Ιστορία

Το γκράφιτι με την σημερινή του μορφή εμφανίζεται στα τέλη του 1960 στην Φιλαδέλφεια των Η.Π.Α και συγκεκριμένα στις κοινότητες των Αφροαμερικανών όπου οι δράστες έγραφαν το όνομά τους στους τοίχους της πόλης. Νωρίτερα, μορφές γκράφιτι θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν διάφορες τοιχογραφίες ή επιγραφές σε σπήλαια. Επίσης χρησιμοποιήθηκε από διάφορες συμμορίες για την χάραξη των συνόρων δράσης τους. Η κουλτούρα του γκράφιτι στη συνέχεια επεκτάθηκε σε περισσότερες πόλεις των ΗΠΑ απασχολώντας ταυτόχρονα και τον τύπο με εφημερίδες όπως η New York Times και περιοδικά όπως το New York Magazine να κάνουν αφιερώματα με συνεντεύξεις ατόμων που ασχολούνταν με αυτή την δραστηριότητα. Το 1980 το γκράφιτι κατέφθασε και στην Ευρώπη με πολλούς να ταξιδεύουν στην Αμερική προκειμένου να αποκτήσουν τεχνογνωσία και να συνομιλήσουν με έτερα άτομα από τον χώρο. Στην Ελλάδα το γκράφιτι εδραιώθηκε το 1990 με τα πρώτα  δημιουργήματα να πραγματοποιούνται σε συρμούς του ΗΣΑΠ, γεγονός που δίχασε την κοινή γνώμη και οδήγησε σε συλλήψεις, ακόμα και φυλακίσεις ατόμων. Με την αρχή του 21ου αιώνα το γκράφιτι έχει γίνει αποδεκτό από την κοινωνία  καθώς πλέον διοργανώνονται επίσημοι διαγωνισμοί ενώ και η πολιτεία παραχωρεί χώρους για την δημιουργία γκράφιτι.

Νομικό Πλαίσιο

Η εγχώρια έννομη τάξη δεν προβλέπει ξεχωριστό νόμο ο οποίος ποινικοποιεί το γκράφιτι.Η δημιουργία γκράφιτι τιμωρείται στο πλαίσιο των άρθρων 381-383 του ποινικού κώδικα σύμφωνα με τις διατάξεις για την φθορά ξένης ιδιοκτησίας.Μάλιστα,το άρθρο 383 Π.Κ προβλέπει ότι η ποινική δίωξη ασκείται αυτεπάγγέλτως  χωρίς να απαιτείται έγκληση του παθόντος στις περιπτώσεις όπου η φθορά έγινε απρόκλητα, το πράγμα χρησιμεύει για κοινό όφελος ή η πράξη τελέστηκε από δύο ή περισσότερα άτομα.Το ίδιο προβλέπεται και εφόσον η φθορά αφορά αρχαιολογικό ή καλλιτεχνικό ή ιστορικό μνημείο ή αντικείμενο τοποθετημένο σε δημόσιο χώρο.Βέβαια εφόσον δοθεί σχετική άδεια από τον ιδιοκτήτη ή από την Αρμόδια  Αρχή το παράνομο της πράξης αίρεται και το γκράφιτι δεν τιμωρείται.

Κριτική

Από τα παραπάνω γίνεται εναργές ότι το γκράφιτι στην ελληνική έννομη τάξη είναι παράνομο.Μάλιστα τις περισσότερες φορές κατά την κοινή πρακτική των δημιουργών αποτελεί διακεκριμένη περίπτωση φθοράς αφού κατά κύριο λόγο πραγματοποιείται από δύο ή παραπάνω άτομα που έχουν συνθέσει ομάδα για να δημιουργούν γκράφιτι ενώ τα δημιουργήματα τους «κοσμούν» πολλές φορές τρένα, λεωφορεία, δημόσιους χώρους και δημόσια κτίρια.Αναμφισβήτητα το γκράφιτι αποτελεί μια κοινωνική πραγματικότητα με πολλούς οπαδούς στην Ελλάδα.Δεν χρειάζεται παρά μια παρατήρηση του ιστορικού κέντρου της Αθήνας για να πειστεί κανείς.

Ωστόσο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί το γκράφιτι τέχνη; Δεν υπάρχει κάποιος πειστικός λόγος για να μας οδηγήσει στην απόρριψη του γκράφιτι ως μορφή τέχνης.Πολλοί καλλιτέχνες χρησιμοποιούν σπρέι επάνω σε καμβά ή αλλού για να δημιουργήσουν ένα καλλιτέχνημα.Θα ήταν παράδοξο να χαρακτηρίσουμε ως τέχνη ένα δημιούργημα το οποίο αποτυπώνεται επάνω σε έναν καμβά αλλά να μην παραδεχτούμε ως τέχνη το ίδιο ακριβώς έργο που αποτυπώνεται αντί σε καμβά σ’ έναν τοίχο ή σ’ ένα βαγόνι τρένου.Το παράνομο πολλές φορές της πράξης δεν αίρει τον χαρακτηρισμό του ως τέχνη.

