«Πριν από ένα χρόνο ενώσαμε όλη τη χώρα σε μια στιγμή-ορόσημο. […] Πετύχαμε μια ιστορική συμμαχία: είχαμε τόσους φιλελεύθερους [αντιπροσώπους στο Κογκρέσο] που κανείς δεν μπορεί να το πιστέψει, είχαμε τόσους συντηρητικούς [αντιπροσώπους] που κανείς δεν μπορεί να το πιστέψει», δήλωσε στις 25 Οκτωβρίου ο Ντόναλντ Τραμπ, κατά την τελετή παραλαβής του διακομματικού βραβείου δικαιοσύνης, η οποία διοργανώθηκε στο πλαίσιο του φόρουμ «2019 Second Step Presidential Justice» στην Νότια Καρολίνα. Αιτία της βράβευσης: το «First Step Act», μια σημαντική μεταρρύθμιση του αμερικανικού σωφρονιστικού συστήματος. «Το ονομάσαμε First Step Act [Νόμο του Πρώτου Βήματος]. Θα μου άρεσε η ιδέα να το ονομάζαμε Μεταρρύθμιση της Ποινικής Δικαιοσύνης. Όμως αυτό απαιτεί ένα δεύτερο [νομοθετικό] βήμα και έναν τρίτο νόμο», συνέχισε, ανακοινώνοντας τη βούλησή του για μια ακόμη πιο ευρεία μεταρρύθμιση του συστήματος ποινικής δικαιοσύνης στην χώρα.

Από: https://www.washingtonpost.com/investigations/trump-brags-that-his-landmark-law-freed-these-inmates-his-justice-department-wants-them-to-stay-in-prison/2019/11/07/5f075456-f5db-11e9-a285-882a8e386a96_story.html

To «First Step Act» είναι ένα ακρωνύμιο που σχηματίστηκε από τον πολυλεκτικό όρο «Formerly Incarcerated Reenter Society Transformed Safely Transitioning Every Person Act» = FIRST STEP Act. Ο νόμος αυτός συνδύασε διάφορες τεχνικές αποσυμφόρησης των φυλακών. Στον πυρήνα του επιδιώκει την εδραίωση ενός Συστήματος Εκτίμησης Αναγκών και Κινδύνων, το οποίο θα ενισχύσει τη δημόσια ασφάλεια μέσω προγραμμάτων αποκατάστασης/επανένταξης (rehabilitative programming),[1] προσφέροντας κίνητρα συμμετοχής των κρατουμένων σε αυτά. Επιπλέον προβλέπει τη μείωση των υψηλών πλαισίων ποινής που είχαν προβλεφθεί για αδικήματα σχετικά με όπλα και ναρκωτικά, τον περιορισμό του εγκλεισμού των εγκύων γυναικών, τη διεύρυνση της κατ΄ οίκον έκτισης της ποινής των δραστών χαμηλής επικινδυνότητας, την αποφυλάκιση τερματικών και ηλικιωμένων ασθενών, αλλά και την πρόσθεση 7 ημερών στο μέχρι πρότινος ανώτατο όριο αδείας λόγω καλής διαγωγής (47 ημέρες), που σε περίπτωση πολυετών καταδικών έχει ως συνέπεια τη συμπλήρωση του χρόνου απόλυσης μήνες νωρίτερα.

Τα αποτελέσματα του First Step Act ήδη κατά τους πρώτους έντεκα μήνες εφαρμογής του είναι σημαντικά σε σχέση με προηγούμενες νομοθετικές πρωτοβουλίες. Χάρη σε αυτό, πάνω από 1.500 κρατούμενοι έχουν ήδη απολυθεί λόγω μείωσης της ποινής που εξέτιαν και άλλοι 3.000 αναμένεται να απολυθούν λόγω του επανακαθορισμού του καθεστώτος αδειών λόγω καλής διαγωγής. Σύμφωνα δε με στοιχεία του Γραφείου Φυλακών, 2.000 κρατούμενοι βρίσκονται ήδη υπό κατ’ οίκον περιορισμό, μέσω των σχετικών προβλέψεων του «First Step Act» για ευρεία εφαρμογή αυτού του μέτρου σε εγκληματίες χαμηλής επικινδυνότητας. Όμως οι αριθμοί δεν λένε την πλήρη αλήθεια. Το «First Step Act» αφορά μόνο τους κρατούμενους σε ομοσπονδιακές φυλακές, ήτοι περίπου 200.000 κρατούμενους από τους συνολικά 2.100.000 που βρίσκονται σε αμερικανικές φυλακές – βέβαια, αναμένεται αρκετές πολιτείες να ακολουθήσουν τις μεταρρυθμίσεις και σε πολιτειακό επίπεδο. Χαρακτηριστικά, η Οκλαχόμα –μια πολιτεία με αυξημένο ποσοστό φυλακισμένων– απέλυσε στις αρχές του μήνα, σε μία μόλις μέρα, πάνω από 450 κρατούμενους, αριθμός-ρεκόρ στην ιστορία των ΗΠΑ.

