-
- Η Ειδική Μόνιμη Επιτροπή της Βουλής για το σωφρονιστικό σύστημα και τις λοιπές δομές εγκλεισμού κρατουμένων στη συνεδρίασή της που πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη, 31 Μαΐου 2017 στο Μέγαρο της Βουλής είχε ως μόνο θέμα της ημερήσιας διάταξης την έκφραση γνώμης επί του Στρατηγικού Σχεδίου για το Σωφρονιστικό Σύστημα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τα έτη 2018 - 2020. Σκοπός της συνεδρίασης ήταν να καταγραφούν οι απόψεις των μελών της επιτροπής και να τεθούν υπόψη του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και του Γενικού Γραμματέα Αντεγκληματικής Πολιτικής προκειμένου να συμπεριληφθούν στον στρατηγικό σχεδιασμό κατά τα επόμενα στάδια της επεξεργασίας του. Στη συζήτηση δεν κλήθηκε η ηγεσία του Υπουργείου και η Επιτροπή δεν έλαβε αποφάσεις διότι το κείμενο του στρατηγικού σχεδιασμού θα επανεξεταστεί αφού λάβει πληρέστερη μορφή με τις συμβολές και άλλων φορέων που έχουν κληθεί να διατυπώσουν τις παρατηρήσεις τους.
- Από την πλευρά της Προέδρου της Επιτροπής Παναγιώτας Κοζομπόλη-Αμανατίδη επισημάνθηκε ότι η αποστολή του στρατηγικού σχεδιασμού για έκφραση γνώμης από την Επιτροπή της Βουλής και άλλους φορείς γίνεται για πρώτη φορά και εκτιμάται ως μια πολύ θετική πρωτοβουλία. Όπως αναφέρει ο Υπουργός Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στον εισαγωγικό του χαιρετισμό, αυτό το στρατηγικό σχέδιο αποτελεί μια πρώτη προσπάθεια για να τεθούν οι στόχοι και να καθοριστεί η στρατηγική και οι βασικές αρχές της σωφρονιστικής πολιτικής της χώρας μας, όπως προτείνει εδώ και χρόνια το Συμβούλιο της Ευρώπης. Το σχέδιο θέτει το όραμα για το σωφρονιστικό σύστημα, ορίζει την αποστολή όσων το υπηρετούν και θέτει τους επιχειρησιακούς στόχους για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων. Στη συνέχεια η Πρόεδρος της Επιτροπής αναφέρθηκε στη δομή και το περιεχόμενο του σχεδίου στρατηγικού σχεδιασμού. Εξέφρασε την ικανοποίησή της για τους άξονες που το διατρέχουν και την προωθούμενη αλλαγή παραδείγματος στο σωφρονιστικό σύστημα: από την ασφάλεια και την αύξηση της χωρητικότητας των φυλακών στην κοινωνική επανένταξη και τη σταθεροποίηση του πληθυσμού των κρατουμένων με τη διατήρηση του αριθμού τους σε επίπεδο αντίστοιχο της υπάρχουσας χωρητικότητας, ώστε να μην δημιουργείται το φαινόμενο του υπερπληθυσμού. Πρόσθεσε, όμως, ότι η μη αναφορά σε πόρους και σε χρονοδιάγραμμα υλοποίησης είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί στα επόμενα στάδια επεξεργασίας του σχεδίου και μέχρι την οριστικοποίησή του.