Είναι το γκράφιτι έγκλημα;Όπως είδαμε παραπάνω όταν το γκράφιτι δεν πραγματοποιείται με τις προϋποθέσεις του νόμου αποτελεί αδίκημα.Άλλωστε θα ήταν επικίνδυνο να υπάρξει ασυδοσία και ο καθένας να μπορούσε να δημιουργεί γκράφιτι οπουδήποτε ήθελε χωρίς αυτό να έχει ανάλογες συνέπειες.Θα ήταν απαράδεκτο να έμενε ατιμώρητος όποιος ζωγράφιζε ιστορικά μνημεία, ναούς, αγάλματα κτλ.Θα ήταν κοινωνικά άδικο να ξοδεύουν το κράτος και οι ιδιώτες μεγάλα χρηματικά ποσά για τον καθαρισμό των χώρων που τους ανήκουν και φιλοξενούν χωρίς την θέληση τους την έμπνευση κάποιου αγνώστου.

Συνθέτοντας τα παραπάνω,το γκράφιτι αποτελεί ταυτόχρονα μορφή τέχνης αλλά και έγκλημα.Σημαντικό είναι να βρεθεί το όριο μεταξύ αυτών των δύο ώστε το γκράφιτι να αποτελέσει μια μορφή τέχνης που δεν βανδαλίζει αλλά προάγει τις αξίες της τέχνης.Η δημιουργία γκράφιτι αποτελεί μια πραγματικότητα που η έννομη τάξη με την ποινικοποίηση του δεν μπορεί να περιορίσει.Άλλωστε το γκράφιτι αποτελεί μια μορφή αντίδρασης στην κοινωνική καταπίεση κι ένα διέξοδο για τους δημιουργούς του.

Η πολιτεία,με την πλήρη απαγόρευση του δεν έχει καταφέρει να το εξαλείψει αλλά αντίθετα είναι ο λόγος που υπάρχουν γκράφιτι σε ιστορικά κτίρια και ιστορικές περιοχές που δεν συνάδουν με το κοινό περί ωραίου αίσθημα.Θεωρώ ότι εάν η πολιτεία παρείχε περισσότερους χώρους,ιδίως σε εγκαταλελειμένα κτίρια και πολυκατοικίες,οι καλλιτέχνες θα είχαν χώρο να εκφραστούν και δεν θα δημιουργούσαν οπουδήποτε πιστεύουν ότι δεν θα διωχθούν.Βλέπουμε αρκετές από τις παρακάτω φωτογραφίες γκράφιτι να τοποθετούνται πέριξ ιστορικών χώρων της Αθήνας και να προκαλούν το κοινό αίσθημα αλλά και δυσμενή σχόλια για την ικανότητα του κράτους να διατηρήσει το ιστορικό κέντρο καθαρό.Από την άλλη,βλέπουμε φωτογραφίες σε εγκαταλελειμένα κτίρια, φθαρμένους τοίχους, ρολά καταστημάτων, μουντούς τοίχους όπου το γκράφιτι μοιάζει να τους δίνει ζωή. Να αναζωογονεί τον χώρο και να του προσδίδει χρώμα.Μέρη που άλλωτε θα προσπερνούσες αδιάφορα τώρα στέκεσαι , τα κοιτάς και θαυμάζεις τα δημιουργήματα που υπάρχουν σε αυτούς,προβληματίζεσαι με τα μηνύματα που περνούν.

Συμπερασματικά,το γκράφιτι πρέπει να διέπεται από κανόνες.Ασύδοτη δημιουργία δεν μπορεί να επιτραπεί.Επίσης πλήρης απαγόρευση ισοδυναμεί με καταπίεση και φίμωση μιας μορφής τέχνης. Σημαντικό ρόλο κατά την γνώμη μου έχει η παιδεία των δημιουργών.Η κουλτούρα του γκράφιτι δεν διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία ώστε να διαμορφώνεται από μικρή ηλικία η πεποίθηση ότι το γκράφιτι αποτελεί μια μορφή τέχνης που πρέπει να βασίζεται στον σεβασμό και δεν αποτελεί πια δραστηριότητα μόνο για αποκλίνοντα άτομα όπως όταν πρωτοεμφανίστηκε.