Η ιστορία αρχίζει το 1993, όταν ο Richard Allen Davis, πρώην κατάδικος για σωρεία εγκλημάτων, βίασε και σκότωσε την 12χρονη Polly Klaas. Στις 7 Μαρτίου 1994, ο Κυβερνήτης της Καλιφόρνια Pete Wilson υπογράφει έναν από τους πιο σκληρούς ποινικούς νόμους στη σύγχρονη αμερικανική ιστορία. Είκοσι πέντε χρόνια μετά, η Πολιτεία της Καλιφόρνια φαίνεται πλέον έτοιμη να προχωρήσει προς την αποκλιμάκωση του πλαισίου ποινής που προβλέπει ο λεγόμενος «Three Strikes-Law» - ένας νόμος, που έχει δεχθεί έντονη κριτική αναφορικά με τα δυσανάλογα υψηλά ποσοστά μικροεγκληματιών, ιδίως Αφροαμερικανών και ψυχικά ασθενών, που έχουν καταδικασθεί κατ’ εφαρμογή του.
Στο μπέιζμπολ, αν κάποιος παίκτης συμπληρώσει τρεις αποτυχημένες προσπάθειες («strikes»)[1] αποσύρεται από τον αγώνα· το ίδιο και ο δράστης στην Καλιφόρνια καθώς και σε άλλες είκοσι επτά Πολιτείες των ΗΠΑ. Ο Νόμος της Καλιφόρνια είναι ο δεύτερος παλαιότερος αντίστοιχος νόμος στις ΗΠΑ, μετά από αυτόν της Ουάνσιγκτον (o οποίος πρόσφατα δέχθηκε σημαντικές τροποποίησεις). Υπό τον «Νόμο των τριών αποτυχημένων προσπαθειών (strikes)», ως είχε στην αρχική του μορφή, το πρώτο του «strike», καταλογιζόταν στον δράστη που διέπραττε κάποιο σοβαρό κακούργημα για πρώτη φορά Σε ένα δεύτερο στάδιο, αρκούσε ο δράστης να διέπραττε οποιοδήποτε αδίκημα –ακόμη και ελαφρύ πλημμέλημα- προκειμένου να βρεθεί στην φυλακή με την διπλάσια της προβλεπόμενης για το οικείο αδίκημα ποινή (δεύτερο «strike»). Το τρίτο «strike» καταλογιζόταν πάλι για οποιοδήποτε είδους έγκλημα, ανεξαρτήτως βαρύτητας, και είχε ως συνέπεια την ισόβια κάθειρξη. Το αποτέλεσμα: στα τέσσερα πρώτα έτη εφαρμογής του, 40.000 άνθρωποι καταδικάστηκαν βάσει αυτού του Νόμου, ενώ οι φυλακές έβριθαν ισοβιτών, καταδικασμένων στην ποινή αυτή για ελαφρότατα εγκλήματα, όπως συνέβη άλλωστε σε –τουλάχιστον– 360 καταγεγραμμένες περιπτώσεις, όπου άτομα καταδικάσθηκαν σε ισόβια κάθειρξη για μικροκλοπές σε καταστήματα.
Τον Νοέμβριο του 2012 ψηφίστηκε από το 70% των κατοίκων της Πολιτείας η Πρόταση υπ’ αριθμόν 36. Δύο ήταν οι βασικές μεταρρυθμίσεις που επέφερε στον «Νόμο των τριών αποτυχημένων προσπαθειών»: πρώτον, η καταδίκη σε ισόβια κάθειρξη επιβαλλόταν μόνο σε περιπτώσεις όπου και το τρίτο αδίκημα ήταν σοβαρό κακούργημα, σε μια προσπάθεια να επιτευχθεί μια αναλογικότητα μεταξύ τελικής ποινής και βαρύτητας εγκλήματος. Δεύτερον, παρασχέθηκε το δικαίωμα σε όσους είχαν καταδικαστεί σε ισόβια κάθειρξη για μη σοβαρό κακούργημα να εφεσιβάλλουν κατά της ποινής τους.
Σχηματικά, τα τρία στάδια, υπό το ισχύον νομικό πλαίσιο, είναι τα ακόλουθα:
- Πρώτο «strike»: Οποιοδήποτε σοβαρό κακούργημα από την λίστα εγκλημάτων του άρθρου 1192.7 του Πολιτειακού Ποινικού Κώδικα, που περιλαμβάνει την ανθρωποκτονία από πρόθεση ή εν βρασμώ (και την απόπειρα της πρώτης), τον ακρωτηριασμό μέλους του σώματος, τη παιδεραστία, τη σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκου, τη σοβαρή σωματική βλάβη με χρήση πυρομαχικών, την επίθεση με θανατηφόρο όπλο κατά αστυνομικού, την επίθεση με πρόθεση βιασμού ή ληστείας, την απαγωγή, τον εμπρησμό, την κοινώς επικίνδυνη έκρηξη, το έγκλημα του «apartheid», βαριές μορφές κλοπής και κάθε άλλο κακούργημα που τιμωρείται με ισόβια κάθειρξη ή θανατική ποινή (ή η απόπειρα αυτού) λογίζεται ως το πρώτο «strike».
