Τα Επισκεπτήρια στο Κ. Κ. Κορυδαλλού από το 2005 ως το 2014

Η κοινωνική σημασία των επισκεπτηρίων

Μετά τις άδειες απουσίας, τα επισκεπτήρια είναι η μορφή επικοινωνίας που προτιμούν να έχουν οι κρατούμενοι με τους οικείους τους. Σε αυτά επιβεβαιώνονται συναισθηματικοί δεσμοί, λαμβάνονται οικογενειακές αποφάσεις, διαμορφώνεται μια συναντίληψη για την ανατροφή των παιδιών, μειώνεται το άγχος των τελευταίων για την τύχη του έγκλειστου γονέα[1]. Διακόπτουν ευχάριστα την ιδρυματική ρουτίνα[2] και περιορίζουν, υπό κάποιες προϋποθέσεις, την αυτοκαταστροφική[3] και βίαιη συμπεριφορά[4] στις φυλακές.  Κυρίως όμως συμβάλλουν στη μελλοντική επανένωση της οικογένειας, με αποτέλεσμα να μειώνουν σημαντικά τα ποσοστά υποτροπής μετά την αποφυλάκιση.

Στις ΗΠΑ, οι Bales και Mears υπολόγισαν πως η πιθανότητα υποτροπής των κρατουμένων (N=7000) που είχαν δεχτεί επισκέψεις στις φυλακές της Πολιτείας της Φλόριντα, ήταν μειωμένη κατά 30,7%. Κάθε  επίσκεψη μείωσε την πιθανότητα υποτροπής τους κατά 3,8%. Μεγαλύτερη θετική επίδραση είχαν οι επισκέψεις εγγύτερα στην ημερομηνία αποφυλάκισης και οι επισκέψεις από συντρόφους των κρατουμένων (με εξαίρεση τις συγκατηγορούμενές τους)[5].

Σε παρόμοια πορίσματα κατέληξε η έρευνα της Σωφρονιστικής Υπηρεσίας της Πολιτείας της Μινεσότα. Οι επισκέψεις μείωσαν τα ποσοστά υποτροπής 16.420 αποφυλακισμένων, ανεξάρτητα από την επίδραση των μεταβλητών ελέγχου: η πιθανότητα νέας καταδίκης για κακούργημα μειώθηκε κατά 13%, ο κίνδυνος να ανακληθεί η υφ’ όρον απόλυση για τεχνικές παραβιάσεις των όρων της μειώθηκε κατά 25%. Κάθε επιπλέον επίσκεψη μείωσε την πιθανότητα νέας καταδίκης κατά 0.1%. Κάθε νέος επισκέπτης μείωσε την πιθανότητα ανάκλησης της υφ’ όρον απόλυσης κατά 4,8%[6]. Σε ανάλογα συμπεράσματα κατέληξαν και άλλες πρόσφατες έρευνες[7].

Κρατούμενοι χωρίς επισκεπτήρια

Παρόλα αυτά, πολλοί κρατούμενοι δεν δέχονται καθόλου επισκέψεις ή δέχονται σπάνια. Παρά την επιθυμία να διασώσουν τους οικογενειακούς τους δεσμούς, λίγοι δέχονται επισκέψεις καθ’ όλη τη διάρκεια της κράτησής τους.

Στις ΗΠΑ η κατάσταση επιδεινώθηκε σε σχέση με τη δεκαετία του 1950, όταν ο Gresham M. Sykes υπολόγιζε πως 41% των κρατουμένων στη φυλακή που μελέτησε δεν είχαν επισκεπτήριο στη διάρκεια ενός έτους[8]. Σε πρόσφατη έρευνα, το 73% με 85% (ανάλογα με την στατιστική κοόρτη) των 17,921 ανδρών και γυναικών κρατουμένων που φυλακίστηκαν ή αποφυλακίστηκαν για κακουργήματα στην Πολιτεία της Φλόριντα δεν είχαν δεχτεί ούτε μία επίσκεψη από συγγενή ή άλλο οικείο πρόσωπο· 7% με 15% δέχτηκαν επισκέψεις μόνο κατά τους πρώτους μήνες· 4% με 9% μόνο λίγους μήνες πριν από την αποφυλάκιση. Επισκεπτήρια καθ' όλη την περίοδο της κράτησής τους είχαν μόνο 3% με 7% των κρατουμένων[9]. Παρόμοια είναι τα ευρήματα και άλλων ερευνών[10].

Στην Ελλάδα, τα επισκεπτήρια δεν έχουν ερευνηθεί συστηματικά. Το Κ.Κ. Κορυδαλλού προσφέρεται για μια τέτοια μελέτη λόγω της ευκολότερης πρόσβασης που έχουν σε αυτό οι οικείοι των κρατουμένων. Υπόδικοι και κατάδικοι δέχονται σήμερα επισκέψεις συζύγων και συγγενών μέχρι τετάρτου βαθμού μέχρι δύο φορές την εβδομάδα. Επιπλέον «ελεύθερες» (χωρίς διαχωριστικό μέσο) επισκέψεις δέχονται από τα ανήλικα παιδιά τους - κατόπιν έγκρισης της αίτησής τους από το Συμβούλιο Φυλακής - μία Κυριακή κάθε μήνα ή κάθε Κυριακή εάν έχουν μεταχθεί από επαρχιακές φυλακές για δικονομικούς λόγους. Κάθε 50 ημέρες περίπου μπορεί να τους επιτραπεί μία ακόμη «ελεύθερη» επίσκεψη μικρής διάρκειας (μόνο 5 λεπτών) από  οικείο τους πρόσωπο. Η διάρκεια των επισκέψεων είναι συνήθως μικρότερη της μισής ώρας που προβλέπουν ο Σωφρονιστικός Κώδικας (άρθρο 52 §1 Ν.2776/1999) και ο Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας (άρθρο 21 §1-2, Υ.Α. 58819/7.4.2003) και οι όροι διεξαγωγής τους είναι γενικά δυσμενείς, ο αριθμός όμως των επιτρεπόμενων επισκεπτηρίων είναι μεγαλύτερος από τον ελάχιστο προβλεπόμενο.

Σε παλαιότερη στατιστική επεξεργασία στοιχείων αρχείου του Κ.Κ. Κορυδαλλού[11] βρέθηκε ότι κατά τις έξι πρώτες εβδομάδες του 2005, οι κρατούμενοι στο Τμήμα Ανδρών είχαν δεχτεί κατά μέσο όρο 3,16 επισκέψεις ο καθένας. Ωστόσο, 45,6% από αυτούς δεν είχαν δεχτεί ούτε μία επίσκεψη. Αναλυτικότερα, δεν είχαν επισκέψεις 33,6% των ημεδαπών και 59,7% των αλλοδαπών. Χωρίς επισκεπτήριο έμειναν 46,1% των κρατουμένων από Βαλκανικές χώρες,  40,6% από την πρώην ΕΣΣΔ και την Ανατολική Ευρώπη, 86,5% από τη Μέση Ανατολή, και  88,8% από την Κεντρική Αφρική. Το ποσοστό ήταν περίπου ίδιο στις ηλικιακές ομάδες: 20-34 ετών (46,2%), 35-49 ετών (44,6%) και 50-64 ετών (46,9%), με εξαίρεση τους 65 ετών και άνω οι οποίοι δεν δέχτηκαν επισκέψεις σε ποσοστό 57,1%.