- Στη συνεδρίαση έλαβαν τον λόγο δεκατρείς βουλευτές (Χαράλαμπος Αθανασίου, Ιωάννης Θεοφύλακτος, Δημήτριος Καβαδέλλας, Γαρυφαλλιά Κανέλλη, Κωνσταντίνος Καραγκούνης, Αναστάσιος Κουράκης, Τριαντάφυλλος Μηταφίδης, Θεόδωρος Παπαθεοδώρου, Αθανάσιος Παπαχριστόπουλος, Αφροδίτη Σταμπουλή, Αντώνιος Συρίγος, Ιάσων Φωτήλας, Μάξιμος Χαρακόπουλος). Από τις τοποθετήσεις τους προκύπτουν δύο γενικές τάσεις για τον στρατηγικό σχεδιασμό, μια θετική και μια αρνητική. Στην πρώτη περίπτωση εκφράστηκε συμφωνία με το περιεχόμενο της πρωτοβουλίας του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και αναφέρθηκαν ορατές βελτιώσεις που έχουν συντελεστεί κατά την τελευταία διετία στις συνθήκες διαβίωσης και στις δραστηριότητες που αναπτύσσονται στις φυλακές, τις οποίες γνωρίζουν τα μέλη της Επιτροπής που τις έχουν επισκεφθεί. Στη δεύτερη περίπτωση διατυπώθηκαν έντονες αντιρρήσεις για την κυβερνητική πολιτική, τη φιλοσοφία και τις προτεραιότητές της στον τομέα της ασφάλειας και του σωφρονισμού και αμφισβητήθηκαν η βάση του στρατηγικού σχεδιασμού, η αντίληψη που εκφράζει και η πρόοδος που αναφέρεται ότι έχει συντελεστεί κατά το τελευταίο διάστημα στο σωφρονιστικό σύστημα.
- Υποστηρίχθηκε ότι η αναμόρφωση του Ποινικού και του Σωφρονιστικού Κώδικα είναι εξίσου, ίσως και περισσότερο σημαντικές από τον στρατηγικό σχεδιασμό για το σωφρονιστικό σύστημα όπως και ότι είναι ανάγκη να συσχετισθούν η ποινική και η σωφρονιστική νομοθεσία, για την αλλαγή των οποίων δεν υπάρχουν δεσμεύσεις στο σχέδιο. Αναφέρθηκε ότι απαιτείται εξορθολογισμός των ποινών και εγκατάλειψη της εισαγωγής έκτακτων μέτρων πρόωρης αποφυλάκισης με τα οποία υπονομεύεται η επανενταξιακή και αναμορφωτική κατεύθυνση των δράσεων του προτεινόμενου στρατηγικού σχεδιασμού. Γενικότερα παρατηρήθηκε ότι ο στρατηγικός σχεδιασμός χρειάζεται περαιτέρω επεξεργασία, εξειδίκευση των στόχων που θέτει και των μέσων επίτευξής τους.
- Αρκετοί βουλευτές ανέδειξαν την παράλειψη των συντακτών του σχεδίου να περιλάβουν συγκεκριμένες αναφορές σχετικά με τους τομείς στους οποίους υπάρχουν προβλήματα, τα προβλήματα καθεαυτά και τους προτεινόμενους τρόπους επίλυσής τους, τους διαθέσιμους οικονομικούς πόρους και τις πηγές προέλευσής τους, τις υπάρχουσες υποδομές και το προσωπικό που τις στελεχώνει καθώς και τον χρονικό ορίζοντα υλοποίησης των σχεδιαζόμενων μέτρων. Έτσι, υποστηρίχθηκε, η υλοποίηση κάθε πρόβλεψης μπορεί να παραπέμπεται στο μέλλον επ' αόριστον. Με αυτό το επιχείρημα πολλοί βουλευτές είχαν την άποψη ότι το υπό συζήτηση κείμενο αποτελεί ένα γενικόλογο και πρόχειρο ευχολόγιο που δεν μπορεί να θεωρηθεί στρατηγικός σχεδιασμός. Παρατηρήθηκε ειδικότερα ότι οι αναφορές του σχεδίου δεν αντιστοιχούν σε κάποιο μοντέλο κατανόησης που θα επέτρεπε να συζητηθούν όσα προβλέπει (π.χ. για τη βελτίωση των συνθηκών κράτησης, με τη οποία ουδείς διαφωνεί, χρειάζεται ένα πλάνο με τη δυναμικότητα και τον διαθέσιμο χώρο των φυλακών και με την κατανομή των φυλακισμένων σ’ αυτές, που δεν υπάρχει).
