Στο 7ο τεύχος του περιοδικού μας συνεχίζουμε την παράδοση των συνεντεύξεων – συζητήσεων και μάλιστα στο πάντα επίκαιρο θέμα των νέων Ποινικών Κωδίκων, αυτή τη φορά με μια συνέντευξη του Προέδρου της Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής για το νέο Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, Καθηγητή Θεοχάρη Δαλακούρα, στον Καθηγητή του ΑΠΘ Αδάμ Παπαδαμάκη και την Επίκουρη Καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου  Όλγα Τσόλκα. Η αποκαλυπτική αυτή συνέντευξη ξεκαθαρίζει το τοπίο γύρω από τη βασική φιλοσοφία του νέου ΚΠΔ, τις προθέσεις της συντακτικής επιτροπής του (που συνέπεσε από πλευράς σύνθεσης σε μεγάλο βαθμό με τη «διορθωτική» επιτροπή του Ν. 4637/2019) καθώς και τις οπισθοδρομικές και συντεχνιακές μεταβολές – χωρίς γνώση της επιτροπής των άρθρ. 13 και 14 του Ν. 4637/2019.

Το νέο μας τεύχος φιλοξενεί ένα μεγάλο αριθμό μελετών. Ο Johannes Kaspar, Καθηγητής Ποινικού Δικαίου, Ποινικής Δικονομίας, Εγκληματολογίας και Δικαίου των Κυρώσεων στο Πανεπιστήμιο Augsburg, μας παρουσιάζει την τρέχουσα συζήτηση για την επιμέτρηση της ποινής στο γερμανικό Δίκαιο. Στη μελέτη του ο Kaspar εκκινεί με μια ανάλυση των βασικών ζητημάτων προβληματισμού που θέτει η γερμανική επιμέτρηση των ποινών, ιδίως εξ επόψεως συνταγματικού δικαίου. Αυτά είναι η σαφήνεια, η ισότητα και η αναλογικότητα των ποινών. Εν συνεχεία παρουσιάζει κριτικά τις θεωρίες επιμέτρησης της ποινής, προκρίνοντας μια γενικοπροληπτική ενωτική θεωρία, η οποία ερείδεται στην αποκατάσταση της δικαιικής ειρήνης μέσω μιας ποινής ανάλογης προς το άδικο που καταλογίζεται στον δράστη. Απορρίπτει την υιοθέτηση Οδηγιών Επιμέτρησης της Ποινής (Sentencing Guidelines) κατά το αμερικανικό ομοσπονδιακό πρότυπο και τάσσεται υπέρ μιας αναθεώρησης των νομοθετικών πλαισίων ποινής. Στο τέλος του άρθρου προβαίνει σε μια αναδιατύπωση της § 46 γερμΠΚ, η οποία αντιστοιχεί στο ά. 79 ελλΠΚ. Ο Ιωάννης Ανδρουλάκης , Επίκουρος Καθηγητής στο ΕΚΠΑ, ευστόχως επισημαίνει τις δυνατότητες που δίνει ο νέος ΠΚ για τη διόρθωση  των ρυθμίσεων των άρθρων 23§ 1 και 23§ 2 του Ν. 4139/2013 σε περιπτώσεις του «μη δυνάμενου» χρήστη ναρκωτικών ουσιών τοξικομανή που παραβιάζουν κατά το συγγραφέα την αρχή της αναλογικότητας. Ο Ανδρουλάκης προτείνει την εφαρμογή της μεταβατικής διάταξης του άρθρ. 463§4 του νέου ΠΚ ως μια «ξεκάθαρη διέξοδο». Ο Ουίλιαμ Αλοσκόφης, δρ. Κοινωνιολογίας, με το άρθρο του «Διλήμματα του κρατούμενου πατέρα» μας προσφέρει μία συγχρόνως μεθοδολογική [με εφαρμογή δηλαδή της συνέντευξης σε βάθος (in-depth interview)] και ουσιαστική μελέτη για τα διλήμματα που αντιμετωπίζει ο κρατούμενος πατέρας στην προσπάθειά του να διατηρήσει την επικοινωνία και τους συναισθηματικούς δεσμούς με τα ανήλικα παιδιά του. Η Μαρία Παρασκευοπούλου-Κόλλια,   υποψ. δρ. στην Κολωνία, Δικηγόρος, μας ενημερώνει για την ευρωπαϊκή κυρίως κατάσταση πραγμάτων σε σχέση με την ποινική ευθύνη των νομικών προσώπων. Το ζήτημα της εισαγωγής της ποινικής ευθύνης των νομικών προσώπων τίθεται με όλο και μεγαλύτερη επιτακτικότητα στις λίγες έννομες τάξεις που δεν έχουν ακόμα εναρμονισθεί με την κυρίαρχη πλέον και στον χώρο του ηπειρωτικού δικαίου σχετική τάση. Η διεθνής, η ενωσιακή, αλλά και η γαλλική νομοθεσία περί την ποινική ευθύνη των νομικών προσώπων έχουν μάλιστα αποτελέσει πρότυπο για την έντονη σχετική δραστηριότητα επιστημονικών και νομοπαρασκευαστικών ομάδων στη Γερμανία, βήμα στο οποίο η χώρα μας φαίνεται ακόμα μάλλον διστακτική να προβεί.