Παράγοντες που αποθαρρύνουν τους επισκέπτες

Σύγχρονες έρευνες, σε διάφορες χώρες, εξηγούν γιατί λίγοι κρατούμενοι δέχονται τακτικά επισκέψεις καθ' όλη τη διάρκεια της κράτησής τους[12]:

(α) Το μεγάλο κόστος της επίσκεψης. Η χωροθέτηση των νέων φυλακών σε οικονομικά υποβαθμισμένες αγροτικές περιοχές – στο πλαίσιο μιας ιδιάζουσας πολιτικής περιφερειακής ανάπτυξης – έχει πολλαπλασιάσει το κόστος μιας επίσκεψης[13], προσθέτοντας στα συνήθη έξοδα δαπάνες μετακίνησης και διαμονής, απώλεια ημερομισθίων και δαπάνες για τη φύλαξη παιδιών που μένουν πίσω[14]. Στις ΗΠΑ οι επισκέπτες επιβαρύνονται επιπλέον με ένα «τέλος έρευνας» του ποινικού ιστορικού τους[15].

(β) Οι δυσμενείς όροι διεξαγωγής των επισκέψεων. Οι χώροι των επισκεπτηρίων είναι συχνά υπερπληρωμένοι, ανεπαρκώς συντηρημένοι, και ακάθαρτοι. Σε αυτούς τους οριακούς τόπους, ανάμεσα στο «μέσα» και στο «έξω», είναι ευδιάκριτη μια περιφρονητική παραμέληση[16]. Οι επισκέπτες αισθάνονται «λίγο κρατούμενοι»[17], καθώς υποβάλλονται σε διαδοχικούς ελέγχους (πύλες μαγνητικές ή ιόντων, εκπαιδευμένοι σκύλοι, σωματικές έρευνες, βιομετρική ταυτοποίηση σε ορισμένες χώρες) και σε λεπτομερειακούς περιορισμούς (λ.χ. άγγιγμα χεριών στο τραπέζι, εναγκαλισμοί στην αρχή και στο τέλος, λίγα επιτρεπόμενα είδη). Η χρήση διαχωριστικών τρομοκρατεί τα παιδιά[18]. Η αντικατάσταση των  επισκέψεων με τηλεδιασκέψεις – για λόγους ασφαλείας και μείωσης του μισθολογικού κόστους – φτωχαίνει την επικοινωνία[19]. Τα ωράρια λειτουργίας των επισκεπτηρίων είναι ανελαστικά και άβολα, οι χώροι αναμονής εκτεθειμένοι στις καιρικές συνθήκες. Τα απαραίτητα δικαιολογητικά είναι σχεδόν αδύνατο να προσκομιστούν από αλλοδαπούς χωρίς χαρτιά.

(γ) Ο δευτερογενής στιγματισμός των επισκεπτών. Κάθε φορά που οι οικείοι των κρατουμένων εκφράζουν την οδύνη τους στον κοινωνικό τους περίγυρο εισπράττουν αδιαφορία, απαξίωση ή εχθρότητα. Ουσιαστικά, η θλίψη τους θεωρείται κοινωνικά ανεπίτρεπτη (disenfranchised grief)[20]. Λ.χ. είναι υποχρεωμένοι να πουν ψέματα στον εργοδότη τους για να απουσιάσουν. Δεν απολαμβάνουν ούτε τις ψυχικές αντισταθμίσεις που προσφέρει στους εγκλείστους η συναδέλφωση ενάντια στο ποινικό σύστημα. Το παράδοξο είναι πως όσο περισσότερο συμπαραστέκονται στον έγκλειστο, τόσο εντονότερα υφίστανται τις συνέπειες του δευτερογενούς στιγματισμού. Όπως εξηγεί ο Erving Goffman, το κοινωνικό στίγμα γενικά μεταφέρεται στους «συμπονετικούς άλλους» που προσφέρουν υποστήριξη στο στιγματισμένο πρόσωπο (courtesy stigma)[21]. Έτσι, οι σύζυγοι κρατουμένων κατακρίνονται, κατά περίπτωση: (α) γιατί επέλεξαν εξαρχής έναν παραβατικό σύντροφο, (β) γιατί έπαψαν να του συμπαραστέκονται όσο ήταν στη φυλακή, ή (γ) γιατί συνέχισαν να του συμπαραστέκονται, παρότι αποδείχτηκε «εγκληματίας». Αλλά και οι έγκλειστοι εύκολα παραπονούνται για εγκατάλειψη ή βασανίζονται από την καχυποψία για απιστία των συντρόφων τους[22].

(δ) Ο δευτερογενής ιδρυματισμός. Η ζωή της οικογένειας του κρατουμένου αναδιοργανώνεται με άξονα το ιδρυματικό πρόγραμμα για επισκεπτήρια, τηλεφωνικές συνομιλίες, αποστολή εμβασμάτων, συναντήσεις με κοινωνικούς λειτουργούς. Σύζυγοι και παιδιά αλλάζουν εργασία ή τόπο κατοικίας για να είναι σε θέση να επισκέπτονται τον κρατούμενο. Στους χώρους αναμονής των φυλακών και στα γύρω καφέ συγχρωτίζονται με ανοίκεια πρόσωπα, γεγονός που προκαλεί μιαν αίσθηση «διαπροσωπικής μίανσης», παρόμοια με αυτήν που έχουν οι κρατούμενοι στις πτέρυγες[23]. Οι υπάλληλοι μπορεί να φέρονται συγκαταβατικά, αγενώς ή προσβλητικά στους επισκέπτες. Οι τελευταίοι υφίστανται ουσιαστικά μια τελετουργία υποβάθμισης κύρους, ενώ ενοχλούνται επιπρόσθετα από την ασυνέπεια κατά την εφαρμογή των κανονισμών και από το γεγονός ότι η μεταχείρισή τους επηρεάζεται από το κύρος του εγκλείστου[24]. Αλλά και το προσωπικό παραπονιέται για την «κακή διάθεση» και την απροθυμία των επισκεπτών να συμμορφωθούν με τους κανονισμούς, την ανυπομονησία, αγένεια και επιθετικότητά τους[25]. Η αλληλεπίδραση μεταξύ τους παίρνει συχνά ιδρυματικό χαρακτήρα. Με λίγα λόγια, οι οικογένειες των εγκλείστων ζουν «στη σκιά της φυλακής» [26].