- Ένα από τα βασικά σημεία του προβληματισμού που εξέφρασαν οι βουλευτές είναι η κατά τον στρατηγικό σχεδιασμό επιχειρούμενη αλλαγή παραδείγματος στο σωφρονιστικό σύστημα. Ειδικότερα:
- α. Οι βουλευτές οι οποίοι τάχθηκαν υπέρ της πρωτοβουλίας του Υπουργείου Δικαιοσύνης δέχτηκαν ότι η έμφαση στην κοινωνική επανένταξη των δραστών και η σταθεροποίηση του πληθυσμού των φυλακών στο επίπεδο που επιτρέπει η πραγματική κατάσταση των φυλακών της χώρας με συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης των κρατουμένων είναι εύστοχες επιλογές και ότι η κατασκευή νέων φυλακών δεν είναι λύση για την αντιμετώπιση του προβλήματος του υπερπληθυσμού, για το οποίο απαιτείται η ανάπτυξη εναλλακτικών μέτρων και κυρώσεων. Μίλησαν για προσπάθεια καταπολέμησης των κοινωνικών ριζών της εγκληματικότητας, όχι για περισσότερες φυλακές που καταλήγουν να είναι σχολεία εγκληματιών. Οι βουλευτές εν προκειμένω δέχονται ότι το κοινωνικό κράτος οφείλει να είναι παρόν και στις φυλακές και ότι δεν νοείται σωφρονισμός όταν η κράτηση γίνεται υπό συνθήκες απάνθρωπες και εξευτελιστικές, χωρίς μέριμνα για την εκπαίδευση, την υγεία, την απεξάρτηση, την επαγγελματική και κοινωνική αποκατάσταση με ειδική πρόνοια για τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες (άποροι, άστεγοι, αλλοδαποί μετανάστες, ανήλικοι). Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ζήτησαν να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση και να υπάρξουν συγκεκριμένες παρεμβάσεις για την ενίσχυση δομών και προγραμμάτων, που θα διευκολύνουν τη ζωή των κρατουμένων που αποφυλακίζονται με όρους νομιμότητας, σε συνεργασία με τα συναρμόδια Υπουργεία (Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Παιδείας, Υγείας). Συμφώνησαν ότι η διατήρηση του πληθυσμού των φυλακών σε αριθμό που δεν υπερβαίνει τους 10.000 κρατούμενους είναι κεντρική στρατηγική επιλογή και μπορεί να επιτευχθεί με παρεμβάσεις στο σύστημα των ποινών, στη διάρκειά τους και στη μορφή τους, δηλαδή με στροφή στις κυρώσεις και τα μέτρα που εκτίονται στην κοινότητα. Ειδικές παρεμβάσεις ως προς τον τρόπο απονομής της δικαιοσύνης χρειάζονται για τους υποδίκους (προσωρινά κρατουμένους) και τους αλλοδαπούς κρατουμένους που αποτελούν μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού των φυλακών.