Τέλος η μελέτη «Παρενόχληση στο Δρόμο (Catcalling): Μια αθέατη βλάβη και η ποινική ή μη αντιμετώπισή της» της Ελίνας Νεράντζη,  Δικηγόρου, αποφοίτου ΠΜΣ Ποινικού Δικαίου - Ποινικής Δικονομίας (ΕΚΠΑ),   εξετάζει ένα φαινόμενο διάχυτο στην κοινωνική πρακτική, τη σεξουαλική παρενόχληση των γυναικών στο δρόμο (Catcalling) η οποία έχει αρχίσει σταδιακά, την τελευταία πενταετία, να εντάσσεται στους Ποινικούς Κώδικες διαφόρων κρατών, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την ενσωμάτωση της στο γαλλικό Ποινικό Κώδικα τον Αύγουστο του 2018. Στο πλαίσιο της συγκεκριμένης μελέτης, λοιπόν, καταβάλλεται μια προσπάθεια να δοθούν τα βασικά εννοιολογικά χαρακτηριστικά του εν λόγω φαινομένου καθώς, επίσης, και να ταξινομηθούν τα διάφορα επιχειρήματα που με θέρμη έχει υποστηρίξει η φεμινιστική νομική θεωρία (feminist jurisprudence) που διεκδικεί την ποινική αντιμετώπιση του catcalling. Τελικά αντιμετωπίζεται το ερώτημα αν η Ελληνική νομοθεσία θα έπρεπε να οδηγηθεί στην καθιέρωση αυτοτελούς εγκλήματος ή πρόκειται για ένα φαινόμενο, του οποίου η ουσιαστική απαξία καλύπτεται από τα αδικήματα της απειλής, της προσβολής της γενετήσιας αξιοπρέπειας ή της εξύβρισης.

Στη στήλη μας Art and Crime φιλοξενούμε για πρώτη φορά τον πιο διακεκριμένο και στο εξωτερικό Έλληνα συγγραφέα αστυνομικών μυθιστορημάτων, τον Πέτρο Μάρκαρη.  Ο Μάρκαρης διερευνά τις βαθύτερες συγγένειες του αστυνομικού μυθιστορήματος με τη θρησκεία, τόσο στις βάσεις της (π.χ. παραβίαση εντολών της Δεκαδέλτου) όσο και στην κοσμική εξουσία της και στα εγκλήματα που έχει προκαλέσει. Τέλος επισημαίνει ότι στο τέλος του «δράματος» οι δρόμοι ξεχωρίζουν. Στο αστυνομικό οι κακοί πάντοτε τιμωρούνται, στη θρησκεία μπορεί και να «συγχωρούνται», αλλά και πάλι ανακύπτει μια ομοιότητα, ο αστυνομικός και ο ντετέκτιβ λειτουργούν τελικά ως ένα είδος ιεραπόστολου που επιδιώκει την επικράτηση του «καλού». Ο Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, ο γνωστός μας Καθηγητής της Φιλοσοφίας του Δικαίου, αυτή τη φορά επανέρχεται με τον σχεδόν σουρεαλιστικό τίτλο «Δράμα, δίκη, τρόμος, τραμ» που αναφέρεται στο θεατρικό  έργο «Terror» του γερμανού συγγραφέα Ferdinand von Schirach. Πρόκειται για μια πολύ δύσκολη διαχείριση από πλευράς δικαίου και ηθικής του κλασσικού διλήμματος: μπορώ να θυσιάσω με δική μου γνώση και πρωτοβουλία x αριθμό προσώπων για να σώσω από βέβαιο θάνατο 10 x ή 100 x ανθρώπους- σε ένα απολαυστικό στην ανάγνωσή του κείμενο. Τέλος ο υποψ. δρ. στο ΕΚΠΑ και Δικηγόρος Νικόλαος Γανιάρης αναλύει την πρώτη έγχρωμη ταινία του Alfred Hitchcock που βασίζεται στο θεατρικό έργο «Rope» (θηλιά) του Patrick Hamilton και τελικά σε μια πραγματική περίπτωση, αυτή των Nathan Leopold και Richard Loeb στο Σικάγο. Δύο συμφοιτητές αποφασίζουν και σκοτώνουν έναν τρίτο συμφοιτητή τους και κάνουν ένα πάρτυ (παρουσία του πτώματος σε μια κλειστή κασέλα) καλώντας και τον «μηδενιστή» καθηγητή τους, απότοκος της φιλοσοφίας του οποίου, ήταν ο φόνος. Τα κίνητρα των δολοφόνων και η ηθική «αποτυχία» του καθηγητή τους αποτελούν το κύριο μέρος της ανάλυσης του συγγραφέα μαζί βέβαια με την παρουσίαση της σκηνοθετικής ιδιοφυίας του Hitchcock.

