Φωτ: The Economist

Για δεκαετίες η αντεγκληματική και  σωφρονιστική πολιτική στις Η.Π.Α. είχε εγκαταλείψει το αναμορφωτικό μοντέλο μεταχείρισης, υποκαθιστώντας το με αυτό της ανταπόδοσης και αποτροπής μέσω της ποινής, που θεωρητικά αποτυπώθηκε ως δικαιικό πρότυπο[1]. Η διαστροφή αυτού του μοντέλου ανέδειξε τη βεβαιότητα της επιβολής και εκτέλεσης της φυλάκισης ως το σημαντικότερο μέσο διαχείρισης της εγκληματικότητας[2]. Το αποτέλεσμα αυτής της κατεύθυνσης ήταν πως η αναλογία των 87 κρατουμένων ανά 100.000 άτομα που καταγράφονταν το 1970 στις επίσημες αμερικανικές στατιστικές ανήλθε, για παράδειγμα το 2013, στην αναλογία των 698 κρατουμένων ανά 100.000 άτομα[3].

Όμως, ιδίως από τα μέσα της δεκαετίας του 2000 οι συντηρητικοί πολιτικοί -που πρωτοστατούσαν στο αίτημα για περισσότερη φυλακή- άρχισαν να μεταβάλλουν τις απόψεις τους για την αναγκαιότητα της ύπαρξης «ενός έθνους πίσω από τα κάγκελα»[4]. Αυτό δεν προήλθε ως συνέπεια μιας αναθεωρητικής ανθρωπιστικής ματιάς προς τον πάσχοντα κρατούμενο. Προέκυψε κυρίως από την ίδια πραγματιστική λογική του τύπου “what works” που συνέβαλε στη δημιουργία του υπερτροφικού σωφρονιστικού συστήματος. Δηλαδή, οι συντηρητικοί των Η.Π.Α. αναγνώρισαν ότι α) οι δαπάνες για την υποστήριξη φυλακών μεταξύ της δεκαετίας του 1970 και του 2000 αυξήθηκαν κατά το διπλάσιο σε σχέση με τις δαπάνες για την υγεία και την εκπαίδευση, αλλά και κατά ποσοστό 50% σε σχέση με τις προνοιακές δαπάνες, β) η υψηλή υποτροπή των κρατουμένων δεν αποτελεί λόγο για την ανέγερση περισσότερων φυλακών, αλλά απόδειξη ότι οι σχετικές δαπάνες είναι μη αποδοτικές και γ) η φυλετική ανισότητα που αποτυπώνεται στο ότι οι κρατούμενοι είναι κατά κανόνα «μη λευκοί» εμποδίζει τους συντηρητικούς στο να διεισδύσουν πολιτικά στις μειονότητες[5]. Σαφώς λοιπόν αναγνώρισαν ότι το αμερικανικό ποινικοσωφρονιστικό σύστημα δε λειτουργεί. Αυτή η συνειδητοποίηση οδήγησε σε μια σημαντική μεταρρυθμιστική πολιτική πρωτοβουλία με τη συνεργασία τριών συντηρητικών φορέων, ήτοι του Texas Public Policy Foundation, της American Conservative Union Foundation και της Prison Fellowship. Η πρωτοβουλία έλαβε την πολιτικά χαρακτηριστική ονομασία Right on Crime. Οι στόχοι της καταγράφηκαν το 2010 στην διακήρυξή της[6], που υπογράφηκε από σημαντικές προσωπικότητες της ρεπουμπλικανικής παράταξης, όπως ο πρώην κυβερνήτης της Florida, Jeb Bush, αλλά και εννέα τέως υπουργοί δικαιοσύνης των Η.Π.Α. Η διακήρυξη αναγνωρίζει τα οικονομικά αδιέξοδα που προκαλεί ένα υδροκέφαλο σωφρονιστικό σύστημα[7], καθώς και τη συμβολή των φυλακών στην αύξηση της υποτροπής[8], χωρίς όμως να υποτιμά την αξία της δημόσιας ασφάλειας[9] και την ανάγκη εκτίμησης της επικινδυνότητας των εγκληματιών[10]. Πρωτίστως όμως αυτή η πρωτοβουλία φαίνεται πως συμβάλλει στην αλλαγή παραδείγματος της συντηρητικής αντεγκληματικής και σωφρονιστικής πολιτικής, αφού αποδέχεται την αξία της επανένταξης, προτείνοντας την εγκατάλειψη της ιδέας της απόλυτης δικαιοσύνης[11] και την αναγνώριση του αναμορφωτικού προτύπου ως ιδανικό (sic) μοντέλο[12].

Θεωρητικά λοιπόν η συντηρητική αμερικανική παράταξη έκανε μια μεγάλη τομή, που αντιστρέφει το βαθιά κατασταλτικό παρελθόν της[13], έστω και αν το επιεικές ενδιαφέρον για τους κρατουμένους αναπτύσσεται όχι από μια γνήσια πίστη στον άνθρωπο[14], αλλά κυρίως από τα οικονομικά αδιέξοδα που επισύρει η βαριά καταστολή του. Μάλιστα, από το 2010 μέχρι τις μέρες μας, αυτή η ιδεολογική μετακίνηση επέφερε τα πρώτα πρακτικά αποτελέσματα. Σε κάποιες πολιτείες όπως στις Wyoming, Michigan, Utah, Mississippi και Texas μειώθηκαν οι κρατούμενοι, ενώ έκλεισαν και κάποιες φυλακές[15].