- β. Πολλοί από τους βουλευτές που τήρησαν επικριτική στάση εστίασαν στον τομέα της ασφάλειας και της προστασίας των πολιτών από την εγκληματικότητα που υποστηρίχθηκε ότι βρίσκεται σε έξαρση. Κατά την άποψη αυτή η ασκούμενη πολιτική είναι προσανατολισμένη στην ανοχή προς την πάσης φύσεως εγκληματικότητα με τη λήψη έκτακτων, χαριστικών μέτρων αποσυμφόρησης που επαναλαμβάνονται και μετατρέπουν την εξαίρεση σε κανόνα αλόγιστα, χωρίς δηλαδή να λαμβάνεται υπόψη η σοβαρότητα των εγκλημάτων που έχουν τελέσει οι αποφυλακιζόμενοι και οι ανάγκες των θυμάτων τους, κάτι που γινόταν στο παρελθόν. Η ανταλλαγή απόψεων για το θέμα αυτό εξελίχθηκε σε οξεία αντιπαράθεση μεταξύ βουλευτών της κυβερνητικής πλειοψηφίας και της μείζονος αντιπολίτευσης λόγω της τελείως διαφορετικής εκτίμησής τους ως προς τη βασιμότητα και την τεκμηρίωση των επιχειρημάτων που χρησιμοποιήθηκαν εκατέρωθεν. Περαιτέρω, στο πλαίσιο αυτό αναφέρθηκε ότι δεν αποτυπώνεται στο σχέδιο η διεθνής τάση για περισσότερη ασφάλεια και λιγότερες φυλακές και ότι η σωφρονιστική και αντεγκληματική πολιτική δεν μπορεί να εδράζονται στην έλλειψη χώρου στις φυλακές, ότι ο πληθυσμός των κρατουμένων στην Ελλάδα σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό δεν είναι μεγάλος και ότι απαιτείται ένα πρόγραμμα κατασκευής νέων καταστημάτων κράτησης και αναβάθμισης αυτών που λειτουργούν καθώς και η λειτουργία καταστημάτων κράτησης νέου τύπου με έμφαση στην ασφάλεια. Αναφέρθηκε μάλιστα ότι ο σχεδιασμός προηγούμενων κυβερνήσεων προέβλεπε αύξηση των θέσεων κράτησης και των κρατουμένων σε 20.000 και ότι οι συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα δίνουν πολλές δυνατότητες προς αυτή την κατεύθυνση.
- γ. Άλλοι από τους βουλευτές που εξέφρασαν κριτική για το σχέδιο δεν επικαλέστηκαν τα προτάγματα των υποστηρικτών της πολιτικής για επιβολή του νόμου και της τάξης, αλλά διαφώνησαν με την προσέγγιση που θέτει ως στρατηγικό στόχο τη διατήρηση του αριθμού των κρατουμένων κάτω από τους 10.000. Κατά την ίδια άποψη, με αυτόν τον στρατηγικό στόχο ο σεβασμός στα δικαιώματα του ανθρώπου εξαρτάται από την αναγωγή των κρατουμένων σε ένα μέγεθος που θα θεωρείται ανεκτό ή μη ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες του σωφρονιστικού συστήματος και όχι σύμφωνα με τον ρόλο και την αποστολή του. Στο ίδιο πλαίσιο συζήτησης, από ορισμένες πλευρές εκφράστηκαν αντιρρήσεις όσον αφορά την πρωτοτυπία του εγχειρήματος να υπάρξει στρατηγικός σχεδιασμός και έγινε αναφορά σε άλλες όμοιες πρωτοβουλίες που αναλήφθηκαν στο παρελθόν (π.χ. το 2012) και στα χαρακτηριστικά τους (εκσυγχρονισμός των δομών, εξανθρωπισμός των συνθηκών κράτησης, σύνδεση με το ΕΣΥ, προώθηση εναλλακτικών μορφών έκτισης των ποινών, αξιοποίηση των αγροτικών φυλακών για τον διαχωρισμό των κρατουμένων, εισαγωγή του ηλεκτρονικού γεωεντοπισμού, ίδρυση φυλακών ασφαλείας).