Στη στήλη μας Notitiae Criminalis προσφέρονται τρία θέματα. Η Ευαγγελία Βλαχοπάνου, Δικηγόρος, απόφοιτος του ΠΜΣ «Εγκληματολογία-Αντεγκληματική Πολιτική» (ΕΚΠΑ), μας μεταφέρει την αντίδραση της ακαδημαϊκής κοινότητας διεθνώς στο φαινόμενο της πληρωμένης ακαδημαϊκής αντιγραφής (academic cheating), που φθάνει σε ορισμένες χώρες μέχρι του σημείου της ποινικοποίησης. Ο Γεώργιος Καλογεράκης, Δικηγόρος και υποψ. δρ. ΕΚΠΑ, μας αναλύει, τον θεσμό του «First Step Act», ένα άθροισμα back door μετριασμού των ποινών και επανενταξιακών τακτικών που προωθεί η διακυβέρνηση Tramp για τη μείωση του αριθμού των κρατουμένων. Ο Στέφανος Μαντζαρλής, φοιτητής Νομικής ΕΚΠΑ, παρουσιάζει την επανεντακτική επενέργεια των σπορ στη ζωή των κρατουμένων με παραδείγματα κυρίως από τη Σενεγάλη και την Ελλάδα.

Το θέμα μας στη στήλη Έγκλημα και Επιστήμες ανήκει στην Όλγα Θεμελή, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Εγκληματολογικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Πρόεδρο του ΚΕΣΑΘΕΑ, δηλαδή του Κεντρικού Επιστημονικού Συμβουλίου για την Πρόληψη και την Αντιμετώπιση της Θυματοποίησης και της Εγκληματικότητας των Ανηλίκων. Το εν λόγω Συμβούλιο συνέταξε το πρώτο στη δική μας έννομη τάξη πρωτόκολλο δικανικής συνέντευξης ανήλικων θυμάτων κακοποίησης και σε συνεργασία με την Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής και τη Γενική Γραμματεία Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων θεσμοθέτησε τη δομή «Αυτοτελή Γραφεία Προστασίας Ανηλίκων Θυμάτων - «Σπίτι του Παιδιού». Έτσι πλέον αποφεύγεται  η εμπλοκή των παιδιών σε διαδικασίες επανατραυματισμού, η εκμαίευση αναληθών ισχυρισμών και η μείωση της αξιοπιστίας της καταθέσεών τους. Πρόκειται για  μια τομή στο πεδίο της προστασίας της ανηλικότητας και είναι γέννημα της συνεργασίας της επιστήμης της Εγκληματολογίας με την επιστήμη της Ψυχολογίας και τους ειδικότερους κλάδους της όπως π.χ της Γνωστικής, της Συμβουλευτικής και της Αναπτυξιακής Ψυχολογίας, ενώ βασίζεται πρωτίστως στις επιταγές της διεθνούς νομοθεσίας και κυρίως της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

