, δεμένους με συντριμένο κρανίο, προϊόν πιθανώς βίαιων πολιτικών ανακατατάξεων, μας φέρνουν στην Αθήνα του 7ου και 6ου αιώνα όπου, με τα λόγια της Χρυσουλάκη «μέσα από τη λευκή άμμο της βόρειας ακτής του Σαρωνικού θα δούμε να αναδύεται το ψηφιδωτό μιας ολόκληρης αρχαίας πόλης εκείνης που βίωσε και δίδαξε τη Δημοκρατία, την Αθήνα». Τη ζωντανή και στοχαστική ανάλυση της Χρυσουλάκη συμπληρώνει εξαιρετικό φωτογραφικό υλικό από τις ανασκαφές στο Φαληρικό Νεκροταφείο.
Στη στήλη μας εκ των Έσω, ο Νικόλαος Κουλούρης, Αναπληρωτής Καθηγητής - Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής ΔΠΘ, αναλύει το «παλιρροϊκό φαινόμενο» του υπερπληθυσμού των φυλακών με σημείο αναφοράς την «άμπωτη» της τριετίας 2016-2018 όπως διαμορφώθηκε έπειτα από διεθνείς και εσωτερικές πιέσεις για ανθρώπινες και αξιοπρεπείς συνθήκες κράτησης, περαιτέρω παρουσιάζει την εικόνα της ανισοκατανομής των κρατουμένων στα καταστήματα κράτησης της χώρας με αποτέλεσμα σε ορισμένα η κατάσταση να είναι ασφυκτική και σε άλλα να υπάρχουν δεκάδες ή εκατοντάδες κενές θέσεις.
Η τακτική συνεργάτης μας Ελένη Τσουνάκου-Ρουσιά, απόφοιτος ΠΜΣ Ποινικών Επιστημών (ΕΚΠΑ), εντοπίζει ομοιότητες και αποκλίσεις ως προς τη χορήγηση των αδειών σε κρατούμενους των ελληνικών και των νορβηγικών φυλακών, με παραμέτρους τον σκοπό, τις προϋποθέσεις χορήγησης και τη διάρκειά τους.
Ο Παναγιώτης Τ. κρατούμενος των φυλακών Κορυδαλλού περιγράφει τη νέα πραγματικότητα που επέβαλε ο COVID-19 στις ζωές των κρατουμένων, τον φόβο της μόλυνσης γιατί από ένα κρούσμα κινδυνεύουν όλοι και την επώδυνη διακοπή της άμεσης επικοινωνίας με την οικογένεια και ιδίως με το παιδί λόγω της απαγόρευσης των επισκεπτηρίων.
Στη στήλη μας για την παρουσίαση νέου νομοθετικού έργου ο Επίκουρος Καθηγητής Νομικής ΔΠΘ Κώστας Κοσμάτος ασχολείται με τη νεαρή διάταξη του Ν4637/19 τη σχετική με την κατ’ έγκληση και όχι πλέον αυτεπάγγελτη δίωξη του εγκλήματος της απιστίας (άρθρο 390,405 ΠΚ) του στρεφόμενου κατά πιστωτικού ή χρηματοδοτικού ιδρύματος ή επιχειρήσεων του χρηματοπιστωτικού τομέα. Η αμφισβητηθείσα αυτή νομοθετική αλλαγή, ιδίως με τις επιπλοκές που προκάλεσε, ως προς την αναστολή της προθεσμίας της εγκλήσεως λόγω Κορονοϊου αποτελεί το αντικείμενο των κριτικών θέσεων του Κοσμάτου.
Ο Δημήτρης Αναστασόπουλος, Μέλος ΔΣ Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, ΜΔ Ποινικών Επιστημών, ασχολείται με τον Ν4689/20 που ενσωμάτωσε στο εθνικό Δίκαιο την Οδηγία 2017/1371 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 5/7/2017 για την καταπολέμηση της απάτης σε βάρος των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης και η οποία αντικατέστησε την προισχύσασα Σύμβαση της 26/7/1997 γνωστής ως σύμβασης PIF. Με αυτήν οριοθετείται ευρύτατα το προστατευόμενο έννομο αγαθό, ιδιαίτερη σημασία έχει η ευρύτητα που παρέχει η ποινική προστασία, που υπερβαίνει κατά πολύ τις παραδοσιακές «εσωτερικές» έννοιες της ιδιοκτησίας και περιουσίας.