- Αναφέρθηκε -χωρίς να διατυπωθούν ρητά αντιρρήσεις- ότι το περιεχόμενο και η συνέπεια της ποινής είναι αυτή καθεαυτή η στέρηση της ελευθερίας των καταδικαζόμενων και ότι τα υπόλοιπα ανθρώπινα δικαιώματα δεν μπορεί να υποχωρούν μετά τη στέρηση της ελευθερίας. Επισημάνθηκε επίσης ότι η κράτηση βιώνεται με συνθήκες και όρους ταξικής ανισότητας και ότι απαιτείται η λήψη άμεσων μέτρων βελτίωσης όπως η τήρηση του προβλεπόμενου στον Σωφρονιστικό Κώδικα ατομικού χώρου, ο διαχωρισμός των κρατουμένων ανάλογα με τη βαρύτητα των πράξεών τους και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους ώστε να γίνουν σεβαστά τα δικαιώματα όλων, η ένταξη των εξαρτημένων κρατουμένων σε προγράμματα απεξάρτησης με αναβάθμιση των υπαρχουσών δομών και τη δημιουργία νέων, η ειδική μέριμνα για τους ανήλικους κρατουμένους.
- Αντιρρήσεις εκφράστηκαν από μια πλευρά για την ανάθεση δράσεων επανένταξης σε Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις και η ανάμειξη μη κυβερνητικών οργανώσεων σε συναφείς τομείς, διότι -σύμφωνα με τη συγκεκριμένη άποψη- οδηγούν στην ιδιωτικοποίηση κοινωνικών υπηρεσιών. Από την ίδια πλευρά προβληματική επίσης θεωρήθηκε η προγραμματική συμφωνία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με τον Συνήγορο του Πολίτη. Το σκεπτικό που αναπτύχθηκε για τον προβληματισμό αυτόν είναι ότι έτσι ο ΣτΠ αναλαμβάνει να παρέχει άλλοθι στην κυβερνητική σωφρονιστική πολιτική και συρρικνώνεται ακόμη περισσότερο ο όποιος ανεξάρτητος ρόλος διακηρύσσεται ότι έχει. Περαιτέρω απορίες και προβληματισμούς προκαλεί η συμμετοχή διευθυντών και στελεχών των φυλακών σε διεθνή σεμινάρια και συναντήσεις με θέμα τη «ριζοσπαστικοποίηση» εντός των φυλακών, ιδίως ως προς το τι νοείται ως ριζοσπαστικοποίηση και τι αντιλήψεις και σκοπιμότητες εκφράζει το ενδιαφέρον για την πρόληψη και την αντιμετώπισή της. Συναφές, αλλά όχι περιοριζόμενο στο ζήτημα της ριζοσπαστικοποίησης, είναι το ευρέως συζητούμενο αλλού θέμα της εκτίμησης της επικινδυνότητας των κρατουμένων, που τέθηκε από άλλη πλευρά με την παρατήρηση ότι γι’ αυτό δεν υπάρχει καμιά αναφορά στον σχεδιασμό. Επίσης με σκεπτικισμό αντιμετωπίστηκε η εισαγωγή τρόπων επικοινωνίας των κρατουμένων με ηλεκτρονικά μέσα που μπορεί να υποκαταστήσουν την αναγκαία, ζωντανή επαφή του κρατούμενου με τους οικείους και τους συνηγόρους υπεράσπισής του. Επ’ αυτού σημειώθηκε ότι θα μπορούσαμε να επιτύχουμε καλύτερες προϋποθέσεις διασφάλισης δικαιωμάτων και διαχείρισης του σωφρονιστικού πληθυσμού εάν δημιουργούσαμε ένα σύστημα ενίσχυσης και διευρυμένης εφαρμογής των ηλεκτρονικών μέσων επιτήρησης και μάλιστα με όρους κοινωνικής πολιτικής.