(ε) Η συναισθηματική φόρτιση του επισκεπτηρίου. Κάθε επίσκεψη προκαλεί ανάμικτα συναισθήματα στον έγκλειστο και στους οικείους του: παρηγοριά, ανακούφιση, χαρά, έξαψη, αλλά και αμηχανία, ντροπή, ματαίωση, θλίψη, ένταση, εκνευρισμό[27]. Η αμφιθυμία είναι εντονότερη στα παιδιά. Οι επισκέψεις σχεδόν ποτέ δεν τελειώνουν ομαλά γι' αυτά[28]. Σε πρόσφατη έρευνα στις ΗΠΑ[29], ενώ οι περισσότεροι έγκλειστοι απάντησαν ότι στο επισκεπτήριο δέχτηκαν υποστήριξη (85,4%), αγάπη (86,5%) και παρηγοριά (73,0%), δεν ήταν λίγοι εκείνοι που ανέφεραν λύπη (33,4%), ενοχές (31,1%), στρες (20,0%) ή φιλονικίες με τους επισκέπτες (19,7%), συνηθέστερα με τις μητέρες τους.

(στ) Το βεβαρημένο ποινικό και οικογενειακό ιστορικό του κρατουμένου. Κατά κανόνα, συχνότερα δέχονται επισκέψεις κρατούμενοι οι οποίοι[30]:

• φυλακίστηκαν για πρώτη φορά στη ζωή τους,
• δεν καταδικάστηκαν για ναρκωτικά, βίαια, σεξουαλικά εγκλήματα ή εγκληματική οργάνωση,
• δεν έχουν μεγάλο υπόλοιπο ποινής,
• δεν έχουν διαπράξει σοβαρά πειθαρχικά παραπτώματα,
• είναι νέοι, μορφωμένοι, έγγαμοι,
• είναι μητέρες ή πατέρες που φρόντιζαν τα παιδιά τους πριν από τη φυλάκισή τους,
• διατηρούν καλές σχέσεις με το πρόσωπο που φροντίζει τα παιδιά,
• δεν ανήκουν σε φυλετικές ή εθνικές μειονότητες,
• προέρχονται από αλληλέγγυες κοινότητες, εξοικειωμένες με τους ιδρυματικούς κανόνες.

Σκοπός της έρευνας

Παρά τους παραπάνω αποτρεπτικούς παράγοντες, ένας ευρύς κύκλος προσώπων πασχίζει να συμπαρασταθεί στους κρατουμένους. Η κοινωνική έρευνα των σχέσεων μεταξύ τους μπορεί να συμβάλει στον σχεδιασμό υποστηρικτικών προγραμμάτων, την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και την εκπαίδευση του προσωπικού. Πρόκειται για ένα νέο πεδίο διεπιστημονικής έρευνας, η εμβάθυνση στο οποίο απαιτεί  συνδυασμό ποσοτικών και ποιοτικών μεθόδων.

Προκαταρκτικά σε μια τέτοια προσπάθεια, παρουσιάζονται εδώ τα αποτελέσματα της στατιστικής επεξεργασίας των διαθέσιμων στοιχείων από το πληροφοριακό σύστημα του Καταστήματος Κράτησης Κορυδαλλού για:

(α) το σύνολο των επισκέψεων στο Τμήμα Ανδρών κατά τη δεκαετία 2005-2014 (με εξαίρεση τις επισκέψεις στα Παραρτήματά του στο Τμήμα Γυναικών), και

(β) το σύνολο των επισκέψεων στο Τμήμα Γυναικών κατά το έτος 2014, προκειμένου να απαντηθούν τέσσερα ερευνητικά ερωτήματα:

• Πόσες επισκέψεις δέχτηκαν συνολικά και κατά μέσο όρο οι άνδρες κρατούμενοι τη δεκαετία 2005-2014;
• Οι επισκέψεις μειώθηκαν εξίσου για ημεδαπούς και αλλοδαπούς στα χρόνια της οικονομικής κρίσης;
• Ποιοι επισκέφτηκαν συχνότερα τους άνδρες εγκλείστους, με κριτήριο τη συγγενική (ή μη-συγγενική) τους σχέση;
• Παρατηρούνται αξιοσημείωτες διαφορές ως προς τη συχνότητα των επισκέψεων που δέχτηκαν άνδρες και γυναίκες κρατούμενοι;

Σκοπός είναι να αποκαλυφθεί η έκταση της συμπαράστασης μέσω επισκέψεων που δέχτηκαν οι κρατούμενοι από τους οικείους τους, να προσδιοριστούν οι κατηγορίες επισκεπτών και οι σχετικές διαφορές μεταξύ Ελλήνων / αλλοδαπών και ανδρών / γυναικών κρατουμένων. Με τον τρόπο αυτό θα επισημανθούν οι κατηγορίες που χρήζουν μεγαλύτερης υποστήριξης, θα αναδειχθεί ο φόρτος εργασίας του προσωπικού και θα υπογραμμιστεί η κοινωνική σημασία της βελτίωσης των όρων διεξαγωγής των επισκεπτηρίων. Αυτά τα στοιχεία είναι χρήσιμα για τον σχεδιασμό δράσεων που αποσκοπούν στη διατήρηση των οικογενειακών δεσμών των κρατουμένων και την επανένταξή τους μετά την αποφυλάκιση.

Δεδομένα και Μέθοδος

Το Κ.Κ. Κορυδαλλού είναι η κεντρική φυλακή της χώρας. Οι άνδρες που κρατήθηκαν (ετήσια ροή) σε αυτό αυξήθηκαν από 5594 το 2005, σε 7430 το 2011 και μειώθηκαν στη συνέχεια. Κατά μέσο όρο, μεταξύ 2005 και 2014 κρατήθηκαν ετησίως 6449 άνδρες. Οι αλλοδαποί από το 41,90% το 2005, έφτασαν το 72,23% το 2011 για να μειωθούν λίγο τα επόμενα χρόνια (Πίνακας 1).

Ο μέσος όρος ηλικίας των ανδρών στις αρχές του 2015 ήταν 36,25 έτη, αυξημένος σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Το 52,9% ήταν 21-34 ετών και το 35,2% ήταν 35-49 ετών. Παιδιά δήλωσαν πως έχουν το 43,0% των ανδρών. Σε αυξημένα ποσοστά είχαν παιδιά όσοι κατάγονταν από χώρες της πρώην ΕΣΣΔ ή της Ανατολικής Ευρώπης (64,2%), από Βαλκανικές χώρες (46,1%) και από την Ελλάδα-Κύπρο (44,7%). Έγγαμοι δήλωσαν το 51,5% και διαζευγμένοι ή σε διάσταση το 5,0% του συνόλου[31].