- Δεύτερο «strike»: Αν υπάρχει δεύτερη καταδίκη του ίδιου προσώπου για κάποιο εκ των εγκλημάτων της ως άνω λίστας, τότε το επιβαλλόμενο πλαίσιο ποινής για αυτό το έγκλημα αυτομάτως διπλασιάζεται.
- Τρίτο «strike»: Αν κάποιος καταδικασθεί και τρίτη φορά για το ίδιο ή άλλο σοβαρό ή βίαιο κακούργημα, τότε αυτομάτως του επιβάλλεται ισόβια κάθειρξη, ανεξάρτητα από το πλαίσιο της ποινής του εγκλήματος που διέπραξε. Ισόβια κάθειρξη συνεχίζεται να επιβάλλεται, αν το τρίτο «strike» δεν είναι μεν σοβαρό ή βίαιο κακούργημα αλλά σχετίζεται με παραβάσεις περί ναρκωτικών, σεξουαλικά εγκλήματα ή περιλαμβάνει την οπλοκατοχή. Αντίστοιχα διατηρείται η ισόβια κάθειρξη για κακουργήματα μη σοβαρά ή βίαια, αν οι προηγούμενες καταδίκες ήταν για βιασμό, δολοφονία ή σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκου.
Τον Νοέμβριο του 2016 η Πολιτεία της Καλιφόρνια ψήφισε την Πρόταση υπ’ αριθμόν 57, με την οποία καθορίστηκαν νέοι ευνοϊκοί όροι πρόωρης αποφυλάκισης για όσους δεν έχουν διαπράξει βίαιο έγκλημα. Με τον τρόπο αυτό, επήλθε ένα μεγάλο ρήγμα στον «Νόμο των τριών αποτυχημένων προσπαθειών», ώστε πλέον να θεωρείται επιβεβλημένη η μεταρρύθμισή του. Έτσι, η Κυβέρνηση της Πολιτείας εξετάζει τους τελευταίους μήνες τη δυνατότητα τροποποίησης του υφιστάμενου καθεστώτος μέσω Πρότασης που θα φέρει σε ψήφιση, σύμφωνα με έγγραφα που έφερε στο φως το Associated Press. Η μεταρρύθμιση αυτή υπολογίζεται ότι θα αφορά τουλάχιστον 3.000-4.000 κρατούμενους για μη βίαια εγκλήματα, οι οποίοι, εφ’ όσον ψηφισθεί η Πρόταση, θα πρέπει να περάσουν από εξέταση και ακρόαση από την αρμόδια επιτροπή αποφυλακίσεων.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εξελίξεις αυτές ακολουθούν την πρόσφατη νομολογιακή αλλαγή πλεύσης απέναντι στον Νόμο αυτό: όλο και περισσότερα δικαστήρια της Πολιτείας, αρχής γενομένης από τον προηγούμενο Σεπτέμβριο, δέχονται ότι οι κρατούμενοι για μη βίαια εγκλήματα εμπίπτουν στις διατάξεις της Πρότασης υπ’ αριθμόν 57 και μπορούν να αιτηθούν την πρόωρη αποφυλάκισή τους υπό όρους. Σύμφωνα με τα Δικαστήρια, «δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ψηφοφόροι που ενέκριναν την Πρόταση υπ΄ αριθμόν 57 επιθυμούσαν όντως και οι κρατούμενοι βάσει του “Νόμου των τριών αποτυχημένων προσπαθειών” να μπορούν να τύχουν των ευνοϊκών διατάξεων της πρόωρης αποφυλάκισης», προσθέτοντας ότι «υπάρχουν ισχυρές αποδείξεις ότι οι ψηφοφόροι επιθυμούσαν ακριβώς αυτό». Σε καμία από αυτές τις αποφάσεις ο τοπικός Κυβερνήτης δεν άσκησε έφεση, αποδεχόμενος με αυτόν τον τρόπο τις εξελίξεις που αναμένεται να ωφελήσουν πάνω από 3.000 κρατούμενους για ελάσσονα αδικήματα. Ο δικηγόρος Michael Romano, διευθυντής του Προγράμματος «Stanford Three Strikes Project» -ενός προγράμματος που επιχειρεί να συνδράμει τους καταδικασθέντες βάσει αυτού του Νόμου- τονίζει ότι η απόφαση της Διοίκησης να συμμορφωθεί στις παραπάνω κρίσεις συνιστά «ένα μεγάλο, ένα τεράστιο βήμα. Είναι μια μνημειώδης απόφαση». Κρατούμενοι που έχουν καταδικασθεί σε ισόβια κάθειρξη επειδή έκλεψαν ένα-δύο μπουκάλια ουίσκι από ένα σούπερ-μάρκετ, ένα ποδήλατο ή βρέθηκαν να κατέχουν μισό γραμμάριο μεταμφεταμίνης πρόκειται να ευνοηθούν από τις νεότερες εξελίξεις, τονίζει ο Romano.