Στη στήλη μας εκ των Εσω υπάρχουν 4 συμβολές. Στην πρώτη η Ελένη Τσουνάκου-Ρουσιά, απόφοιτος ΠΜΣ Ποινικών Επιστημών (ΕΚΠΑ), διηγείται με γλαφυρό τρόπο  την καταστροφή που προκάλεσε ο σεισμός της 20/6/1938 στις φυλακές Ωρωπού με 3 νεκρούς, πολλούς τραυματίες και αχρήστευση των κτιρίων. Ο Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο De Montfort στο Λέστερ του ΗΒ και Ειδικός Σύμβουλος του Συμβουλίου Ποινολογικής Συνεργασίας του Συμβουλίου της Ευρώπης  Rob Canton αναλύει τη στόχευση, λειτουργία, και τα αποτελέσματα εφαρμογής των Ευρωπαϊκών Κανόνων περί Κοινοτικών Κυρώσεων και Μέτρων, όπως αυτοί έχουν οριστικοποιηθεί στη Σύσταση [ CM / REC (2017) 3 ] 22/3/2017απο την Επιτροπή Υπουργών, προβαίνοντας σε ενδιαφέροντες σκέψεις για την αξιοπιστία τους. Συναφής είναι η συμβολή του Επίκουρου Καθηγητή Νικολάου Κουλούρη, του Δικηγόρου και Διδάκτορα του Τμήματος Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης Δ.Π. Θράκης  Δημητριου Κόρου  και της Κοινωνιολόγου υποψ. δρ. Κοινωνικής Πολιτικής Θράκης  Σοφίας Σπυρέα, όπου ειδικότερα διερευνάται αν και κατά πόσο οι κατευθύνσεις πολιτικής  που δίδονται στους Ευρωπαϊκούς κανόνες περί Κοινοτικών Κυρώσεων και Μέτρων είναι συμβατές με τις προτάσεις και τη «διακήρυξη» του Ευρωπαϊκού παρατηρητηρίου των εναλλακτικών της φυλάκισης θεσμών. Τέλος η Ελένη Τσουνάκου-Ρουσιά μεταφέρει μια πραγματικά ανεπανάληπτη συνέντευξη με έναν (μάλλον) βαρυποινίτη των Ελληνικών και Νορβηγικών Φυλακών , ο οποίος προβαίνει σε συγκρίσεις των δύο σωφρονιστικών συστημάτων. Μεταξύ άλλων ένα ιδιαιτέρως διδακτικό και  ενίοτε  και διασκεδαστικό κείμενο.

Στη στήλη μας Νομοθεσία, ο Παναγιώτης Μπρακουμάτσος  Αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου και μέλος της επιτροπής για τη σύνταξη του νέου ΚΠΔ ασχολείται με το νέο άρθρο 2 του ΠΚ και την έννοια του ηπιότερου νόμου στην αναδρομική εφαρμογή των διατάξεων περί ποινής. Ο Κωνσταντίνος Πανάγος,  δρ. Εγκληματολογίας-Σωφρονιστικής ΕΚΠΑ, μας παρουσιάζει τις σύγχρονες εξελίξεις στον τρόπο εξέτασης των ανηλίκων ως μαρτύρων σε υποθέσεις σεξουαλικής κακοποίησης εκθέτοντας τα διεθνή δεδομένα αλλά και τις σχετικές βελτιώσεις (όχι ιδανικές) που επέφερε ο νέος ΚΠΔ. Ο Μανώλης Αποστολάκης , Δικηγόρος και υποψ. δρ. ΕΚΠΑ, σε μία ιδιαίτερα αξιόλογη από δογματικής πλευράς ανάλυση εντοπίζει τις αβλεψίες και τα λάθη των άρθρων 290 Α ΠΚ υπό την αρχική μορφή του και εν συνεχεία με την τροποποίηση του άρθρου 4 §2 Ν 4637/19 για να καταλήξει σε μια προσπάθεια οριοθέτησης του αξιοποίνου στη συμμετοχή σε αυτοσχέδιους αγώνες ταχύτητος. Ο Φοίβος Λαζαράτος ,  κάτοχος τίτλου LLM της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μονάχου, στην επίσης ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ανάλυση της ποινικής προστασίας των επιχειρηματικών απορρήτων στο δίκαιο του ανταγωνισμού μετά από την παρουσίαση της προστασίας αυτής σε επίπεδο συγκριτικού Δικαίου (ΗΠΑ, Γερμανία κα) παρουσιάζει το ανεπαρκές ελληνικό νομοθετικό καθεστώς και εισηγείται τη βελτίωσή του με συγκεκριμένες διατάξεις. Ο Δημήτριος Λιούρδης, Δικηγόρος και μεταπτυχιακός φοιτητής, ασχολείται με προβλήματα επιεικέστερου νόμου σε σχέση με το έγκλημα της μη καταβολής δεδουλευμένων και συγκεκριμένα με το αν οι ποινικές διατάξεις του άρθρ. 1 Α Ν690/1045 είναι επιεικέστερες σε σχέση με αυτές του άρθρ. 28 του Ν. 3996/2011.