Στη συνέχεια παρουσιάζονται στατιστικά στοιχεία για τα επισκεπτήρια στο Τμήμα Ανδρών κατά τη δεκαετία 2005-2014, καθώς και για τα επισκεπτήρια στο Τμήμα Γυναικών το 2014.

Η επεξεργασία των πρωτογενών δεδομένων με μονάδα ανάλυσης τον κρατούμενο επιτρέπει τον έλεγχο υποθέσεων σχετικά με την επίδραση των επισκεπτηρίων στην υποτροπή και στα πειθαρχικά παραπτώματα. Δεν αναδεικνύει όμως την έκταση της συνολικής υποστήριξης που λαμβάνουν διαχρονικά οι κρατούμενοι. Αντίθετα, στην έρευνα αυτή μονάδα ανάλυσης είναι κάθε επίσκεψη συγγενή ή άλλου οικείου προσώπου.

Επισκέψεις από ανηλίκους δεν καταχωρίζονται στο ηλεκτρονικό αρχείο του Τμήματος Ανδρών, σε αντίθεση με το αρχείο του Τμήματος Γυναικών. Επισκέψεις συνηγόρων και διπλωματικών υπαλλήλων δεν καταγράφονται στο ηλεκτρονικό αρχείο των επισκεπτηρίων συγγενών.

Πρωτογενή δεδομένα ήταν οι εγγραφές στο παλαιό πληροφοριακό σύστημα του Τμήματος Φύλαξης (αντικαταστάθηκε το 2015). Επειδή το σύστημα δεν προέβλεπε ηλεκτρονική εξαγωγή δεδομένων, καταμετρήθηκε κάθε κατηγορία εγγραφών με τη βοήθεια της αλφαβητικής αναδιάταξης. Ο αριθμός των διαθέσιμων μεταβλητών ήταν μικρός και η δυνατότητα στατιστικής συσχέτισής τους περιορισμένη. Η μεγάλη περίοδος αναφοράς της έρευνας και η δυνατότητα να συγκριθούν οι επισκέψεις που δέχτηκαν άνδρες και γυναίκες αντισταθμίζουν όμως εν μέρει αυτά τα μειονεκτήματα.

Ευρήματα

Συνολικός αριθμός επισκέψεων

Κατά τη δεκαετία 2005-2014 καταγράφτηκαν στο Τμήμα Ανδρών συνολικά 538.717 επισκέψεις ενήλικων συγγενών και άλλων οικείων των κρατουμένων. Σε ετήσια βάση, οι επισκέψεις από ενήλικες κυμάνθηκαν από 47.539 (έτος 2011) μέχρι 61.179 (έτος 2007) (Πίνακας 1). Στη διάρκεια της δεκαετίας 2005-2014 πραγματοποιήθηκαν συνολικά 365.779 επισκεπτήρια σε Έλληνες και 172.938 επισκεπτήρια σε Αλλοδαπούς κρατουμένους. Ο ετήσιος μέσος όρος κυμάνθηκε από 6,40 επισκέψεις (έτος 2011) έως 10,52 επισκέψεις (έτος 2005) ανά κρατούμενο, ανεξάρτητα από τον χρόνο πραγματικής παραμονής του στο Κ.Κ. Κορυδαλλού.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1
Επισκέψεις ενηλίκων στο Τμήμα Ανδρών του Κ. Κ. Κορυδαλλού 2005-2014

Σημείωση. Δεν περιλαμβάνονται επισκέψεις ανηλίκων και επισκέψεις στα Παραρτήματα του Τμήματος Ανδρών.

Έλληνες και αλλοδαποί

Οι Έλληνες κρατούμενοι δέχτηκαν κατά μέσο όρο από 10,76 (έτος 2010) έως 17,26 (έτος 2012) επισκέψεις ετησίως, ενώ οι αλλοδαποί δέχτηκαν από 3,23 (έτος 2011) έως 6,08 (έτος 2005) επισκέψεις (Πίνακας 1).

Η διαφορά μεταξύ Ελλήνων και αλλοδαπών διευρύνθηκε κατά την περίοδο 2005-2014. Ενώ το 2005 οι αλλοδαποί είχαν, κατά μέσο όρο, κάτι λιγότερο από τις μισές επισκέψεις (6,08 ετησίως οι αλλοδαποί / 13,72 οι Έλληνες), το 2014 δέχτηκαν λιγότερο από το 1/4 των επισκέψεων που είχαν οι Έλληνες (3,78 επισκέψεις οι αλλοδαποί / 16,66 οι Έλληνες).

Η πλειονότητα των επισκεπτών στο Τμήμα Ανδρών ήταν Έλληνες, σε ποσοστά από 61,90% (το 2009) έως 75,70% (το 2005), παρά την υπερεκπροσώπηση των αλλοδαπών στον πληθυσμό των κρατουμένων. Συνολικά, κατά τη δεκαετία 2005-2014 πραγματοποιήθηκαν 368.462 επισκεπτήρια από Έλληνες και 170.255 από αλλοδαπούς επισκέπτες.

Συγγενική ή άλλη σχέση

Ένας ευρύς κύκλος συγγενών, συντρόφων και άλλων οικείων προσώπων επισκέπτεται τους άνδρες κρατούμενους. Κατά το έτος 2014, οι ενήλικοι επισκέπτες στο Τμήμα Ανδρών ήταν κυρίως αδέλφια (21,77%), μητέρες (21,71), σύζυγοι (16,33), μη-συγγενικά πρόσωπα (12,14), πατέρες (9,72) ή ενήλικα παιδιά (6,49) των κρατουμένων (Γράφημα 1).

Το ποσοστό επισκέψεων από μη-συγγενικά πρόσωπα αυξήθηκε από 7,77% το 2010, σε 12,14% το 2014 (Πίνακας 2) ως αποτέλεσμα μιας ελαστικότερης «πολιτικής επισκεπτηρίων» από το Συμβούλιο Φυλακής στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Επίσης, αυξήθηκαν οι επισκέψεις από συζύγους των κρατουμένων από 14,44% το 2010, σε 16,33% το 2014.

ΓΡΑΦΗΜΑ 1
Επισκέπτες στο Τμήμα Ανδρών του Κ. Κ. Κορυδαλλού κατά συγγενική σχέση το έτος 2014

Σημείωση. Δεν συμπεριλαμβάνονται επισκέψεις από ανήλικα τέκνα.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2
Κατηγορία ενήλικου επισκέπτη σε άνδρες στο Κ.Κ. Κορυδαλλού 2010-2014 

Διαφορές ως προς την υποστήριξη ανδρών και γυναικών

Στη διάρκεια του 2014, οι 592 κρατούμενες (ετήσια ροή) στο Τμήμα Γυναικών δέχτηκαν 4824 επισκέψεις συγγενών και άλλων οικείων προσώπων (ενηλίκων και ανηλίκων), με μέσο όρο 8,15 επισκέψεις ανά έτος, ανεξάρτητα από το χρόνο παραμονής τους στο Κ.Κ. Κορυδαλλού.