- Σε επίπεδο διαρθρωτικών και άλλων αλλαγών, κριτική ασκήθηκε για την καθυστέρηση που παρατηρείται στην ολοκλήρωση της διαδικασίας ένταξης του Ψυχιατρείου Κρατουμένων Κορυδαλλού στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, για τη δημιουργία χωριστής Διεύθυνσης Συντονισμού Φυλακών που δεν προσδίδει κάτι νέο στη διοίκησή τους, για την οριακή κατάσταση λειτουργίας αρκετών καταστημάτων κράτησης, για τη διαφοροποίηση της χωρητικότητας κάποιων από αυτά που ανακοινώθηκε πρόσφατα χωρίς να είναι σαφές πώς προέκυψαν οι νέοι αριθμοί, για τη στελέχωση των καταστημάτων κράτησης με νέες προσλήψεις χωρίς να είναι γνωστό σε ποιες υπηρεσίες θα κατανεμηθούν οι νεοδιοριζόμενοι υπάλληλοι, για το πρόγραμμα ανακατασκευής των φυλακών ή άλλων παρεμβάσεων και την απορροφητικότητα κονδυλίων από το πρόγραμμα ΕΣΠΑ κ.λπ., για θεσμικές προσαρμογές απαραίτητες για την εφαρμογή της ημιελεύθερης διαβίωσης και της αξιοποίησης των αγροτικών φυλακών. Ειδικά όσον αφορά τον διαχωρισμό των κρατουμένων κατατέθηκε η πρόταση για δημιουργία ξεχωριστών φυλακών, ανάλογα με τη φύση της αξιόποινης πράξης κάθε κρατουμένου, ώστε να μη συνυπάρχουν δράστες οικονομικών εγκλημάτων με δράστες εγκλημάτων βίας. Προτάθηκαν ακόμη η δραστική μείωση του χρόνου της προσωρινής κράτησης και ο ορισμός δικασίμου ταυτόχρονα με την απόφαση για την επιβολή της, η σύνδεση της εκπαίδευσης των κρατουμένων με την επαγγελματική αποκατάστασή τους, ο εκσυγχρονισμός της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται για την ηλεκτρονική επιτήρηση.
- Άλλες προτάσεις που διατυπώθηκαν για ένταξη ή για περαιτέρω επεξεργασία στον στρατηγικό σχεδιασμό αφορούν την ενεργειακή αναβάθμιση των καταστημάτων κράτησης, την εφαρμογή της νομοθεσίας για την απεξάρτηση των κρατουμένων σε τρία διαδοχικά στάδια, εντός και εκτός φυλακής (διάγνωση για την αναγκαιότητα αποτοξίνωσης, ψυχολογική προετοιμασία που καταλήγει σε απόλυση με κρίση Δικαστικού Συμβουλίου και παρακολούθηση εκτός της μονάδας της φυλακής), τη μετατροπή των σχολείων των φυλακών σε κανονικές εκπαιδευτικές δομές επαρκώς και εγκαίρως στελεχωμένες με σταθερό προσωπικό, την ενίσχυση των βιβλιοθηκών των φυλακών με πρωτοβουλίες της τοπικής αυτοδιοίκησης και άλλων φορέων, τη μείωση του ποσού της μετατροπής των ποινών μετά από τη δραματική μείωση των εισοδημάτων του πληθυσμού λόγω της πολυετούς δημοσιονομικής πειθαρχίας, την εκπαίδευση και την ασφάλεια του προσωπικού, την ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας με όργανα και μηχανισμούς ελέγχου όπως το Ελεγκτικό Συνέδριο και ο Εθνικός Μηχανισμός Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας.
- Οι προεκτεθείσες απόψεις και προτάσεις τέθηκαν υπόψη της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, προκειμένου να ληφθούν υπόψη για την περαιτέρω επεξεργασία του στρατηγικού σχεδιασμού, ο οποίος θα απασχολήσει εκ νέου την Επιτροπή, σε συνεδρίαση στην οποία θα κληθούν οι αρμόδιοι Υπουργός και Γενικός Γραμματέας.
Εκ των έσω
Συζήτηση στην Ειδική Μόνιμη Επιτροπή
της Βουλής επί του Στρατηγικού Σχεδίου
του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας
και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για
το Σωφρονιστικό Σύστημα 2018-2020