Το «First Step Act» κατήργησε τη διαφοροποίηση στην ποινική μεταχείριση της κατοχής του ναρκωτικού κρακ σε σχέση με την κοκαΐνη σε σκόνη, κάτι που αναμένεται να επηρεάσει περίπου 2.600 κρατούμενους για κατοχή κρακ. Η κατοχή πέντε μόλις γραμμαρίων κρακ οδηγούσε στην ίδια ποινική μεταχείριση με την κατοχή 500 γραμμαρίων κοκαΐνης σε σκόνη (τουλάχιστον πενταετής κάθειρξη). Παράλληλα, με το «First Step Act» γίνονται σημαντικά βήματα για τη μείωση των ελαχίστων ποινών, χαλαρώνοντας τον νόμο των τριών «strikes» (η τρίτη καταδίκη για ορισμένα εγκλήματα οδηγεί έτσι σε 25ετή κάθειρξη και όχι σε ισόβια[2]). Σε σωφρονιστικό επίπεδο, αυξάνονται οι «πόντοι καλής συμπεριφοράς» που μπορεί κάποιος κρατούμενος να συλλέξει αν δεν του έχει επιβληθεί πειθαρχική ποινή στην φυλακή. Έτσι, για κάθε έτος φυλάκισης αναλογούν πια 54 μέρες άδειας (αντί για 47), οι οποίες αφαιρούνται από την τελική ποινή, κάτι που αναμένεται να επηρεάσει 4.000 κρατούμενους. Στην ίδια κατεύθυνση, η συμμετοχή σε προγράμματα αποκατάστασης/επανένταξης εντός των φυλακών αυξάνει τους «πόντους» που μαζεύει ο κρατούμενος για την αποφυλάκισή του μέσω της εφαρμογής ενός ειδικού αλγορίθμου.

Η Alice Marie Johnson, της οποίας η ποινή μετριάστηκε από τον Πρόεδρο Donald Trump, αφού εξέτισε 21 έτη στη φυλακή για εμπορία κοκαΐνης, μιλά κατά τη διάρκεια γιορτής με αφορμή το «First Step Act» στο Ανατολικό Μέγαρο του Λευκού Οίκου την 1η Απριλίου 2019. (Chip Somodevilla/Getty Images) Από: https://www.theepochtimes.com/president-donald-trump-awarded-bipartisan-justice-award-for-first-step-act_3127916.html

«Περιορίσαμε τις αυστηρές ρυθμίσεις του Νόμου Κλίντον του 1994, οι οποίες έθιγαν δυσανάλογα την αφροαμερικανική κοινότητα», δήλωσε ο Τράμπ, την ώρα που το πλήθος ζητωκραύγαζε. Όμως στην πραγματικότητα ο Τραμπ δεν ήταν ποτέ υποστηρικτής της ελάφρυνσης του σωφρονιστικού συστήματος: τουναντίον, στην προεκλογική εκστρατεία του μιλούσε για αυστηρότερες ποινές («tough on crime»), οι δε προσπάθειες των Δημοκρατικών για παρόμοιες μεταρρυθμίσεις το 2016 απέτυχαν λόγω της πλειοψηφίας των Ρεπουμπλικάνων στο Κογκρέσο. Φαίνεται ότι λόγοι οικονομικοί (μείωση των υψηλότατων εξόδων των φυλακών), καθώς και προσωπικές επαφές προκάλεσαν την ξαφνική αλλαγή στάσης του, όπως η επιρροή του γαμπρού του και ανώτατου συμβούλου του, Jared Kushner. Ο ίδιος, άλλωστε, συνέχισε αναφορικά με τη θετική πορεία της αμερικανικής οικονομίας και την επιρροή της στο σωφρονιστικό σύστημα: «Η οικονομία ανθεί. Δεν υπάρχει τίποτε καλύτερο για πρώην κρατούμενους από το να επιστρέφουν στα σπίτια τους την ώρα που υπάρχει χαμηλή ανεργία. Απολύονται και βρίσκουν αμέσως δουλειά! Γνωρίζω ανθρώπους που τους προσλαμβάνουν και μου λένε πως αυτοί οι άνθρωποι είναι απίστευτοι. Ίσως τελικά η οικονομία να αποτελεί την καλύτερη ποινική μεταρρύθμιση απ’ όλες!».