Μόνο 698 επισκέψεις, δηλαδή το 14,5%, έγιναν σε αλλοδαπές κρατούμενες (οι οποίες αποτελούσαν το 42,7% του συνόλου των κρατουμένων στο Τμήμα Γυναικών). Ο μέσος όρος για τις αλλοδαπές ήταν μόλις 2,76 επισκέψεις ανά έτος, ενώ για τις Ελληνίδες ήταν 12,17 επισκέψεις, δηλαδή περίπου έξι φορές μεγαλύτερος. Από το σύνολο των επισκεπτών στο Τμήμα Γυναικών, οι 623 (12,9%) ήταν αλλοδαποί και οι 4201 (87,1%) ήταν Έλληνες.

Οι γυναίκες δέχτηκαν επισκέψεις κυρίως από αδέλφια (21,19%), ανήλικα και ενήλικα παιδιά (19,30%), μητέρες (18,86), μη-συγγενικά πρόσωπα (10,28%), πατέρες (7,94%) και συζύγους (7,94%) (Πίνακας 6).

Επειδή στο Τμήμα Γυναικών καταγράφονται οι ανήλικοι επισκέπτες, τα ποσοστά δεν είναι άμεσα συγκρίσιμα. Ωστόσο, είναι σαφές ότι οι άνδρες δέχτηκαν αναλογικά περισσότερα επισκεπτήρια από τις συζύγους τους, κάτι το οποίο έχει παρατηρηθεί και σε άλλες χώρες[32].

ΓΡΑΦΗΜΑ 2
Επισκέπτες στο Τμήμα Γυναικών του Κ. Κ. Κορυδαλλού κατά συγγενική σχέση το 2014 

 Σημείωση. Στο αρχείο του Τμήματος Γυναικών καταγράφονται και οι ανήλικοι επισκέπτες.

ΠΙΝΑΚΑΣ 3
Συγγενική ή άλλη σχέση του επισκέπτη με άνδρες / γυναίκες κρατούμενες στο Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού κατά το έτος 2014 

Συζήτηση και Συμπεράσματα

Η συμβολή μιας φιλικής προς την οικογένεια «πολιτικής επισκεπτηρίων» στη διατήρηση των συναισθηματικών δεσμών των κρατουμένων με τα παιδιά, τις συντρόφους και τους συγγενείς τους, στην καλύτερη προσαρμογή στο ιδρυματικό περιβάλλον και κυρίως στη μείωση των ποσοστών υποτροπής τεκμηριώνεται από πρόσφατες έρευνες σε διάφορες χώρες. Τα επισκεπτήρια διευκολύνουν τη συγκρότηση υποστηρικτικού δικτύου ώστε να εξασφαλιστούν η κατοικία, η περίθαλψη και η απασχόληση κατά το πρώτο κρίσιμο διάστημα μετά την αποφυλάκιση[33].

Τα πορίσματα των ερευνών αυτών μπορούν να αξιοποιηθούν για τη βελτίωση των όρων διεξαγωγής των επισκεπτηρίων και για την αλλαγή της οργανωτικής κουλτούρας των φυλακών στον τομέα της επικοινωνίας των κρατουμένων με τις οικογένειές τους. Προωθούν επίσης τον δημόσιο διάλογο πέρα από την προβληματική Ασφάλεια vs Δικαιώματα, προς μια σφαιρικότερη εκτίμηση της σχέσης κοινωνικού κόστους / οφέλους των «πολιτικών επισκεπτηρίου».

Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων του ηλεκτρονικού αρχείου του Κ. Κ. Κορυδαλλού για τα επισκεπτήρια στο Τμήμα Ανδρών (2005-2014) και στο Τμήμα Γυναικών (2014) είχε σκοπό να συμβάλει σε αυτήν την κατεύθυνση. Παρά τον μικρό αριθμό μεταβλητών, προέκυψαν ορισμένα χρήσιμα συμπεράσματα.

(1) Παρότι ο μέσος όρος επισκέψεων ετησίως στο Τμήμα Ανδρών ήταν χαμηλός (6-11 επισκέψεις τον χρόνο), ο συνολικός αριθμός επισκέψεων ήταν εντυπωσιακός: 539 χιλιάδες επισκέψεις ενηλίκων σε μία δεκαετία, 48-61 χιλιάδες επισκέψεις κάθε χρόνο (χωρίς τις επισκέψεις στα Παραρτήματα). Αριθμός που καταμαρτυρεί την προσπάθεια που καταβάλλουν οι οικείοι των εγκλείστων να τους συμπαρασταθούν, χωρίς να μπορούν να μιλήσουν γι’ αυτή στον κοινωνικό τους περίγυρο. Μια βελτίωση των όρων διεξαγωγής των επισκεπτηρίων θα είχε λοιπόν θετικό αντίκτυπο σε έναν ευρύτατο κύκλο προσώπων. Τα στοιχεία αναδεικνύουν επίσης για πρώτη φορά το έργο διαχείρισης και ελέγχου των αρμοδίων υπαλλήλων. Η αποτροπή κάθε έκνομης πράξης σε μια κοινωνική αλληλεπίδραση τέτοιας κλίμακας είναι σχεδόν αδύνατη. Το κοινωνικό όφελος όμως από τη μείωση της υποτροπής λόγω της διατήρησης των οικογενειακών δεσμών είναι σημαντικό.

(2) Η οικονομική κρίση είχε δυσμενέστερες συνέπειες στην οικογενειακή υποστήριξη των αλλοδαπών. Στο Τμήμα Ανδρών, ο μέσος αριθμός επισκέψεων που δέχτηκαν οι αλλοδαποί μειώθηκε από 6 ανά κρατούμενο στη διάρκεια του 2005, σε ένα ελάχιστο 3,2 επισκέψεων το 2011, για να αυξηθεί οριακά σε 3,8 επισκέψεις το 2014. Αντιθέτως, οι επισκέψεις σε Έλληνες από 13,7 ανά κρατούμενο στη διάρκεια του 2005, μειώθηκαν σε 10,8 το έτος 2010 για να αυξηθούν σε 16,7 το 2014. Επομένως, εάν το 2005 οι Έλληνες δέχονταν, κατά μέσο όρο, λίγο περισσότερες από διπλάσιες επισκέψεις σε σχέση με τους αλλοδαπούς, το 2014 οι Έλληνες δέχονταν περισσότερες από τετραπλάσιες επισκέψεις. Ενώ στις πτέρυγες της φυλακής υπερεκπροσωπούνταν οι αλλοδαποί (67,6% το 2014), οι χώροι αναμονής των επισκεπτηρίων ήταν γεμάτοι από Έλληνες επισκέπτες (70% το ίδιο έτος). Η μαζική μετανάστευση σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης μετά το 2009 είναι πιθανό να αποδυνάμωσε τα υποστηρικτικά δίκτυα των αλλοδαπών, επιπλέον των άλλων συνεπειών της οικονομικής κρίσης.