Τα δεδομένα εφαρμογής αυτού του Νόμου αποκαλύπτουν, σύμφωνα με το «Stanford Three Strikes Project», το αληθινό πρόσωπο των καταδικασθέντων δραστών. «Εδώ και δεκαετίες, η Καλιφόρνια κατανόησε πια πως οι καταδικασθέντες κατά τον Νόμο αυτό δεν είναι δράστες εγκλημάτων βίας ούτε εγκλημάτων μείζονος βαρύτητας, πολλοί δε από αυτούς έχουν διαπράξει ελαφρά πλημμελήματα. Μάλιστα, ανάμεσά τους, υπερεκπροσωπούνται δυσανάλογα οι Αφροαμερικανοί και οι ψυχικά νοσούντες. Επιπλέον, σύμφωνα με τις κρατικές εκτιμήσεις ο κίνδυνος να διαπράξουν κάποιο νέο έγκλημα είναι ελάχιστος», αναφέρει ο Romano. Το ποσοστό των Αφροαμερικανών ξεπερνά το 45%. Παράλληλα, σύμφωνα με δεδομένα από το έτος 2012, ενώ το ποσοστό των φυλακισμένων με ψυχικές διαταραχές σε όλη την χώρα αγγίζει το 1/6, το αντίστοιχο ποσοστό κατ’ εφαρμογή του παραπάνω Νόμου στην Καλιφόρνια ξεπερνά το 40%. «Κατά την εμπειρία μου, όλοι όσοι έχουν καταδικασθεί σε ισόβια κάθειρξη για κάποιο έγκλημα που δεν είναι μείζονος βαρύτητας ούτε έγκλημα βίας (π.χ. μικροκλοπές) πάσχουν από κάποιου είδους ψυχική ασθένεια ή αναπηρία – από οργανική εγκεφαλική δυσλειτουργία ή σχιζοφρένεια, καθυστέρηση ή μετατραυματική κρίση άγχους», αναφέρει ο Romano, που συντονίζει τον επιστημονικό αγώνα κατά του Νόμου. «Όλοι σχεδόν είχαν κακοποιηθεί ως παιδιά, όλοι παρέμειναν άστεγοι για πολύ καιρό και πολλοί ήταν αγράμματοι, ενώ σχεδόν κανένας δεν κατέχει απολυτήριο λυκείου», συνεχίζει. Αξίζει τέλος να αναφερθεί ότι από τους 2.200 δράστες κακουργημάτων που δεν ήταν μείζονος βαρύτητας ούτε εμπεριείχαν βία και καταδικάστηκαν κατά τις επιταγές του «Νόμου των τριών αποτυχημένων προσπαθειών», εν συνεχεία δε απολύθηκαν κάνοντας χρήση των ευνοϊκών διατάξεων της Πρότασης υπ’ αριθμόν 36, μόλις το 11% καταδικάσθηκε ξανά μετά την αποφυλάκισή του, την ώρα που τα αντίστοιχα ποσοστά των καταδικασθέντων βάσει άλλων Νόμων ξεπερνούν το 45%! Ο «Νόμος των τριών αποτυχημένων προσπαθειών» της Καλιφόρνια καταδεικνύει στο τέλος της ημέρας ότι οι αυστηροί ποινικοί νόμοι έχουν συνήθως τα αντίθετα αποτελέσματα από τα αναμενόμενα.
Γ. Γιαννούλης
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
[1] Δάνεια ορολογία από τη γλώσσα του «baseball»: Στον παίκτη (batter) που προσπαθεί να αποκρούσει με το μπαστούνι του «baseball» την μπάλα, η οποία προέρχεται από τη βολή του «ρίπτη» (pitcher), επιτρέπονται μόνο δύο αποτυχημένες προσπάθειες (strikes). Μετά το τρίτο «strike» ο «batter» πρέπει να εγκαταλείψει το γήπεδο. Κατ’ αναλογία οι «Νόμοι των τριών αποτυχημένων προσπαθειών» που προβλέπουν διάφορες πολιτείες των ΗΠΑ (Three Strikes-Laws) αρκούνται σε δύο πρότερες καταδίκες του δράστη για εγκλήματα ως επί το πλείστον υψηλής βαρύτητας, ώστε μετά την τρίτη «αποτυχημένη προσπάθεια» να επιβάλουν στον δράστη την ποινή της ισόβιας κάθειρξης.