Όμως τα πράγματα ακόμη και τώρα δεν είναι τόσο φωτεινά όσο επιθυμεί να τα παρουσιάζει ο Πρόεδρος Τραμπ. Η μεταρρύθμιση κινδυνεύει αν μείνει στα χαρτιά, καθώς η Διοίκηση της Δικαιοσύνης δεν την υποστηρίζει. Φοβούμενο ότι η εφαρμογή του νόμου ως έχει θα οδηγήσει σε αποφυλάκιση επικίνδυνων κρατουμένων, το Υπουργείο Δικαιοσύνης αναζητά τρόπους για να περιορίσει τον αριθμό των επωφελούμενων από τις διατάξεις. Μεταξύ αυτών, επιστρατεύονται και ποικίλα ερμηνευτικά όπλα. Έτσι, το Υπουργείο, σε σχετική οδηγία του προς τους δικαστές, κρίνει ότι κρίσιμη για την εφαρμογή του «First Step Act» δεν είναι η ποσότητα του κρακ που βρέθηκε όντως στην κατοχή του κρατούμενου, αλλά η συνολική ποσότητα που το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι αυτός ενδέχεται να είχε στην κατοχή του. Το ερμηνευτικό «χάος» ως προς την εφαρμογή του νόμου βαθαίνει: αρκετοί δικαστές αρνούνται την ερμηνευτική εκδοχή του Υπουργείου Δικαιοσύνης, ενώ άλλοι αναστέλλουν την διαδικασία μέχρι να αποφανθούν ανώτερα δικαστήρια. Αποτέλεσμα: χιλιάδες αιτήσεις κρατουμένων έχουν παγώσει, την ώρα που οι δημόσιοι κατήγοροι –σε συμμόρφωση με τη γραμμή του Υπουργείου– ασκούν τη μία έφεση μετά την άλλη σε αποφάσεις απόλυσης κρατουμένων.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Gregory Allen, ενός Αφροαμερικανού πρώην κρατούμενου για κατοχή κρακ, ο οποίος αποφυλακίστηκε τον περασμένο Φεβρουάριο χάρη στις ευνοϊκές διατάξεις του «First Step Act». Ο Allen, ο οποίος έγινε σύμβολο αυτής της μεταρρύθμισης όταν προσκλήθηκε από τον Πρόεδρο Τραμπ τον περασμένο Απρίλιο προκειμένου να μιλήσει με εγκωμιαστικά σχόλια για την εφαρμογή του νόμου στην περίπτωσή του, κινδυνεύει και πάλι να βρεθεί στην φυλακή, μετά από έφεση των δημόσιων κατηγόρων.

Γεώργιος Καλογεράκης
Δικηγόρος, Υπ. Δρ. Νομικής (ΕΚΠΑ)

Από: https://www.vox.com/future-perfect/2018/12/18/18140973/state-of-the-union-trump-first-step-act-criminal-justice-reform

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
https://www.washingtonpost.com/investigations/trump-brags-that-his-landmark-law-freed-these-inmates-his-justice-department-wants-them-to-stay-in-prison/2019/11/07/5f075456-f5db-11e9-a285-882a8e386a96_story.html
https://www.washingtonpost.com/opinions/before-boasting-about-the-first-step-act-trump-should-get-his-administration-to-agree-on-it/2019/11/10/78bd4e1c-025d-11ea-9518-1e76abc088b6_story.html
https://www.theepochtimes.com/president-donald-trump-awarded-bipartisan-justice-award-for-first-step-act_3127916.html
https://www.vox.com/future-perfect/2018/12/18/18140973/state-of-the-union-trump-first-step-act-criminal-justice-reform
https://docs.house.gov/meetings/JU/JU08/20191017/110089/HHRG-116-JU08-Wstate-SawyerK-20191017.pdf

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Για το κυρίαρχο σήμερα ανά τον κόσμο μοντέλο εκτίμησης κινδύνων και αναγκών, το μοντέλο «Κίνδυνος-Ανάγκη-Ανταποκρισιμότητα» [Risk-Need-Responsivity Model (RNR Model)], βλ. Γιαννούλη, Η επικινδυνότητα του δράστη και η εκτίμηση κινδύνων από δικαιοκρατικής σκοπιάς, 2017, σ. 210 επ.· του ιδίου, «H πρόληψη της υποτροπής μέσω νεότερων σωφρονιστικών μοντέλων αποκατάστασης/επανένταξης (rehabilitation): Τα μοντέλα RNR και GL», Εγκληματολογία, τεύχος 2019 (υπό έκδοση).
[2] Η ισόβια καταδίκη από ομοσπονδιακό δικαστήριο (federal life sentence) συνεπάγεται τη διά βίου έκτιση της ποινής, χωρίς ο κρατούμενος να έχει δικαίωμα υφ’ όρον απόλυσης (parole).