(3) Η κατηγοριοποίηση των επισκεπτηρίων στο Τμήμα Ανδρών με κριτήριο τη συγγενική σχέση δίνει, για πρώτη φορά, σαφή εικόνα για την υποστήριξη που λαμβάνουν οι κρατούμενοι μέσω επισκέψεων από τους οικείους τους. Οι άνδρες δέχονταν τακτικότερα επισκέψεις από τις μητέρες (21,7%) και τα αδέλφια (21,8%) που αποτέλεσαν τον πρώτο κύκλο υποστήριξης. Ακολούθησαν, στον δεύτερο κύκλο, οι σύζυγοι (16,3%) και τα μη-συγγενικά τους πρόσωπα (12,1%), δηλαδή κυρίως οι σύντροφοί τους και φίλοι που έλαβαν την απαραίτητη άδεια. Ένας τρίτος κύκλος προήλθε από τους πατέρες (9,7%) και τα ενήλικα παιδιά τους (6,5%). Στον τέταρτο κύκλο, οι υπόλοιποι συγγενείς (ξάδελφοι, θείοι, νύφες/γαμπροί, ανίψια κ.ά.)  πρόσφεραν όλοι μαζί το 10,0% της υποστήριξης μέσω επισκέψεων.

(4) Η σύγκριση των παραπάνω κύκλων υποστήριξης με τους αντίστοιχους για τις γυναίκες πρέπει να λάβει υπόψη ότι στο Τμήμα Γυναικών καταγράφονταν τα ανήλικα παιδιά, εγγόνια ή ανίψια χωριστά από τους ενήλικες συνοδούς τους. Η διαφορά του μέσου όρου επισκέψεων αλλοδαπών και Ελλήνων ήταν σημαντικά μεγαλύτερη στο Τμήμα Γυναικών από ό,τι στο Τμήμα Ανδρών: οι αλλοδαπές κρατούμενες δέχονταν, κατά μέσο όρο, λιγότερο από μία επίσκεψη το τετράμηνο, ενώ οι Ελληνίδες είχαν πάνω από μία επίσκεψη τον μήνα. Στο Τμήμα Γυναικών, μόνο το 12,9% των επισκεπτών ήταν αλλοδαποί.

(5) Ο πρώτος κύκλος υποστήριξης των γυναικών μέσω επισκέψεων περιελάμβανε το 2014, τα αδέλφια (21,2%), τα ενήλικα και ανήλικα παιδιά (19,3%) και τη μητέρα (18,9%) τους. Ο δεύτερος κύκλος προήλθε από μη-συγγενικά τους πρόσωπα (10,3%) και ο τρίτος από τον πατέρα (7,9%) και τον σύζυγό (7,9%) τους. Τέλος, οι υπόλοιποι συγγενείς έκαναν όλοι μαζί το 14,5%, των επισκέψεων, ποσοστό σαφώς υψηλότερο σε σύγκριση με το αντίστοιχο για τους άνδρες. Η υποστήριξη των συζύγων στους άνδρες ήταν σαφώς μεγαλύτερη (16,3%), χωρίς όμως να έχουν ληφθεί εδώ υπόψη οι διαφορές ως προς οικογενειακή κατάσταση ανδρών και γυναικών κρατουμένων.

(6) Παρότι τα διαθέσιμα στοιχεία δεν διακρίνουν το φύλο του επισκέπτη ούτε τον αριθμό των διαφορετικών προσώπων που επισκέφθηκαν τους κρατούμενους, τα υψηλά ποσοστά συζύγων που επισκέφτηκαν άνδρες εγκλείστους και μητέρων που επισκέφτηκαν και τα δύο τμήματα συνιστούν μια ένδειξη ότι γυναίκες επισκέπτονται συχνότερα τόσο τους άνδρες όσο και τις γυναίκες κρατούμενες, όπως συμβαίνει και σε άλλες χώρες[34].

Οι οικογένειες των κρατουμένων θα κληθούν να τους εξασφαλίσουν κατοικία, εισόδημα, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και εργασία μετά την αποφυλάκιση. Η μέγιστη δυνατή διευκόλυνση της επικοινωνίας μεταξύ τους είναι το ελάχιστο που μπορεί να κάνει το σωφρονιστικό σύστημα για την ομαλή κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων, ειδικά σε συνθήκες οικονομικής κρίσης και ελαχιστοποίησης των δημοσίων δαπανών για μετασωφρονιστική μέριμνα.

Σημείωση

Τα στατιστικά στοιχεία περιλαμβάνονται στην έκθεση προς το Κεντρικό Επιστημονικό Συμβούλιο Φυλακών: Αλοσκόφης, Ο. (2018). Επισκεπτήρια στις φυλακές: στατιστικά στοιχεία για το Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού 2005-2014 – κοινωνικές λειτουργίες των επισκεπτηρίων – η διεθνής εμπειρία. Αθήνα: Κ.Κ. Κορυδαλλού.

Ευχαριστώ τον Ψυχολόγο Ιωάννη Ιωαννίδη για την ενθάρρυνση και τις παρατηρήσεις του.

Οι απόψεις είναι αποκλειστικά του συγγραφέα και δεν είναι απαραίτητο να εκφράζουν το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Ουίλιαμ Αλοσκόφης, Δρ. Κοινωνιολόγος, Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού, Σολωμού 3-5, 181 10, Αθήνα, email: koinoniologoi@kkkorydallos.gr