Στη στήλη  Νομολογία  ο Αναπληρωτής Καθηγητής  του ΔΠΘ Κωνσταντίνος Βαθιώτης ασχολείται με μια υπόθεση που συντάραξε την Ελληνική πραγματικότητα (υπόθεση Marfin) και την «καταληκτική» αυτής απόφαση, την ΑΠ 2041/2018, την οποία και αξιολογεί και σχολιάζει νομικώς. Στην άκρως ενδελεχή δογματική του προσέγγιση ο Βαθιώτης θίγει θέματα, όπως αιτιότητα και παράλειψη, αρχή της εμπιστοσύνης, διακοπή αιτιώδους συνάφειας και προβλεψιμότητα, καθώς και εγωιστική  διαχείριση οργανωτικού πεδίου για να καταλήξει σε συμπεράσματα και προβληματισμούς σε σχέση μάλιστα με τη νέα διατύπωση του άρθρου 302 ΠΚ. Η Ελευθερία Φρειδερίκη Καζάνη, Δικηγόρος, κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου, αναλύει τις αποφάσεις σε όλες τις βαθμίδες (2 ουσίας και 1 αναιρετική) ενός ομαδικού βιασμού (κατά την τελική κρίση του ακυρωτικού), στη γνωστή ισπανική υπόθεση «la manada» όπου το κύριο πρόβλημα βρίσκεται στη διάγνωση της συναίνεσης του θύματος στο έγκλημα του βιασμού. Μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα ανάλυση ενόψει και των σχετικών διατάξεων του νέου ΠΚ.

Στη στήλη Με άποψη δημοσιεύεται η απάντηση που συνέταξε στο ερώτημα του προηγούμενου τεύχους ο Μάνος Δασκαλογιάννης, Μεταπτυχιακός φοιτητής στο ΕΚΠΑ, (κατεύθυνση Ποινικό Δίκαιο-Ποινική Δικονομία), ο οποίος καταπιάνεται με τις αλλαγές που επέφερε στις ελαφρυντικές περιστάσεις ο νέος ΠΚ. Το δε ερώτημα του τρέχοντος τεύχους αφορά ομοίως τον νέο ΠΚ, αυτή τη φορά τις διατάξεις του βιασμού.

Η βιβλιοπαρουσίαση σε αυτό το τεύχος εμφανίζεται αριθμητικά αναιμική, ποιοτικά όμως ουσιαστική και θα λέγαμε βαθυστόχαστη. Ο Αναπληρωτής Καθηγητής Χάρης Παπαχαραλάμπουςμας δίδει μια (σχετικά) «εύκολα» κατανοητή και ακριβή απόδοση του βιβλίου του Αλέξανδρου Κεσσόπουλου, «Η αυτοκτονία του Δήμου» (εκδόσεις Ευρασία 2019). Με την ανάλυσή του θα πρέπει σε μεγάλο βαθμό να συμφωνήσουμε, ανεξάρτητα από τις όποιες πολιτικές προτιμήσεις του Παπαχαραλάμπους. Είναι γεγονός ότι ο Παπαχαραλάμπους μας παρέχει μια οξυδερκή πρόσληψη της καθ’ όλα αξιόλογης και σοβαρής εργασίας του Κεσσόπουλου, με αποτέλεσμα να ωθεί τον αναγνώστη στο να προχωρήσει στη μελέτη του έργου αυτού, η οποία αναμφισβητήτως αξίζει τον κόπο.