Βεβαίως, η τάση αποσυμφόρησης των φυλακών δεν επιβεβαιώνεται ακόμη σε παναμερικανικό ομοσπονδιακό επίπεδο από τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, αφού ο πληθυσμός των κρατουμένων στις Η.Π.Α. παραμένει σταθερά πάνω από τα 2.000.000 την τελευταία πενταετία[16]. Ακόμη δε, η εκλογή του νέου αμερικανού Προέδρου έχει ανησυχήσει τους ομοϊδεάτες του - υποστηρικτές του Right on Crime, οι οποίοι φοβούνται ότι θα γίνουν πολιτικές υποχωρήσεις στο αναθεωρημένο ποινικοσωφρονιστικό μοντέλο που προωθούν τα τελευταία έτη[17].

Είναι όμως χρήσιμο, η καθολικά πια αναγνωρισμένη αξία του αναμορφωτικού προτύπου και η ανάγκη για λιγότερη φυλακή που ωριμάζει και στην πιο συντηρητική σκέψη, να εμποτίσει και τον εγχώριο πολιτικό διάλογο που ως τώρα διαμορφώνεται από τον ποινικό λαϊκισμό, τους μιντιακούς πανικούς και τον ατεκμηρίωτο λόγο των κομματικών παρατάξεων[18].

Γι’ αυτό κατά τη γνώμη μας, το -υπό τη θεωρία του στρατηγικού σχεδιασμού- όραμα που θα μπορούσαμε να προσδιορίσουμε ως «λιγότερη φυλακή, περισσότερη ασφάλεια», πρέπει να καταστεί το σύγχρονο αντεγκληματικό και σωφρονιστικό διακύβευμα κάθε εθνικής κυβέρνησης ευρωπαϊκού προσανατολισμού.

[1] Γνωστό και ως πρότυπο δικαιοσύνης ή δίκαιης ανταμοιβής.
[2] Τζαννετάκη Τόνια, Ο νεοσυντηρητισμός και η πολιτική της μηδενικής ανοχής: Μια κριτική θεώρηση των θέσεων του James Q. Wilson, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα - Κομοτηνή, 2006, σελ. 81.
[3] U.S. Bureau of Justice Statistics, Correctional populations in the United States, 2013, December 2014.
[4]Human Rights Watch, Nation behind bars: A human rights solution, σε https://www.hrw.org/sites/ default/files/related_material/2014_US_Nation_Behind_Bars_0.pdf
[5] Dagan David and Teles Steven M., Prison Break : Why conservatives turned against mass incarceration, Oxford University Press, 2016, σελ. 2-4.
[6] Βλ. Right on Crime, Statement of Principles, σε http://rightoncrime.com/the-conservative-case-for-reform/statement-of-principles/
[7]“Conservatives are known for being tough on crime, but we must also be tough on criminal justice spending…”, βλ. ό.π.
[8] “And in some instances, they (prisons) have the unintended consequence of hardening nonviolent, low-risk offenders—making them a greater risk to the public than when they entered”, βλ. ό.π.
[9] “We believe public safety is a core responsibility of government because the establishment of a well-functioning criminal justice system enforces order and respect for every person’s right to property and life, and ensures that liberty does not lead to license” ,  βλ. ό.π.
[10] “…the victim’s conception of justice, public safety, and the offender’s risk for future criminal conduct should be prioritized when determining an appropriate punishment” ,  βλ. ό.π.
[11] Σκανδάμης Μαρίνος, Ο θεσμός της απόλυσης υπό όρο, Νομική Βιβλιοθήκη, 2016, σελ. 53 και τις εκεί απόψεις για την ευφημιστική διάσταση του όρου «δίκαιη ανταπόδοση» ή «απόλυτη δικαιοσύνη».
[12] “4. An ideal criminal justice system works to reform amenable offenders who will return to society through harness­ing the power of families, charities, faith-based groups, and communities”, βλ. σε http://rightoncrime.com/the-conservative-case-for-reform/statement-of-principles/
[13] Δημόπουλος Χαράλαμπος, Η μεταχείριση των επικινδύνων κρατουμένων, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2004, σελ. 174 επ.
[14] Αν και υπάρχει θερμή υποστήριξη της πρωτοβουλίας Right on Crime από πολλούς αμερικανούς ευαγγελιστές.
[15]“Why Texas is closing prisons in favour of rehab”, BBC NEWS, 1 December 2014, σε http://www.bbc.com/news/world-us-canada-30275026
[16] Χωρίς να υπολογίζονται οι πάνω από 4.000.000 καταδικασθέντες που βρίσκονται σε καθεστώς απόλυσης υπό όρο ή αναστολής εκτέλεσης κ.λπ.
[17] Nolan Pat, “Dear President Trump : Here’s how to get Right on Crime, Part 1”, The Marshall Project, 17.1.2017, https://www.themarshallproject.org/2017/01/17/dear-president-trump-here-s-how-to-get-right-on-crime-part-1#.hFDdD2ygw
[18] Σκανδάμης Μαρίνος, Επίκαιρα ζητήματα της ποινικής δίκης: Η υποχώρηση των βεβαιοτήτων, ΠοινΔικ 2016,461 επ.