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] R. J. Shlafer, J. Poehlmann, Attachment and caregiving relationships in families affected by parental incarceration, Attachment and Human Development, 12(4), 2019, σελ.395-415. K. Sharratt, Children’s experiences of contact with imprisoned parents: a comparison between four European countries, European Journal of Criminology, 11(6), 2014, σελ.760-775. A. Jones, B. Gallagher, M. Manby, O. Robertson, M. Schützwohl, A. H. Berman, A. Hirschfield, L. Ayre, M. Urban, K. Sharratt, K. Christmann, Children of prisoners: Interventions and mitigations to strengthen mental health, University of Huddersfield, Huddersfield, 2013, σελ.99-100. J. Poehlmann, R.J. Shlafer, E. Maes, A. Hanneman, Factors associated with young children’s opportunities for maintaining family relationships during maternal incarceration, Family Relations, 57(3), 2008, σελ.267-280.
[2] A. Liebling, Prisons and their moral performance: A study of values, quality, and prison life, Oxford, England: Oxford University Press, 2005, σελ.325. W. D. Bales, D. P. Mears, Inmate social ties and the transition to society: Does visitation reduce recidivism? Journal of Research in Crime and Delinquency 45(3), 2008, σελ.287-321. K., Casey-Acevedo, T. Bakken, A. Karle, Children visiting mothers in prison: the effects on mothers' behaviour and disciplinary adjustment. Australian & New Zealand Journal of Criminology, 37(3), 2004, σελ.418-430. R. Dixey, J. Woodall, The significance of ‘the visit’ in an English category-B prison: views from prisoners, prisoners’ families and prison staff, Community, Work & Family, 15(1), 2012, σελ.29-47. J. C. Cochran, D. P. Mears, Social isolation and inmate behavior: a conceptual framework for theorizing prison visitation and guiding and assessing research, Journal of Criminal Justice, 41, 2013, σελ.252-261.
[3] A. Liebling, Suicides in prison, 1992, London: Routledge, σελ.393. C. de Motte, D. Bailey, J. Ward, How does prison visiting affect female offenders’ mental health? Implications for education and development, The Journal of Mental Health Training, Education, and Practice, 7(4), 2012, σελ.170-179. Ωστόσο, στις γυναίκες τα ποσοστά αυτοκτονικού ιδεασμού μετά το επισκεπτήριο είναι υψηλά, K. D. F. Houck, A. B. Loper, The relationship of parenting stress to adjustment among mothers in prison, American journal of Orthopsychiatry, 72(4), 2002, σελ.548-558.
[4] R. Tewksbury, M. De Michele, Going to prison: a prison visitation program, The Prison Journal, 85(3), 2005, σελ.292-310. S. Jiang, L.T. jr. Winfree, Social Support, Gender, and Inmate Adjustment to Prison Life, The Prison Journal, 86(1), 2006, σελ.32-55. J. C. Cochran, The ties that bind or the ties that break: Examining the relationship between visitation and prisoner misconduct, Journal of Criminal Justice, 40, 2012, σελ.433-440. S. E. Siennick, D. P. Mears, W. D. Bales, Here and gone: anticipation and separation effects of prison visits on inmate infractions, Journal of Research in Crime and Delinquency, 50(3), 2013, σελ.417-444.
[5] Bales & Mears, 2008, ό.π., D. Derkzen, R. Gobeil, J. Gileno, Visitation and post-release outcome among federally-sentenced offenders, Research Report No R-205, Correctional Service Canada, 2009.
[6]  Minnesota Department of Corrections, The effects of prison visitation on offender recidivism, Report, 2011.
[7] G. Duwe, V. Clark, Blessed be the social tie that binds: the effects of prison visitation on offender recidivism, Criminal Justice Policy Review 24(3), 2011, σελ.271-296. V. Perry, Maintaining the link: a survey of visitors to New South Wales Correctional Centres, Corrective Services NSW. Research Publication No.51. April 2012. J. C. Cochran, Breaches in the wall: imprisonment, social support, and recidivism, Journal of Research in Crime and Delinquency, 51(2), 2014, σελ.200-229.
[8] G. M. Sykes, The society of captives. A study of a maximum security prison, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1958/1974, σελ.65.
[9]  J. C. Cochran, 2014, ό.π.
[10] Οι Bales & Mears (2008, ό.π.) υπολόγισαν πως 58% των αποφυλακισμένων στην Πολιτεία της Φλόριντα δεν είχαν κανένα επισκεπτήριο κατά το τελευταίο έτος της φυλάκισής τους. Σε άλλη έρευνα του Cochran, σε δείγμα 2070 καταδίκων για κακουργήματα στις φυλακές της Φλόριντα, το 75% δεν είχε δεχτεί ούτε μία επίσκεψη σε διάστημα 12 μηνών (J. C. Cochran, 2012, ό.π.). Τέλος, μόνο το 24% των κρατουμένων στη Φλόριντα (D.P. Mears, J. C. Cochran, S.E. Siennick, W.D. Bales, Prison visitation and recidivism, Justice Quarterly 29(6), 2012, σελ.888-918) και το 39% των κρατουμένων στη Μινεσότα (Duwe & Clark, 2011, ό.π.) δέχτηκαν στη διάρκεια της κράτησής τους επίσκεψη. Οι Casey-Acevedo & Bakken βρήκαν πως το 61% των μητέρων του δείγματός τους (222 γυναίκες με μέσο όρο κράτησης 22 μήνες) δεν είχαν κανένα επισκεπτήριο από τα παιδιά τους, βλ. K. Casey-Acevedo & T. Bakken, Visiting women in prison: Who visits and who cares? Journal of Offender Rehabilitation, 34(3), 2012, σελ.67-83 και K.D.F.
[11] Ο. Αλοσκόφης, Κοινωνική και ποινική κατάσταση των κρατουμένων στη Δικαστική Φυλακή Κορυδαλλού: Διαφορές ημεδαπών – αλλοδαπών, στο Ν. Κ. Κουλούρη (Επιμ.), Επι-φυλακή. Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού: Λειτουργία, κατάσταση και μεταχείριση των κρατουμένων (σελ.39-109), Αθήνα: Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2009, σελ.74-76.
[12] J. A. Arditti, Locked doors and glass walls: family visiting at a local jail, Journal of Loss & Trauma, 8, 2003, 115-138. J. A. Arditti, Parental incarceration and the family. Psychological and social effects of imprisonment on children, parents, and caregivers. New York, NJ: New York University Press, 2014, σελ.17, 127. P. Berry & H. Eigenberg, Role strain and incarcerated mothers: Understanding the process of mothering, Women & Criminal Justice, 15, 2003, σελ.101-119. J. Christian, Riding the bus. Barriers to prison visitation and family management strategies, Journal of Contemporary Criminal Justice 21(1), 2005, σελ.31-48. H. Codd, In the shadow of prison: Families, imprisonment and criminal justice, 2013, London: Routledge. M. L. Comfort, In the tube at San Quentin. The ‘secondary prisonization’ of women visiting inmates, Journal of Contemporary Ethnography, 32(1), 2003, 77-107. M. Comfort, O. Grinstead, K. McCartney, P. Bourgois & K. Knight, ‘You can’t do nothing in this damn place!’: sex and intimacy among couples with an incarcerated male partner, Journal of Sex Research 42(1), 2005, σελ.3–12. Hoffmann, H. C., Byrd, A. L., & Kightlinger, A. M. (2010). Prison programs and services for incarcerated parents and their underage children: results from a national survey of correctional facilities, The Prison Journal, 90(4), 2005, σελ.397-416. J. Sturges & A.M. Al-Khattar, Survey of jail visitors about visitation policies, The Prison Journal, 89(4), 2009, σελ.482-496. J. E. Sturges, Visitation at county jails: potential policy implications. Criminal Justice Policy Review, 13(1), 2002, 32-45.