Στη στήλη μας Νομολογία, ο Γρηγόρης Λαζαράκος, Δ.Ν. (Πανεπιστήμιο Humboldt Βερολίνου), δικηγόρος, Υπεύθυνος Προστασίας Δεδομένων (DPO) στη Βουλή των Ελλήνων, ασχολείται με μια κρίσιμη απόφαση του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου εκθέτοντας μας ότι η στρατηγική παρακολούθηση των επικοινωνιών αλλοδαπών στην αλλοδαπή από την Γερμανική Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Πληροφοριών απασχόλησε πρόσφατα το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας, το οποίο διέγνωσε την αντισυνταγματικότητα συγκεκριμένων διατάξεων του νόμου σε ένα εκτεταμένο κείμενο 332 σκέψεων. Η παρούσα μελέτη αποσκοπεί αφενός στην παρουσίαση –σε συνοπτική, κατά το δυνατόν, μορφή- του πραγματικού και της μείζονος σκέψης του Δικαστηρίου και, αφετέρου, στην ανάλυση –υπό μορφή σχολίου- των κυριότερων νομικών ζητημάτων, τα οποία έθεσε μεν ο γερμανός δικαστής, θα πρέπει όμως, κατά την άποψη του γράφοντος να προβληματίσουν έντονα και τον έλληνα νομοθέτη και εφαρμοστή του δικαίου.
Μια δεύτερη μελέτη που αναλύει σημαντική νομολογία, είναι αυτή του Γεωργίου Φουσκαρίνη, Υπ. Δρ. Ποινικού Δικαίου ΕΚΠΑ. Η ανάλυση αφορά απόφαση του Εφετείου της 8ης Δικαστικής Περιφέρειας των ΗΠΑ του 2019. Στην ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα – και όχι απλή – αυτή υπόθεση το ζήτημα είναι αν είναι ένοχος εξ αμελείας ανθρωποκτονίας η μητέρα που με κατάχρηση ναρκωτικών ουσιών και φαρμάκων προ του τοκετού επιφέρει το θάνατο του κατ’ αρχάς επιτυχώς γεννηθέντος μωρού που καταλήγει μερικές ώρες μετά τη γέννησή του.
Στη στήλη μας «με άποψη» η Ειρήνη Βασιλοπούλου, Δικηγόρος,φοιτήτρια ΠΜΣ Ποινικών Επιστημών"Εγκληματολογία και Αντεγκληματική Πολιτική" ΕΚΠΑ και η Μαρία Παπούλια, Δικηγόρος, φοιτήτρια ΠΜΣ Ποινικού Δικαίου και Ποινικής Δικονομίας με θάρρος και ευθυκρισία επεμβαίνουν στη σύνθετη συζήτηση των διατάξεων περί βιασμού στο νέο Ποινικό Κώδικα (Ν 4619/2019). Την πολυπλοκότητα και προβληματικότητα των σχετικών ρυθμίσεων οι δύο συμβολές παρουσιάζουν κατά υποδειγματικό τρόπο.
Τέλος στη στήλη βιβλιοπαρουσίαση η Δήμητρα Μακρυνιώτη, Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο ΕΚΠΑ, επισκέπτεται ξανά έναν παλιό της γνώριμο, τον Erving Goffman και το κλασσικό βιβλίο του «Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity», βιβλίο, το οποίο έχει μεταφράσει και προλογίσει η ίδια στις εκδόσεις Αλεξάνδρεια το 2001. Η επίσκεψη αυτή ισοδυναμεί με μια ανακάλυψη, την επικαιρότητα των θέσεων του Goffman 60 σχεδόν χρόνια μετά τη συγγραφή τους. Περισσότερο παρούσες και πάλι οι δομές εξουσίας πάνω στη διαφορετικότητα, καθορίζουν με «γενναιοδωρία» την «αποδοχή» του διαφορετικού μετά από εξετάσεις «φυσιολογικότητας», τη μόνιμη θέση του σε επιτήρηση και φυσικά την κανονικότητα της απόρριψης για όσους δεν κινούνται στα όρια της ανοχής. Πόσο ξένα είναι τελικά αυτά με τη συνειδητοποίηση ότι η διαφορετικότητα είναι κι αυτή προϋπόθεση της ένταξης και δεν οφείλει να έχει οποιαδήποτε σχέση με ανοχή και αποδοχή. Σε αυτούς τους καιρούς, που η μεταχείριση και μοίρα των μεταναστών, οι κοινωνικές, φυλετικές, οικονομικές και παντός είδους ανισότητες οξύνονται συνεχώς η Δήμητρα Μακρυνιώτη μας ξαναγυρίζει με ένα εξαίρετο κείμενο σε ένα ίσως πιο αθώο κόσμο όταν η ανάλυση του Gofmann δεν μπορούσε ακόμη να αποδείξει ότι η προσπάθεια για ένταξη και αποστιγματισμό είναι μια αντιεραρχική, ελεύθερη και δυσχερής διαδικασία.