[13] J. Austin & P. L. Hardyman, The risks and needs of the returning prisoner population, Review of Policy Research 21(1), 2004, σελ.13-29. J. C. Cochran, D. P. Mears, W. D. Bales, & E. A. Stewart, Spatial distance, community disadvantage, and racial and ethnic variation in prison inmate access to social ties, Journal of Research in Crime and Delinquency, 53(2), 2016, σελ.220-254.
[14] Το μέσο μηνιαίο κόστος επισκέψεων, τηλεφωνημάτων και αποστολής δεμάτων σε κρατούμενο εκτιμήθηκε στα $292 από τους O. Grienstead, B. Faigeles, C. Bancroft, & B. Zack,  The financial cost of maintaining relationships with incarcerated African American men: a survey of women prison visitors, Journal of African-American Men 6(1), 2001, σελ.59-69. Το μέσο κόστος κάθε επίσκεψης υπολογίστηκε στα 80 δολάρια από τους J. Christian, J. Mellow & S. Thomas, Social and economic implications of family connections to prisoners, Journal of Criminal Justice, 34, 2006, σελ.443-452.
[15] 25 δολάρια στην Πολιτεία της Αριζόνα (New York Times, September 4, 2011).
[16]  M. L. Comfort, ‘Papa’s House’: the prison as domestic and social satellite, Ethnography 3, 2002, 467-499.
[17] D. Moran, Between outside and inside? Prison visiting rooms as liminal carceral spaces, GeoJournal, 78(2), 2013, σελ.339-351.
[18] J. Poehlmann-Tynan, C. Burnson, H. Runion,& L.A. Weymouth, Attachment in young children with incarcerated fathers, Development and Psychopathology, 29, 2017, σελ.389-404.
[19] Κάθε βιντεο-επισκεπτήριο κοστίζει στις ΗΠΑ από 12 μέχρι 30 δολάρια. Προτιμάται από συγγενείς που αδυνατούν να επισκεφτούν τον έγκλειστο και από παιδιά που αγχώνονται υπερβολικά από το ιδρυματικό περιβάλλον, βλ. S. D. Phillips, Video visits for children whose parents are incarcerated: In Whose best interest? Report. The Sentencing Project, 2012. C. Boudin, T. Stutz & A. Littman,  Prison visitation policies: a fifty State survey, Yale Law and Policy Review, 32, 2013, σελ.149-189. P. A. Fulcher, The double edged sword of prison video visitation: Claiming to keep families together while furthering the aims of the prison industrial complex, Atlanta's John Marshall Law School, 2014 (April). C. Tartaro & M.P. Levy, Inmate visitation: visitor preferences regarding the best visitation modality for children, Corrections: Policy, Practice and Research, 2(1), 2017, σελ.20-40.
[20] J. A. Arditti, 2014, ό.π., σελ.103-5.
[21] E. Goffman, Stigma. Notes on the Management of Spoiled Identity, London: Penguin, 1990. D. Braman, Families and incarceration, στο: M. Mauer & M. Chesney-Lind, (Eds.) Invisible punishment: The collateral consequences of mass imprisonment (σελ.114-131). New York, NY: The New Press, 2003. J. Murray, The cycle of punishment: social exclusion of prisoners and their children, Criminology & Criminal Justice, 7(1), 2007, σελ.55-81.
[22] C. Flynn, Getting there and being there: visits to prisons in Victoria − the experiences of women prisoners and their children, Probation Journal, 61(2), 2014, σελ.176-191.
[23] P. Combessie, Marking the carceral boundary: penal stigma in the long shadow of the prison, Ethnography, 3(4), 2002, 535-555.
[24] H. Codd, Women inside and out: prisoners’ partners, women in prison and the struggle for identity, Internet Journal of Criminology, 2003,            <http://www.internetjournalofcriminology.com/Women%20Inside%20and%20Out.pdf>.
[25] J. E. Sturges, 2002, ό.π.
[26] M. Comfort, Doing time together: Love and family in the shadow of the prison. Chicago: University of Chicago Press, 2007.
[27] K. Casey-Acevedo, T. Bakken & A. Karle, 2004, ό.π.
[28] K. Ronay, The visit: observing children's experience of visiting a relative in prison, Infant Observation, 14(2), 2011, σελ.191-202.
[29] J.J. Turanovic & M. Tasca, Inmates' experiences with prison visitation, Justice Quarterly, Published online: 11 Oct. 2017, σελ.1-36.
[30] L. Clarke, M. O’Brien, R. Day, H. Godwin, J. Connolly, J. Hemmings & T. van Leeson, Fathering behind bars in English prisons: imprisoned father’s identity and contact with their children, Fathering, 3, 2005, σελ.221-241. Cochran, J.C., Mears, D.P. & Bales, W.D. Who gets visited in prison? Individual- and community-level disparities in inmate visitation experiences. Crime and Delinquency, published online 29 July 2014, <http://cad.sagepub.com/content/early/2014/07/28/0011128714542503>. D. P. Connor, R. Tewksbury, Prison inmates and their visitors: an examination of inmate characteristics and visitor types, The Prison Journal, 95(2), 2015, σελ.159-177.
[31] Ο. Αλοσκόφης, Κοινωνικά χαρακτηριστικά και ποινική κατάσταση των κρατουμένων στο Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού: Στατιστικά στοιχεία. Κατάστημα Κράτησης Κορυδαλλού, 2015, σελ.8-10.
[32] Jiang & Winfree, 2006, ό.π.
[33] Το 59% των προσφάτως αποφυλακισμένων ανδρών ελάμβανε οικονομική βοήθεια από συντρόφους, μέλη της οικογένειας ή φίλους και το 88% ζούσε με μέλη της οικογένειάς του στην έρευνα των N. La Vigne, C. Visher, J. Castro, Chicago prisoner’s experiences returning home, Washington, DC: Urban Institute, 2005. Σε άλλη έρευνα, οι αποφυλακισμένοι ζούσαν, επτά μήνες μετά την αποφυλάκισή τους, με την οικογένειά τους σε ποσοστό 84% και ελάμβαναν από αυτή οικονομική ενίσχυση σε ποσοστό 92%, C. A., Visher, J. Yahner, N. La Vigne, Life after prison: Tracking the experiences of prisoners returning to Chicago, Cleveland and Houston. Washington, DC: Urban Institute, 2010.
[34]  Codd, 2003 και 2013, ό.π., Casey-Acevedo & Bakken, 2002, ό.π., Christian, 2005, ό.π.